Δεκέμβρης 2008: Το ερώτημα που έμεινε αναπάντητο - Του Νικόλαου Μόττα*

Για τα γεγονότα του Δεκέμβρη του 2008 έχουν γραφτεί χιλιάδες γραμμές, εκατοντάδες απόψεις περί απόψεων. Η εν ψυχρώ δολοφονία του Αλέξη, η αστυνομική βία, η οργή της νεολαίας, το σοκ, η κοινωνική αγανάκτηση, η πολιτική υποκρισία. Τρία χρόνια μετά, με την κρίση να βαθαίνει ολοένα και περισσότερο το κοινωνικό ρήγμα στη χώρα, έρχεται στο νου μου ένα σύνθημα της περιόδου εκείνης: «Ο Δεκέμβρης δεν ήταν απάντηση, ήταν ερώτηση».

Η πλειοψηφία των ερμηνειών που έχουν δωθεί γιά τα Δεκεμβριανά έχει μονοδιάστατη οπτική. Η μαζική εξέγερση της νεολαίας θεωρήθηκε απλά ως η αντίδραση σε ένα τραγικό γεγονός κρατικής βίας και, σε άλλες περιπτώσεις, ως η εκτόνωση των νέων απέναντι στο καταπιεστικό κοινωνικό σύστημα. Ο Δεκέμβρης του '08, όμως, δεν ήταν ένα σύνολο βίαιων αντιδράσεων ενάντια στην κρατική βία, όπως παρουσιάζεται από τα κυρίαρχα ΜΜΕ. Ήταν μια ερώτηση προς το κοινωνικό σύνολο: Είστε διατεθειμένοι να αλλάξετε όσο είναι νωρίς;

Η ερώτηση του Δεκέμβρη αφορούσε την οπτική μέσα από την οποία η νεολαία βλέπει το κοινωνικοπολιτικό σύστημα της χώρας. Αφορούσε τον αυταρχισμό της εξουσίας, τις ταξικές πολιτικές, την κοινωνική απομόνωση, την αυξανόμενη καπιταλιστική ερημοποίηση των μικρών και μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων, την ιδιωτικοποίηση των πάντων, τη δημιουργία μιάς αυτιστικής, εγωκεντρικής κοινωνίας που περιθωριοποιεί τον αδύναμο και καταβαραθρώνει τις αξίες της αλληλεγγύης και της συλλογικότητας. Σε αυτήν την κοινωνία που αναγάγει το κέρδος ως υπέρτατη αξία, ο Δεκέμβρης έθεσε το εξής επιχείρημα: «εσείς μιλάτε γιά βιτρίνες, εμείς μιλάμε γιά ζωές». Πολλοί έσπευσαν να το καταδικάσουν ως δικαιολόγηση των όποιων βανδαλισμών συνέβησαν. Οι «ζωές» όμως, στις οποίες οι νέοι αναφέρονται, δεν περιλαμβάνουν μονάχα τα θύματα της κρατικής καταστολής, τους δολοφονηθέντες από τις σφαίρες της εξουσίας όπως ο 16χρονος μαθητής. Περιλαμβάνουν τις ζωές χωρίς μέλλον, τις καταδικασμένες στην ανεργία και την κοινωνική ανέχεια. Τις ζωές που το φαύλο πολιτικό κατεστημένο - με την ένοχη σιωπή της κοινωνικής πλειοψηφίας - καταδικάζει σε επαιτεία, μιζέρια και εξευτελισμό.

Η γενιά που εξεγέρθηκε το Δεκέμβρη του 2008, η ίδια που εξεγείρεται σήμερα κατά του δημοσιονομικού Νταχάου που επιβάλλεται στη χώρα, θέτει παρόμοια ερωτήματα με αυτά του γαλλικού Μάη του '68. Αγανακτεί, εξεγείρεται και κυρίως αμφισβητεί - αμφισβητεί το ίδιο το σύστημα μέσα στο οποίο ανατρέφεται. Σαράντα και πλέον χρόνια μετά, η σημερινή νεολαία (της Ελλάδας και της Ευρώπης) είναι λιγότερο προνομιούχα από εκείνη του 1968. «Σήμερα, η είσοδος των νέων στον επαγγελματικό χώρο πραγματοποιείται σε όλο και μεγαλύτερη ηλικία, ενώ οι προοπτικές ταχείας εξέλιξης είναι πλέον λιγοστές» έγραφε προ τριετίας ο έγκυρος γάλλος δημοσιογράφος Ζαν Μαρί Κολομπανί [1]. Γιά τους νέους της δεκαετίας του '60 και του '70 η εξέγερση ήταν σημαντική παράμετρος γιά την αλλαγή της κοινωνίας. Γιά τη σημερινή νεολαία είναι κάτι περισσότερο από αναγκαία - είναι μονόδρομος.

