Ο ψυχρός πόλεμος Ισραήλ - Τουρκίας - Του Σάββα Ιακωβίδη

Γιατί οι δύο χώρες δεν θα φτάσουν σε θερμό επεισόδιο

Η Άγκυρα επιχειρεί να αμφισβητήσει το Ισραήλ για να ελέγξει τη Μέση Ανατολή - Οι κραυγές Ερντογάν - Νταβούτογλου εκβάλλονται προς εσωτερική και αραβική κατανάλωση.

Η επικίνδυνη και απρόβλεπτη Τουρκία δεν πρέπει να υποτιμάται στις νεοϊμπεριαλιστικές εκδιπλώσεις της υπερφίαλης πολιτικής της

Μια έκθεση του ΟΗΕ για τα περσινά γεγονότα με το στολίσκο ακτιβιστών προς τη Γάζα έκανε το ποτήρι των τουρκοϊσραηλινών σχέσεων να ξεχειλίσει. Μετά τη διαρροή της έκθεσης Πάλμερ, στους «Νιου Γιορκ Τάιμς», την Παρασκευή, 2 Σεπτεμβρίου, η Τουρκία, εξοργισμένη, προχώρησε στο σχέδιο Β’: Εκδίωξε τον Ισραηλινό πρέσβη από την Άγκυρα, υποβάθμισε αλλά δεν διέκοψε τις διπλωματικές σχέσεις και ακύρωσε την αμυντική συνεργασία της με το Ισραήλ. Επίσης απείλησε ότι θα πάρει νομικά μέτρα εναντίον Ισραηλινών και θα προσφύγει στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, πράγμα μάλλον απίθανο αφού ούτε η Τουρκία ούτε το Ισραήλ το αναγνωρίζουν. Η έκθεση επέκρινε τους Ισραηλινούς που επέδραμαν στο στολίσκο αλλ’ αναγνώρισε ότι ο αποκλεισμός της Γάζας από το Ισραήλ ήταν νόμιμος.

Μέσα σε αυτό το σκηνικό επιτεινόμενης κρίσης, με τις απειλές Ερντογάν ότι θα χτυπήσει την Κύπρο, αν προχωρήσει σε εξόρυξη φυσικού αερίου από το οικόπεδο «Αφροδίτη», πρέπει να ενταχθεί η ύψιστης σημασίας επίσκεψη του Έλληνα Υπουργού Άμυνας, Π. Μπεγλίτη, στο Ισραήλ καθώς και οι εξελίξεις στη Συρία, το Παλαιστινιακό, ο ρόλος του Ιράν, οι έκδηλες ανησυχίες των ΗΠΑ για την τουρκοϊσραηλινή κρίση και η αναμενόμενη κάθοδος ρωσικών υποβρυχίων στην περιοχή της Αν. Μεσογείου, όπου η Τουρκία θέλει να αναπτύξει μεγαλύτερες ναυτικές δυνάμεις, δήθεν για να διασφαλίσει την ελεύθερη ναυσιπλοΐα.

Το χρονικό της κρίσης

Η τουρκοϊσραηλινή κρίση δεν ξεκίνησε από το 2008, δηλ. μετά την ισραηλινή επέμβαση στη Γάζα. Χρονολογείται από το 2002, μετά την άνοδο του Ερντογάν στην εξουσία. Καθ’ υπόδειξιν του τότε καθηγητή Διεθνών Σχέσεων και εξ απορρήτων συμβούλου του, Αχμέτ Νταβούτογλου, ο Ερντογάν έπρεπε να στραφεί προς τους Άραβες, αν ήθελε να εδραιώσει και να επιβάλει την Τουρκία ως περιφερειακή δύναμη στην περιοχή. Με απλά λόγια, για να κερδίσει την εύνοια των δύσπιστων, έναντι των Τούρκων, αραβικών μαζών, έπρεπε να συγκρουστεί με το Ισραήλ. Έτσι, αφού οι τουρκοϊσραηλινές σχέσεις πέρασαν από διάφορες φάσεις, κατά την ετήσια οικονομική συνάντηση του Νταβός 2010, ο Ερντογάν άδραξε την ευκαιρία για να επιτεθεί φραστικά και υβριστικά κατά του διεθνώς αξιοσέβαστου Προέδρου του Ισραήλ, Σιμόν Πέρες, εκ των καλών φίλων της Τουρκίας.

