Eπί 22 ημέρες, την άνοιξη του 2003, ο ελληνικός λαός ζούσε σε κατάσταση εικονικής πραγματικότητας. Μάθαινε πως οι Αμερικανοί έχαναν τον πόλεμο στο Ιράκ. Διάβαζε σε έγκυρες εφημερίδες για «5 εκατομμύρια καλάσνικοφ και τάφρους πετρελαίου» που περίμεναν τους εισβολείς έξω από τη Βαγδάτη, η οποία μάλιστα πήρε το παρατσούκλι «Στάλινγκραντ». Με την έναρξη της εισβολής έβλεπε οκτάστηλους τίτλους «Το μακελειό θα κρατήσει μήνες!» (23.3.2003). Μετά επτά μέρες οι αναλυτές διαπίστωναν ότι «μία εβδομάδα εχθροπραξιών στάθηκε αρκετή για να καταρρεύσουν αρκετοί μύθοι για την αμερικανική στρατιωτική ισχύ» και ότι «καθηλώθηκαν σε όλα τα μέτωπα οι Αμερικανοβρετανοί εισβολείς στο Ιράκ... καθώς συναντούν σθεναρή αντίσταση» (28.3.2003).Δύο μέρες μετά οι ελληνικές εφημερίδες μας πληροφορούσαν για «Ανθρωποβόμβες. Τζιχάντ: 4.000 καμικάζι-μουτζαχεντίν στη Βαγδάτη. Γιατί και πώς καθηλώθηκαν οι Αμερικανοί;» (30.3.2003). Μια βδομάδα μετά έγκυρος αναλυτής έγραφε σε ελληνική εφημερίδα: «Ολα τα δεδομένα μέχρι τώρα δείχνουν ότι το στρατιωτικό επιτελείο του Ιράκ διαθέτει καλύτερο επιτελικό σχέδιο, πλήρως προσαρμοσμένο στο στρατηγικό σκοπό -της άμυνας με όλα τα μέσα- για την απόκρουση του εχθρού... Τα αποτελέσματα των στρατιωτικών μαχών μιλούν από μόνα τους... Η ηρωική υπεράσπιση των πόλεων από τους Ιρακινούς... έχει καθηλώσει σοβαρές δυνάμεις των εισβολέων» (7 Απριλίου 2009). Στις 9 Απριλίου η Βαγδάτη έπεσε...Η ελληνική εποποιία του «Βαγδάτη-Στάλινγκραντ» είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της εικονικής πραγματικότητας που συστηματικά καλλιεργούν τα ελληνικά μέσα. Συνήθως πουλούν τις επιθυμίες τους ως πραγματικότητα. Αλλο ένα παράδειγμα του 2001.
«Η ροή εθελοντών που επιθυμούν να πολεμήσουν στο πλευρό των Ταλιμπάν συνεχίζεται. Χθες, μια ομάδα 1.200 πολεμιστών πέρασαν από το Πακιστάν στο Αφγανιστάν, ανεβάζοντας σε 4.400 τον αριθμό των εθελοντών που πήγαν στο Αφγανιστάν μέσα στις τελευταίες τέσσερις ημέρες». (ελληνικές εφημερίδες, 5.11.2001)
«Για 95 νεκρούς Αμερικανούς και πολλούς αιχμαλώτους στο Αφγανιστάν μιλούν τώρα οι Ταλιμπάν, που δηλώνουν έτοιμοι για μακροχρόνιο πόλεμο, τη στιγμή που η Βόρεια Συμμαχία δεν δείχνει έτοιμη να προωθήσει αποφασιστικά τις θέσεις της, παρά την άφιξη και νέων Αμερικανών στρατιωτικών στο μέτωπο βορείως της Καμπούλ». (ελληνικές εφημερίδες, 6.11.2001)
«Εχοντας εμπλακεί σ' έναν πόλεμο χωρίς ορατό τέλος και συγκεκριμένο πολιτικό στόχο και -παρά την πείρα του παρελθόντος- χωρίς σχέδιο απαγκίστρωσης, ο Αμερικανός πρόεδρος Τζορτζ Μπους είναι προφανές ότι αρχίζει να μην αισθάνεται και τόσο άνετα όσο όταν άρχιζαν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις». (ελληνικές εφημερίδες, 7.11.2001)
«Σε μια ένδειξη της νευρικότητας που επικρατεί στις ΗΠΑ, σχετικά με την εξέλιξη του πολέμου στο Αφγανιστάν, ο Αμερικανός υπουργός Αμύνης, Ντόναλντ Ράμσφελντ, αναγκάστηκε χθες να δηλώσει ότι έχει εμπιστοσύνη στον επικεφαλής των επιχειρήσεων, στρατηγό Τόμι Φρανκς, προκειμένου να αντιμετωπίσει τις φήμες περί απομάκρυνσής του». (ελληνικές εφημερίδες, 8.11.2001)
«Τις δυσκολίες των επιχειρήσεων στο Αφγανιστάν συνειδητοποιούν σταδιακά οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους, φροντίζοντας πλέον να τονίζουν ότι οι εξελίξεις δεν θα είναι γρήγορες και εισάγοντας στις δηλώσεις τους τη λέξη «υπομονή»». (εφημερίδες, 9.11.2001)