Το ερώτημα, λοιπόν, που τέθηκε το Δεκέμβρη ήταν ξεκάθαρο και είχε αποδέκτη το σύνολο της κοινωνίας και κάθε έναν από εμάς ξεχωριστά: «Εσύ, θα μείνεις αμέτοχος;». Ένα σύνθημα σε τοίχο της Αθήνας προσπάθησε να θυμήσει στους «ουδέτερους» και «φιλήσυχους» τη ρήση του νομπελίστα ειρήνης Έλι Βίζελ, πως η ουδετερότητα οφελεί τον καταπιεστή και ποτέ το θύμα [2]. Και το θύμα, όπως προαναφέραμε, δεν ήταν μόνο ο δολοφονημένος Αλέξης. Ήταν το σύνολο της μη προνομιούχας νεολαίας. «Ο καναπές σου, η συνενοχή σου» έγραφε το σύνθημα. Σε αυτές τις γραμμές των τοίχου συνοψίζεται το ερώτημα που έθεσε ο Δεκέμβρης στην ελληνική κοινωνία τρία χρόνια πριν. Σήμερα είναι περισσότερο επίκαιρο δεδομένης και της κατάστασης στην οποία έχει περιέλθει η χώρα.

Λαμβάνοντας τα παραπάνω υπ' όψη, τα γεγονότα του Δεκέμβρη του 2008 αποτέλεσαν μια πολιτική πράξη. Πράξη που επιχείρησε να ξυπνήσει αραχνιασμένες συνειδήσεις και να κινητοποιήσει κοινωνικά αντανακλαστικά - να ευαισθητοποιήσει τους μεγαλύτερους γιά το μέλλον των παιδιών τους. Δεν ήταν διαμαρτυρία, αλλά αντίσταση. «Διαμαρτυρία είναι όταν λέω ότι κάτι δε με ευχαριστεί. Αντίσταση είναι όταν διασφαλίζω ότι αυτό που δε με ευχαριστεί δεν πρόκειται να μου ξανασυμβεί», έγραφε το Μάϊο του 1968 η γερμανίδα δημοσιογράφος και μετέπειτα ηγετικό στέλεχος της οργάνωσης «Φράξια Κόκκινος Στρατός» Ουλρίκε Μάινχοφ. Υπό μια έννοια, η εξέγερση της νεολαίας το Δεκέμβρη έστειλε το μήνυμα ότι η κρατική βία (τόσο η έμπρακτη, όσο και η συνειδησιακή), όποια μορφή και αν έχει, δεν πρόκειται να περάσει. Τα Δεκεμβριανά, λοιπόν, επιχείρησαν να περάσουν την σύγχρονη ελληνική κοινωνία από τη φάση της διαμαρτυρίας σε αυτήν την αντίστασης. Και γιά σύντομο χρονικό διάστημα το πέτυχαν.

Το ερώτημα που έθεσαν όμως παραμένει σήμερα αναπάντητο. Και συνεχίζει να πλανάται πάνω από μιά χώρα βυθισμένη στην ύφεση και την αβεβαιότητα. Τρία χρόνια μετά τη δολοφονία του Αλέξη, λίγα λουλούδια στον τόπο του εγκλήματος, στα Εξάρχεια, θυμίζουν το γεγονός εκείνο της 6ης Δεκεμβρίου. Όσο η κρίση όμως συνεχίζει να βαθαίνει, όσο τα κοινωνικά ρήγματα διευρύνονται, όσο οι πολιτικές ηγεσίες κωφεύουν επιδεικτικά και όσο η κοινωνία παραμένει στην ένοχη ουδετερότητα της και αρνείται να δώσει απαντήσεις, τόσο ο Δεκέμβρης του '08 μοιάζει με σκηνή από το μέλλον.

Ξυπνήστε αυτούς που κοιμούνται. Αφήστε αυτούς που ονειρεύονται.

[1] Ζ.Μ. Κολομπανί, «Η Γαλλία έλαβε το μήνυμα της Ελλάδας», Το Βήμα της Κυριακής, 21 Δεκ. 2008.

[2] Έλι Βίζελ, Ομιλία κατά την απονομή Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης, 1986.

[3] Ουλρίκε Μάινχοφ, «Απ' τη διαμαρτυρία στην αντίσταση» (From Protest to Resistance), περιοδ. Konkret, Μάιος 1968.

*Ο κ. Νικόλαος Μόττας είναι υποψήφιος διδάκτωρ (PhD) Πολιτικής Ιστορίας και Εξωτερικής Πολιτικής. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το Γενάρη του 1984, σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Westminster του Λονδίνου και κατέχει μεταπτυχιακούς τίτλους στις Διπλωματικές Σπουδές (Διπλωματική Ακαδημία Λονδίνου) και στις διπλωματικές διαπραγματεύσεις (Πανεπιστήμιο Τελ Αβιβ). Υπήρξε επί τριετία τακτικός συνεργάτης των εφημερίδων «Μακεδονία» και «Θεσσαλονίκη» αρθρογραφώντας γιά διεθνή γεγονότα, ενώ κείμενα του περί ελληνικής, ευρωπαϊκης και διεθνούς πολιτικής έχουν δημοσιευθεί και σε αγγλόφωνες πηγές. Είναι ίδρυτής και διαχειριστής του ελληνικού αρχείου Τσε Γκεβάρα www.guevaristas.net.