Ο Ερντογάν κατηγόρησε το Ισραήλ για γενοκτονία (!) κατά των Παλαιστινίων και για εγκλήματα. Πέρσι, μετά το επεισόδιο με το τουρκικό πλοίο «Μαβί Μαρμαρά» και το θάνατο εννιά Τούρκων ακτιβιστών, η Τουρκία αξίωσε από το Ισραήλ απολογία, αποζημιώσεις στους συγγενείς των θυμάτων και αποχώρηση από τη Γάζα. Το Ισραήλ αρνήθηκε να αποδεχθεί τους τουρκικούς όρους και τα πράγματα οξύνθηκαν μετά τη διαρροή της έκθεσης Πάλμερ για το επεισόδιο.

Αραβική άνοιξη και χειμώνας και ποιο δίλημμα βάζει η Άγκυρα στις ΗΠΑ

Η αραβική άνοιξη και οι εξελίξεις σε αραβικές χώρες, με την κατάρρευση καθεστώτων στην Τυνησία, Λιβύη και Αίγυπτο και τώρα στη Συρία, κατέλαβαν όλους εξ απροόπτου, και ειδικά την Τουρκία. Μερικοί αναλυτές επιχείρησαν να υποβάλουν ότι το λεγόμενο τουρκικό μοντέλο -λάιτ ισλαμισμός σε ένα κοσμικό δημοκρατικό κράτος- θα μπορούσε να εφαρμοστεί σε αραβικές χώρες, πράγμα που μάλλον είναι αδύνατο, λαμβάνοντας υπόψη τις κοινωνικές, δημογραφικές και άλλες ιδιαιτερότητες των χωρών αυτών. Αυτά δεν αποθάρρυναν τον Ερντογάν και τον Νταβούτογλου. Στο πλαίσιο της κλιμακούμενης κρίσης με το Ισραήλ, ο Τούρκος Πρωθυπουργός αυτήν την εβδομάδα θα μεταβεί στην Αίγυπτο, στην Τυνησία και στη Λιβύη, σε μια προσπάθεια ανοίγματος προς τα επαναστατικά καθεστώτα.

Από την άλλη, η κατάσταση στη Συρία έχει χειροτερέψει τις μέχρι πρόσφατα καλές σχέσεις της Άγκυρας με τη Δαμασκό. Ας προσεχθούν μερικά σημαντικά δεδομένα: Την ημέρα που η Τουρκία εξεδίωκε τον Ισραηλινό πρέσβη από την Άγκυρα, αποδεχόταν να εγκατασταθούν στο έδαφός της τα ραντάρ για την πυραυλική ομπρέλα που υποτίθεται ότι στοχεύει να αναχαιτίσει ιρανική επίθεση κατά της Ευρώπης.

Η Τουρκία, ως συνομιλητής της Τεχεράνης, επιδιώκει να μεσολαβεί μεταξύ Ιράν και ΗΠΑ. Αλλά την ίδια περίοδο η Τουρκία στοχεύει να αμφισβητήσει το ρόλο του Ισραήλ ως του καλύτερου και ισχυρότερου συμμάχου των Αμερικανών στην περιοχή. Γιατί; Επειδή επιδιώκει: Πρώτον, να ελέγξει οικονομικά και πολιτικά την περιοχή. Δεύτερον, να αμφισβητήσει την παντοδυναμία του Ισραήλ. Τρίτον, να θέσει τις ΗΠΑ προ ανύπαρκτου διλήμματος: Να επιλέξουν μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ. Τέταρτον, να εμπεδώσει την Τουρκία ως υπολογίσιμη περιφερειακή δύναμη.

