Η χαμένη ευκαρία της Ελλάδας: Οι γεωλογικοί θησαυροί παραμένουν στα αζήτητα

Σύμφωνα με μελέτες επιστημόνων, η χώρα μας είναι από τις πιο πλούσιες γεωλογικά στον κόσμο και αν αξιοποιούσε το 1/3 των αποκαλυφθέντων αποθεμάτων, θα υπερκάλυπτε το χρέος της

Ανεξερεύνητος παραμένει ο ανυπολόγιστης αξίας γεωλογικός πλούτος της Ελλάδας, σύμφωνα με την Ελληνική Γεωλογική Εταιρεία, η οποία με την ευκαιρία του εορτασμού 60 χρόνων από την ίδρυσή της πραγματοποίησε ημερίδα στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών, με θέμα: "Ενεργειακές Πρώτες Υλες, Ορυκτός Πλούτος, Νερά - Περιβάλλον και Πολιτισμός".

Στο πλαίσιο της ημερίδας, μέλη της Εταιρείας παρουσίασαν τις προοπτικές της έρευνας και τις δυνατότητες αξιοποίησης του συνολικού δυναμικού του ελλαδικού χώρου στο πετρελαϊκό και ενεργειακό δυναμικό, στα μεταλλεύματα και τα δομικά υλικά, στα νερά και στο περιβάλλον, καθώς και τη συμβολή της γεωλογίας στον πολιτισμό.

Δυσκολίες
Σύμφωνα με τους επιστήμονες η Ελλάδα, παρά τη μικρή της έκταση, είναι από τις πιο πλούσιες γεωλογικά χώρες στον κόσμο και η αξιοποίηση μόνο του 1/3 των αποκαλυφθέντων γεωλογικών αποθεμάτων της θα υπερκάλυπτε το σημερινό της χρέος.

Ωστόσο, πενιχρή παραμένει η χρηματοδότηση της έρευνας στη χώρα μας, η οποία αποτελεί το εργαλείο για την αξιοποίηση του γεωλογικού πλούτου, εφόσον αντιστοιχεί στο 0,6% του ΑΕΠ, έναντι 2% του ευρωπαϊκού μέσου όρου, ενώ σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λισαβόνας, η χώρα μας είχε υποχρέωση μέχρι το 2010 να αυξήσει το ποσοστό χρηματοδότησης της έρευνας στο 1,5% του ΑΕΠ.

Υπάρχουν αποδεδειγμένα πετρελαϊκά συστήματα στις Αλπικές και Μεταλπικές ιζηματογενείς λεκάνες της Δ. Ελλάδας (φωτό αρχείου).

Το 85% της ελληνικής έρευνας, δηλαδή η βασική έρευνα, παράγεται στα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες.

Δίχως βασική έρευνα δεν μπορεί να υπάρξει σοβαρή τεχνολογική έρευνα και ανάπτυξη. Οσον αφορά την εφαρμοσμένη έρευνα, υπάρχει ασθενική σύνδεσή της με την παραγωγή και ελάχιστο βιομηχανικό ενδιαφέρον.

Η έλλειψη μακρόχρονης εθνικής στρατηγικής, με σταθερά χρονικά ερευνητικά επαναλαμβανόμενα προγράμματα, έχει ως αποτέλεσμα όχι μόνο να μην υπάρχει τεχνολογική ανάπτυξη και οικονομική ευρωστία στην Ελλάδα, αλλά να μην υπάρχουν και αρχεία δεδομένων για τα φυσικά φαινόμενα.

«Το ΙΓΜΕ εντόπισε, μελέτησε και παρέδωσε προς αξιοποίηση το σύνολο των λιγνιτικών κοιτασμάτων της χώρας», λέει ο γεωλόγος του ΙΓΜΕ Δημήτρης Καραγεωργίου (φωτό αρχείου).

Οπως για παράδειγμα για τις πλημμύρες, γεγονός το οποίο επισήμανε ο διευθυντής του Εργαστηρίου Μελέτης και Διαχείρισης Φυσικών Καταστροφών του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος, του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, καθηγητής Δημήτρης Παπανικολάου, στην ομιλία του με θέμα "Φυσικές Καταστροφές". Επιπροσθέτως, δεν υφίστανται δεδομένα για τις παροχές των διασυνοριακών υπόγειων υδατικών συστημάτων, αλλά και των επιφανειακών.

