Για πρώτη φορά προβάλλονται στην Ελλάδα οι δύο κινηµατογραφικές εκδοχές της «Όπερας της πεντάρας»

Από ζητιάνους για ζητιάνους

Του Γιάννη Ζουμπουλάκη

31 Αυγούστου του 1928, Σιφµπάουερνταµ Τεάτερ του Βερολίνου. Στο θέατρο που το 1954 θα γινόταν η έδρα του θιάσου του Μπέρτολτ Μπρεχτ ανεβαίνει για πρώτη φορά η «Οπερα της πεντάρας», σε σκηνοθεσία Εριχ Ενγκελ, σκηνικά Κάσπαρ Νέχερ, µουσική Κουρτ Βάιλ και µε βασικούς ηθοποιούς τους Χάραλντ Πάουλσεν, Ρόζα Βαλέτι, Εριχ Πόντο και Λότε Λένια.

Με βασικούς ήρωες έναν στυγνό «επιχειρηµατία» µε εταιρεία βιτρίνα που εκµεταλλεύεται τους επαίτες του Λονδίνου αλλά δηλώνει φτωχός, έναν επίορκο αστυνοµικό, έναν ληστή που λιγουρεύεται τα µεγάλα «πορτοφόλια» και µια διάσηµη πόρνη, το έργο γνωρίζει αµέσως τεράστια επιτυχία και την εποµένη κιόλας της πρεµιέρας τα τραγούδια του ακούγονται στους δρόµους του Βερολίνου.

Σύντοµα µάλιστα ανοίγει ένα βερολινέζικο µπαρ µε την ονοµασία «Η Οπερα της πεντάρας», όπου παίζεται αποκλειστικά η µουσική του έργου. Ροµαντική και νοσταλγική, µε στοιχεία τζαζ, επιρροές από στρατιωτικά εµβατήρια, καµπαρέ και ψαλµούς, η µουσική του Βάιλ είναι ένας ακόµη πρωταγωνιστής της µπρεχτικής πρόζας, αλλά µε δική του αυτονοµία.

Σύντοµα, ο πυρετός που κατέλαβε τους Βερολινέζους για το έργο επρόκειτο να εξαπλωθεί στην υπόλοιπη Ευρώπη. Τον Απρίλιο του 1929 η «Οπερα» παίζεται στο Γκρατς προκαλώντας επέµβαση ναζιστικών οµάδων. Τον Μάιο της ίδιας χρονιάς ανεβαίνει στο θέατρο Πόλσκι της Βαρσοβίας σε σκηνοθεσία Λέον Σίλερ και τον Μάρτιο του 1930 στο Σάλτσµπουργκ προκαλεί και πάλι την επέµβαση ναζιστικών οµάδων. Η µεταφορά του στον κινηµατογράφο δεν µπορούσε να καθυστερεί άλλο. Πράγµατι, την ίδια χρονιά, το 1930, ο γερµανός σκηνοθέτης Γκέοργκ Βίλχελµ Παµπστ ξεκινά τα γυρίσµατα της «Οπερας της πεντάρας», σε δύο µάλιστα εκδοχές, γερµανική και γαλλική, µε διαφορετικούς ηθοποιούς στους πρωταγωνιστικούς ρόλους, αλλά µε τους ίδιους στους δεύτερους ρόλους και τα ίδια σκηνικά. Οπως πολλοί άλλοι σκηνοθέτες της ίδιας περιόδου, ο Παµπστ ήθελε να χαρίσει στην ταινία το διεθνές κύρος που είχαν οι ταινίες του βωβού κινηµατογράφου µερικά χρόνια πιο πριν, µια πρακτική όµως που διόγκωνε τον προϋπολογισµό παρατείνοντας τον χρόνο των γυρισµάτων – οπότε, στα µέσα της δεκαετίας του 1930, εγκαταλείφθηκε. Οσες ταινίες επέζησαν εκείνης της περιόδου σε δύο εκδοχές προσφέρουν συναρπαστικό υλικό για σύγκριση, όπως συµβαίνει µε τις δύο εκδοχές της «Οπερας της πεντάρας» που διανέµονται αυτή την εποχή από την εταιρεία New Star.