Μέχρι σήμερα, η Τουρκία θεωρείται από τις ΗΠΑ ως μία δύναμη με δημοκρατικούς θεσμούς που κατάφερε να επισύρει την εκτίμηση, παρά τη συνεχιζόμενη για 37 χρόνια κατοχή της Κύπρου και την άρνησή της να αναγνωρίζει την αρμενική γενοκτονία. Όμως η κλιμάκωση της κρίσης στις σχέσεις με το Ισραήλ αναγκάζει τώρα τους φίλους της Τουρκίας στις ΗΠΑ και την κυβέρνηση Ομπάμα να αναθεωρήσουν τις απόψεις τους.

Και να διερωτηθούν πού το πάει ο Ερντογάν. Η απάντηση είναι απλή αλλ’ ίσως αποδειχθεί τραγική για την Τουρκία: Θέλει να αναβιώσει και να ανασυστήσει μια μοντέρνα Οθωμανική Αυτοκρατορία. Για να το πετύχει, πρέπει να αμφισβητήσει την παντοδυναμία του Ισραήλ ως του ισχυρού συμμάχου των ΗΠΑ στην περιοχή και να έχει μια βάση εξόρμησης. Και αυτήν την αναζητά είτε σε τρομοκρατικές οργανώσεις είτε σε νέα επαναστατικά κινήματα που προήλθαν από την αραβική άνοιξη.

Μια τέτοια πολιτική και ο συναγελασμός της με τρομοκρατικές οργανώσεις εμπεριέχει δυνητικούς κινδύνους για την Τουρκία επειδή προκαλεί τη διεθνή κοινότητα και δη τις ΗΠΑ, την ΕΕ, το Ισραήλ ακόμα και τη Ρωσία. Από την άλλη, η Τουρκία χάνει έναν σταθερό σύμμαχο, το Ισραήλ, με τον οποίο συνεργάζονταν στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας. Η Τουρκία και ο Ερντογάν φαίνονται να μη υπολογίζουν κανέναν. Κανέναν; Όχι βέβαια. Το ΝΑΤΟ φαίνεται να είναι η δύναμη εκείνη, η οποία θα αποτρέψει την κλιμάκωση της κρίσης, που ο Ερντογάν φροντίζει να αναρριπίζει για λόγους εσωτερικής κατανάλωσης και εξωτερικού εντυπωσιασμού. Από την άλλη, το Ισραήλ δεν υποτιμά καθόλου τις τουρκικές απειλές, που τις θεωρεί ως ευθεία αμφισβήτηση της κυριαρχίας του.

Η συνεργασία με την Ελλάδα

Μέσα σε όλο αυτό το σκηνικό κρίσης και απειλών πραγματοποιήθηκε την εβδομάδα που πέρασε μια σημαντική επίσκεψη στο Ισραήλ τού Έλληνα Υπουργού Άμυνας, Πάνου Μπεγλίτη, με συναντήσεις με τον Ισραηλινό ομόλογό του και με τον Πρωθυπουργό Νετανιάχου και τον Πρόεδρο Σιμόν Πέρεζ. Σε δηλώσεις του ο Π. Μπεγλίτης επισήμανε ότι το Ισραήλ θεωρεί την ανάπτυξη των σχέσεων με την Ελλάδα ως στρατηγική και όχι συγκυριακή επιλογή και πρόσθεσε ότι αυτό αποτελεί και στρατηγική επιλογή και για την κυβέρνηση Παπανδρέου. Με τον Ισραηλινό ομόλογό του, Εχούντ Μπαράκ, υπέγραψε επιχειρησιακό μνημόνιο στρατιωτικής και αμυντικής συνεργασίας.