«Το πρώτο σοβαρό ρήγμα στην αμερικανοβρετανική συμμαχία έχει αρχίσει να διαφαίνεται, και Βρετανοί υπουργοί εκφράζουν ανησυχίες για την έκβαση των επιχειρήσεων στο Αφγανιστάν». (ελληνικές εφημερίδες, 10.11.2001)
«Κι ενώ πλησιάζει το Ραμαζάνι και ο βαρύς αφγανικός χειμώνας, η απόφαση του Αμερικανού προέδρου να συνεχίσει τους βομβαρδισμούς είναι απόδειξη μιας χρεοκοπημένης πολιτικής». (ελληνικές εφημερίδες, 11.11.2001)
«Επεσε τη νύχτα η Καμπούλ». (πρωτοσέλιδος τίτλος ελληνικής εφημερίδας, 13.11.2001)
Είναι πολλές οι φορές που τα ελληνικά ΜΜΕ παρουσιάζουν τις επιθυμίες τους ως πραγματικότητα στο ελληνικό κοινό. Εκεί που δύσκολα βγάζει άκρη κανείς είναι στην πολιτική πραγματικότητα. Δεν αναφερόμαστε μόνο στα Μέσα που ακολουθούν την πεπατημένη του γαλλικού Τύπου για τον Ναπολέοντα πριν από τη δεύτερη κατάληψη της εξουσίας. Η ακολουθία μιας εφημερίδας ήταν η εξής: «Το θηρίο το 'σκασε από το κλουβί του. Δραπέτευσε από την Ελβα». «Ο Κορσικανός λυκάνθρωπος πάτησε τα χώματα του Λουζινιάν». «Ο τίγρης έσκασε μύτη στο Γκαπ». «Το τέρας έφθασε στην Γκρενόμπλ». «Ο τύραννος στη Λυών». «Ο θρασύτατος σφετεριστής εξήντα ώρες μακριά από την πρωτεύουσα». «Ο Βοναπάρτης προχωρεί με σταθερό βήμα». «Ο Ναπολέων αύριο στα τείχη του Παρισιού». «Ο Αυτοκράτωρ στο Φοντενεμπλό».
Μεγαλύτερο πρόβλημα είναι τα στερεότυπα που δημιουργούν τα ΜΜΕ και μεταμορφώνονται σε εικονική πραγματικότητα. Δεν πέρασε πολύς καιρός από τότε που οι περισσότερες αναλύσεις είχαν ως σταθερό μοτίβο τη «μακρόχρονη πολιτική κυριαρχία της Νέας Δημοκρατίας». Εγραφαν για τον πρωθυπουργό ότι «δεν τον ενδιαφέρει μία τρίτη θητεία», ότι «ο κ. Καραμανλής έχει πολύ καλή αίσθηση του πολιτικού timing αποφεύγοντας να προεξοφλήσει ότι θα διεκδικήσει και τρίτη τετραετία». Προσέθεταν επίσης ότι «θα έπρεπε να σκεφτεί στα σοβαρά αν θα πρέπει αυτή την τρίτη τετραετία -αφού την είχε στο τσεπάκι του- να την παραχωρήσει σε μια νεότερη γενιά στελεχών».
Αντιθέτως ο κ. Γιώργος Παπανδρέου παρουσιαζόταν ως ο «Γιωργάκης», ο οποίος «δεν μπορούσε να κερδίσει αντίπαλο ούτε στο τένις». Παρά τις κραυγές του φίλιου Τύπου «Παραιτηθείτε κ. Πρόεδρε» και τα χλευαστικά σχόλια, ο κ. Παπανδρέου κέρδισε τον κ. Βενιζέλο, αλλά αυτό ερμηνεύτηκε ως «ανάσταση του παλαιού ΠΑΣΟΚ». Η νίκη του βέβαια καταγράφτηκε ως «αυτοκτονία του κόμματος», διότι «με Παπανδρέου αρχηγό το ΠΑΣΟΚ δεν μπορεί ποτέ να απειλήσει την κυριαρχία Καραμανλή». Κατόπιν άρχισε ο κύκλος των συνηθισμένων στερεότυπων: «χάνει η Ν. Δ., αλλά ο Καραμανλής παραμένει ισχυρό χαρτί». «Χάνει ο Καραμανλής, αλλά δεν κερδίζει το ΠΑΣΟΚ». «Κερδίζει το ΠΑΣΟΚ, αλλά δεν θα έχει αυτοδυναμία». «Θα έχει αυτοδυναμία, αλλά τόσο οριακή που θα μιλάμε για πράσινη παρένθεση». «Η αυτοδυναμία μπορεί να μην είναι οριακή, αλλά το ΠΑΣΟΚ δεν θα μπορέσει να διαχειριστεί τα προβλήματα».
Δεν ξέρουμε τι θα βγάλει σήμερα η κάλπη. «Η πρόβλεψη είναι δύσκολη», είχε πει ο Νιλς Μπορ, «ειδικά αν αφορά το μέλλον». Το πρόβλημα όμως για τα ελληνικά ΜΜΕ δεν είναι το μέλλον. Είναι η ορθή καταγραφή του παρόντος. Ανεξαρτήτως των επιθυμιών εκείνων που το καταγράφουν και των συμφερόντων εκείνων που τους πληρώνουν. Διότι υπάρχει και η άλλη πραγματικότητα των κυκλοφοριών των εφημερίδων και τηλεθεάσεων, η οποία δεν μπορεί να ωραιοποιηθεί...
Ιnfo
- Δημήτρης Ψυχογιός, «Το αβέβαιο μέλλον του Αθηναϊκού Τύπου», εκδ. Δίαυλος
- Κωνσταντίνος Στράτος - Αλέξανδρος Ζαούσης, «Οι Εφημερίδες 1974-92», εκδ. Γνώση
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 4.10.2009