Το γεγονός αυτό επισήμανε ο καθηγητής Υδρογεωλογίας και Τεχνικής Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Υδρογεωλογίας της Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρείας Γεώργιος Στουρνάρας, κατά την παρουσίαση του Διεθνούς Υδρολογικού Προγράμματος της UNESCO.

Οι μέχρι σήμερα έρευνες για τον εντοπισμό πετρελαίου χαρακτηρίζονται από μεγάλα διαστήματα αδράνειας.

Καθυστερήσεις
Στο πεδίο της θαλάσσιας γεωλογικής έρευνας, η εθνική ερευνητική δραστηριότητα καθυστέρησε τραγικά, ενώ ξένα ερευνητικά σκάφη σάρωσαν τον ελληνικό θαλάσσιο χώρο τις προηγούμενες δεκαετίες, αλλά δεν παρέδωσαν τα δεδομένα στις ελληνικές αρχές.

Γεγονός το οποίο αναδεικνύει ότι η ανάπτυξη της έρευνας είναι σημαντική και για λόγους εθνικής ασφάλειας.

Η αυτόνομη Ελληνική Θαλάσσια Ερευνα ξεκίνησε καθυστερημένα το 1980, από το πρώην Ινστιτούτο Ωκεανογραφικών και Αλιευτικών Ερευνών (ΙΩΚΑΕ) και συνεχίστηκε από το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ), με την αποτύπωση των πρώτων ολοκαινικών χαρτών.

Λασποηφαίστεια

Νότια της Κρήτης, εντός της Eλληνικής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, υπάρχει πλήθος λασποηφαιστείων που εκλύουν φυσικό αέριο, το οππίο υπολογίζεται σε 1,5 τρισ. κυβικά μέτρα (φωτό Πολυτεχνείου Κρήτης).

ΣΤΑ ΤΥΦΛΑ

• "Είναι παράδοξο για μία χώρα με πλούσια ναυτική ιστορία και μεγάλη παράδοση στη γεωλογική έρευνα της ηπειρωτικής και νησιωτικής ελληνικής επικράτειας, να είναι απούσα για πολύ καιρό από τη θαλάσσια γεωλογική έρευνα", παρατήρησε ο διευθυντής του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) δρ Γεώργιος Χρόνης κατά την ομιλία του, συμπληρώνοντας ότι: "Οι πρώτες γεωμορφολογικές παρατηρήσεις του εθνικού θαλάσσιου χώρου ξεκινούν στις αρχές της δεκαετίας του '60 από ξένα ερευνητικά σκάφη των ΗΠΑ, EΣΣΔ, Γαλλίας, αλλά και Ιταλίας.
  
• Στη δεκαετία που ακολουθεί και εντονότερα μετά την πετρελαϊκή κρίση του 1973-75, αμερικανικά, βρετανικά, γερμανικά και γαλλικά σκάφη σαρώνουν κυριολεκτικά τον ελληνικό θαλάσσιο χώρο, άλλοτε με άδειες των ελληνικών αρχών και άλλοτε χωρίς. Υπολογίζεται ότι τεράστιος αριθμός δεδομένων δεν έφτασε ως ωφείλετο στις ελληνικές αρμόδιες υπηρεσίες".

ΕΡΕΥΝΕΣ ΓΙΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ
Στασιμότητα από το 2000

Στο έλος Κερί της Ζακύνθου πρωτοξεκίνησαν το 1903 οι έρευνες πετρελαίου στην Ελλάδα.

Στις δεκαετίες που ακολούθησαν, όπου εντατικοποιήθηκαν οι έρευνες, υπήρξαν επιτυχίες (1970-74 Πρίνος, Νότια Καβάλα), 1974 -1986 (Δυτικό Κατάκολο, Ζάκυνθος, Επανομή).

Από το 2000 έως το 2010 παρατηρείται παντελής στασιμότητα εργασιών, εκτός από τις περιοχές Πρίνου - Νότιας Καβάλας. Οι μέχρι σήμερα έρευνες για τον εντοπισμό υδρογονανθράκων χαρακτηρίζονται από αποσπασματικότητα, με μεγάλα διαστήματα αδράνειας.