Ο Π. Μπεγλίτης είπε ακόμα: «Φοβάμαι ότι η "αραβική άνοιξη", που δημιούργησε πολλές προσδοκίες υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις και με μια ευρύτερη διεθνή πρωτοβουλία, θα εξελιχθεί σε "αραβικό χειμώνα" και θα δημιουργήσει φυγόκεντρες δυνάμεις, άρα θα συμβάλει στην αποσταθεροποίηση της ευρύτερης περιοχής». Είπε, επίσης, ότι «με το Ισραήλ είμαστε εταίροι και μπορούμε να γίνουμε στρατηγικοί εταίροι και δυο πυλώνες σταθερότητας και ασφαλείας στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου». Είναι ίσως η πρώτη φορά που η Ελλάδα διεκδικεί επιστροφή στην Ανατολή Μεσόγειο μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, το 1974 και την εκδίωξή της από την περιοχή.

Ενεργειακό και η Κύπρος

Είναι αυτονόητο ότι η κρίση στις σχέσεις Ισραήλ-Τουρκίας επηρεάζει αμεσότατα και δημιουργεί κινδύνους και για την Κύπρο, αφού ο Ερντογάν απείλησε πρώτα τη Λευκωσία και την εξεβίασε να μη προχωρήσει, από την 1η Οκτωβρίου, σε εξόρυξη του φυσικού αερίου από το οικόπεδο «Αφροδίτη». Ήδη αντέδρασαν οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η Ε.Ε. και κάλεσαν την Τουρκία να αποφύγει ενέργειες που θα προκαλέσουν ανάφλεξη σε μια ασταθή περιοχή. Όμως φαίνεται προς το παρόν ότι ο Ερντογάν «γράφει» κανονικά τους πάντες επειδή έχει δύο μεγάλους στόχους. Πρώτον, να επιβάλει την Τουρκία ως ηγέτιδα δύναμη στην περιοχή, αντιπαρατασσόμενος και αμφισβητώντας το Ισραήλ. Δεύτερον, η κρίση με το Ισραήλ θα τον βοηθήσει να επιβάλει τις συνταγματικές μεταρρυθμίσεις στην Τουρκία, όπως ο ίδιος τις αντιλαμβάνεται.

Έτσι, αυτήν τη στιγμή ο Ερντογάν επιτίθεται κατά του Ισραήλ, απειλεί την Κύπρο και προειδοποιεί την Ελλάδα. Η Κυπριακή Δημοκρατία δεν μπορεί να υποχωρήσει και να υποκύψει στις τουρκικές απειλές και να μην προχωρήσει με το φυσικό αέριο. Διαφορετικά θα υποθήκευε την κυριαρχία και την ανεξαρτησία της και θα μετατρεπόταν σε τουρκικό προτεκτοράτο. Από την άλλη, το Ισραήλ δεν μπορεί να υποκύψει στους τουρκικούς εκβιασμούς και όρους επειδή και αυτό θα έχανε την ανεξαρτησία και κυριαρχία του. Και, βέβαια, η Ελλάδα δεν μπορεί, παρά τις δυσκολίες, να υποκύψει στην Τουρκία.

Μέχρι πού θα το τραβήξει ο Ερντογάν; Δεν θα οδηγήσει τα πράγματα σε πόλεμο επειδή αντιλαμβάνεται τι θα σήμαινε και για την Τουρκία μια ανάφλεξη στην περιοχή μας. Ασκείται, λοιπόν, σε έναν ψυχρό πόλεμο νεύρων, απειλών και αντοχής με τους γείτονές του, επιβεβαιώνοντας ότι η πολιτική Νταβούτογλου περί δήθεν μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες, δεν είναι τίποτε άλλο παρά, όπως επισημαίνει και ο αρχηγός της αντιπολίτευσης στην Τουρκία, Κιλιτσντάρογλου, «μηδέν εις το πηλίκον». Όμως αυτή η επικίνδυνη και απρόβλεπτη Τουρκία δεν πρέπει να υποτιμάται στις νεοϊμπεριαλιστικές εκδιπλώσεις της υπερφίαλης πολιτικής της.

η σημερινή