Η πρεµιέρα της ταινίας στη Γερµανία γίνεται στις 19 Φεβρουαρίου του 1931 και σύντοµα προβάλλεται σε ολόκληρο τον κόσµο. Πολύ σύντοµα η φήµη της φθάνει στην Αµερική, όπου προβάλλεται για πρώτη φορά στις 13 Απριλίου 1933 στο Emπre Theatre της Νέας Υόρκης. Η εταιρεία παραγωγής Warner Bros, σε συνεργασία µε τη Nero Film, σκοπεύει να γυρίσει την ταινία και σε αγγλική εκδοχή, αλλά η ιδέα αυτή σκιάζεται από τη δικαστική διαµάχη του Μπρεχτ και του Βάιλ µε τη Nero Film.

Ο λόγος είναι πως οι δύο δηµιουργοί θεωρούν ότι η εταιρεία παραγωγής έχει διαστρεβλώσει το έργο τους. Αργότερα θα αποδεικνυόταν ότι ο ίδιος ο Μπρεχτ είχε κάνει µόνος του πολλές αλλαγές στο σενάριο της ταινίας του Παµπστ και έτσι έχασε το δικαστήριο, αλλά ο Βάιλ κέρδισε παίρνοντας και αποζηµίωση. Ο Μπρεχτ και ο Βάιλ είχαν όµως δίκιο. Η ταινία έχει αρκετές διαφορές από το θεατρικό. Στόχος τους ήταν ένα έργο «από ζητιάνους, για ζητιάνους» µε λιτά σκηνικά και κοστούµια, ενώ ο Παµπστ µαζί µε τον καλλιτεχνικό διευθυντή Αντρέγεφ έστησαν το πιο εντυπωσιακό σκηνικόταινίαςπου είχε ποτέ δει η Γερµανία. Ο Μπρεχτ πίστευε ότι σύµφωνα µε την περίφηµη θεωρία της «αποξένωσης» το κοινό του παρακολουθούσε ένα δράµα και δεν θα έπρεπε να ταυτίζεται µε τους χαρακτήρες. Ο Παµπστ, από την άλλη πλευρά, µέσω του µονοκόµµατου µοντάζ και της τάσης του για ψυχολογική εξερεύνηση των ηρώων, εµπλέκει τον θεατή, ενώ αρκετά από τα πιο πικρά και καυστικά τραγούδια του θεατρικού λείπουν από την ταινία.

Ωστόσο το φιλµ, µε το αιχµηρό και έντονο αντικαπιταλιστικό κλείσιµό του, παίρνει ουσιαστικά µια πιο ισχυρή πολιτική θέση σε σύγκριση µε το θεατρικό. Ο Μπρεχτ δεν είδε τη γαλλική βερσιόν της ταινίας, η οποία µάλλον θα τον ενοχλούσε περισσότερο. Λείπουν µερικές µικρές σκηνές εξαιτίας της γαλλικής λογοκρισίας της εποχής εκείνης, αλλά ακόµη και αν υπήρχαν, πάλι η γαλλική εκδοχή θα ήταν κατά δέκα λεπτά συντοµότερη από τη γερµανική.

Σήμερα, 80 και πλέον χρόνια από την πρεμιέρα της ταινίας, η «Οπερα της πεντάρας» παραμένει εξίσου επίκαιρη και σαρκαστική, ένα δριμύ «κατηγορώ» προς το καπιταλιστικό σύστημα που εκμεταλλεύεται ακόμη και τους πιο αδύναμους κρίκους της κοινωνίας, δηλαδή τους ανέργους και την ανάγκη τους για δουλειά, σε κάθε εποχή. Ο Μπρεχτ λέει ότι εμπόριο μπορούν να γίνουν τα πάντα – ακόμη και η ελεημοσύνη! Η ταινία είναι μια επίκαιρη επιλογή και κριτικό σχόλιο για τις εποχές που διανύουμε, εποχές όπου το σύγχρονο οικονομικοκοινωνικό σύστημα περνά την πιο βαθιά του κρίση.

Οι δύο εκδοχές της ταινίας «Η όπερα της πεντάρας» προβάλλονται με κοινό εισιτήριο στην αίθουσα Capitol Ζέφυρος, σε διανομή New Star.

Ιουλιανού και 3ης Σεπτεμβρίου Αθήνα
Τηλέφωνο: 210 - 3462677

ΤΟ ΒΗΜΑ