Τα περιορισμένα στοιχεία της έρευνας, τα βαθιά νερά, η απουσία υποδομών και η μη οριοθέτηση Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών (ΑΟΖ) και η έλλειψη θαλάσσιων συνόρων, καθυστερούν την αξιοποίηση του ενεργειακού πλούτου της χώρας μας, σύμφωνα με τον γεωλόγο και ενεργειακό οικονομολόγο δρ Κωνσταντίνο Νικολάου και όπως ανέφερε κατά την ομιλία του στην ημερίδα: "Η Ελλάδα θεωρείται υποσχόμενη, πλην όμως ανεξερεύνητη περιοχή, ιδίως σε βάθη κάτω από 3.500 μέτρα, αλλά και σε αβαθείς στόχους, οι οποίοι υπόσχονται βιοαέριο.

Οι ανακαλύψεις των κοιτασμάτων Πρίνου, Ν. Καβάλας, Β. Πρίνου, Εψιλον, Αμμώδους, Αθου στο Θρακικό Πέλαγος, Κατακόλου στο Ιόνιο πέλαγος, Επανομής στη Χαλκιδική και Αλυκών στη Ζάκυνθο είναι τα άμεσα θετικά αποτελέσματα των μέχρι σήμερα ερευνών υδρογονανθράκων.

Δυνατότητες
Η Ελλάδα έχει δυνατότητες ανακάλυψης και εκμετάλλευσης κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, γιατί υπάρχουν αποδεδειγμένα πετρελαϊκά συστήματα στις Αλπικές και Μεταλπικές ιζηματογενείς λεκάνες της δυτικά και στις τριτογενείς ανατολικά.

Ομως, τα περιορισμένα στοιχεία της έρευνας, τα βαθιά νερά, η απουσία υποδομών, η μη οριοθέτηση ΑΟΖ, η έλλειψη θαλάσσιων συνόρων, μας υποχρεώνουν να τοποθετήσουμε τις περιοχές αυτές σε περιοχές ειδικού χειρισμού, όπου απαιτούνται τεράστια ποσά και ειδική τεχνογνωσία για την εξερεύνησή τους".

60 ΧΡΟΝΙΑ ΙΓΜΕ
Λιγνίτης, ουράνιο, τιτάνιο και χρυσός στο ελληνικό υπέδαφος

Με τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ) άρχισε τις έρευνες για ενεργειακά καύσιμα, στο πλαίσιο του σχεδίου Μάρσαλ και του μεταλλευτικού δανείου που δόθηκε τότε στην Ελλάδα. Για 60 χρόνια το ΙΓΜΕ είναι ο θεσμοθετημένος τεχνικός σύμβουλος της Πολιτείας για τη γεωλογική μελέτη, την έρευνα και αξιολόγηση των ορυκτών πρώτων υλών (πλην υδρογονανθράκων) και των υπόγειων υδάτων της χώρας.

"Αποτέλεσμα των ερευνητικών δραστηριοτήτων του ΙΓΜΕ ήταν ο εντοπισμός των λιγνιτικών κοιτασμάτων Αλιβερίου, Μεγαλόπολης και Πτολεμαΐδας, καθώς και η καταγραφή των περιοχών με ουράνιο στη Βόρεια Ελλάδα, εμπορικής αξίας 320 εκατ. ευρώ", όπως είπε ο γεωλόγος του ΙΓΜΕ κ. Δημήτρης Καραγεωργίου και πρόσθεσε:

"Το ΙΓΜΕ εντόπισε, μελέτησε και παρέδωσε προς αξιοποίηση τόσο στη ΔΕΗ όσο και στους πιθανούς επενδυτές παραγωγούς ηλεκτρικής ενέργειας το σύνολο των λιγνιτικών κοιτασμάτων της χώρας, η συνολική συναλλαγματική αξία των οποίων ανέρχεται σήμερα σε πάνω από 374 δισ. ευρώ. Στο πλαίσιο της έρευνας για ουράνιο διαπιστώθηκε η ύπαρξη ενός πολυμεταλλικού μεταλλεύματος, τόσο στην παράκτια, όσο και στην υποθαλάσσια περιοχή του Κόλπου Ορφανού, που αποτελείται από συγκεντρώσεις ουρανίου, τιτανίου, θορίου, σπανίων γαιών και χρυσού, του οποίου οι ποιοτικές και ποσοτικές παράμετροι ευελπιστούμε να αποτελέσουν αντικείμενο έρευνας στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ, από το υπουργείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ανταγωνιστικότητας.

Σημειωτέον ότι το σύνολο των ερευνητικών εργασιών κόστισε 0,8%-1% της αξίας των τελικών προϊόντων, όταν το διεθνώς αποδεκτό είναι της τάξεως του 4%-6%".

ΥΔΡΟΓΟΝΑΝΘΡΑΚΕΣ
Σημαντικά κοιτάσματα στο Λιβυκό Πέλαγος

Πλούσια σε υδρογονάνθρακες και κυρίως σε φυσικό αέριο είναι η θαλάσσια περιοχή νοτιοδυτικά της Κρήτης, όπου υπάρχουν 9 λασποηφαίστεια, αλλά και νοτιοανατολικά της μεγαλονήσου, στο ελληνικό τμήμα της Λεκάνης του Ηροδότου. Τα αποθέματα αυτά αρκούν για να δώσουν λύση στα οικονομικά προβλήματα της Ελλάδας, αλλά και να αντιμετωπιστεί το ζήτημα της ανεργίας, δεδομένου ότι η αξία τους υπολογίζεται σε 302 δισ. ευρώ.

Την επισήμανση αυτή έκανε ο ομότιμος καθηγητής του Τμήματος Μηχανικών Ορυκτών Πόρων του Πολυτεχνείου Κρήτης και ομότιμος ερευνητής της Γεωλογικής Υπηρεσίας του Καναδά, κ. Αντώνης Φώσκολος, κατά την παρουσίαση των αποθεμάτων φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο.

Εκτιμήσεις
"Τα πιθανά, και τεχνικώς απολήψιμα με τις σημερινές τεχνολογίες, αποθέματα φυσικού αερίου που ευρίσκονται στο τμήμα της Λεκάνης του Ηροδότου, το οποίο εντοπίζεται εντός της ατακτοποίητης ακόμη Ελληνικής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (EΑΟΖ), εκτιμώνται, από το Γαλλικό Ινστιτούτο Πετρελαίου (IFP), λόγω της γεωλογικής ομοιότητας με τα τμήματα της Λεκάνης του Ηροδότου που βρίσκονται στην Κυπριακή και την Αιγυπτιακή Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη, σε 1 έως και 3 τρισ. κυβικά μέτρα (κ.μ.).

Τα πιθανά και τεχνικώς απολήψιμα με τις σημερινές τεχνολογίες αποθέματα φυσικού αερίου ευρίσκονται νοτίως και νοτιοδυτικά της Κρήτης και εντός της EΑΟΖ. Εκεί υπάρχει πλήθος λασποηφαιστείων που εκλύουν φυσικό αέριο με ταυτόχρονη παρουσία στον βυθό υδριτών στα σημεία συμβολής της Αφρικανικής Πλάκας με την Ελληνική, τα οποία δεν έχουν ακόμη εκτιμηθεί.

Σημειωτέον ότι στον Κώνο του Νείλου η ύπαρξη 7 λασποηφαιστείων συνοδεύεται από 126 ήδη ανακαλυφθέντα κοιτάσματα φυσικού αερίου, με αποδεδειγμένα αποθέματα προς εκμετάλλευση 1,8 τρισ. κ.μ.

Με βάση αυτή την αναλογία λασποηφαιστείων φυσικού αερίου, ένα απόθεμα της τάξης των 1,5 τρισ. κ.μ. φυσικού αερίου γύρω από τα λασποηφαίστεια της Κρήτης είναι πολύ πιθανόν.

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ

• "Με δεδομένα τα στοιχεία που υπάρχουν, θα έπρεπε ήδη η Ελλάδα να είχε προχωρήσει σε ενέργειες που θα επέτρεπαν την πραγματοποίηση εκτεταμένων γεωφυσικών και γεωλογικών μελετών του Λιβυκού Πελάγους (νότια, νοτιοανατολικά και νοτιοδυτικά της Κρήτης) τα στοιχεία των οποίων θα μπορούσαν να αξιολογηθούν άμεσα από ξένα ή και ελληνικά Ιδρύματα.
  
• Αυτά τα πολύ μεγάλα αποθέματα υδρογονανθράκων, κυρίως φυσικού αερίου, που υπάρχουν στην Ανατολική Μεσόγειο μπορούν μεσομακροπρόθεσμα να λύσουν το τεράστιο ενεργειακό έλλειμ­­­μα σε αργό πετρέλαιο και φυσικό αέριο που προβλέπεται να αντιμετωπίσει η Ευρωπαϊκή Ενωση, πριν από το 2020", λέει ο κ. Φώσκολος.

ΔΙΟΝΥΣΙΑ ΛΑΓΙΟΥ
kallipateira@pegasus.gr

ΕΘΝΟΣ