Η παρανόηση των θεσμών - Του Αντώνη Αντωνιάδη*

Είναι ίσως εντυπωσιακό, αν όχι τραγικό, το πόσο εμείς οι Έλληνες έχουμε διαστρεβλώσει και παρανοήσει τους θεσμούς, που με τόση υπερηφάνεια και κομπορρημοσύνη προβάλουμε γενικώς ότι τους εμπνεύστηκαν και τους εφήρμοσαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι. Μια από αυτές τις πολλές παρανοήσεις είναι το πώς αντιλαμβανόμαστε το πολίτευμα της χώρας, το δημοκρατικό σύστημα.

Ακούμε καθημερινά για «κρίση της δημοκρατίας», «αδιέξοδη πολιτική», «κακό σύστημα», «ο λαός έχει δύναμη», «ο λαός χρειάζεται», ενώ ταυτόχρονα βρισκόμαστε σε απόγνωση, ανήμποροι να κατανοήσουμε το πώς ξαφνικά βρεθήκαμε γκρεμοτσακισμένοι, αλλά και ανίκανοι να αλλάξουμε κάτι.

Παρακολουθούμε τους πολιτικούς να μιλάνε ακατάπαυστα, να διαφωνούν συνεχώς, να αντιλογούν και να λογομαχούν, σε μια σειρά ατελείωτων συζητήσεων, που κατά το πλείστον δεν έχουν να προσφέρουν λύσεις, ούτε διεξόδους από τα μεγάλα καθημερινά προβλήματα της επιβίωσής μας.

Οι περισσότεροι από εμάς τα τελευταία χρόνια διαπιστώσαμε την ανικανότητα των πολιτικών, ενώ για το «κακό σύστημα» γνωρίζαμε όλοι πριν μας χτυπήσει η οικονομική κρίση. Έτσι, η απογοήτευση και η απόγνωση πολλαπλασιάστηκε.

Τι συνέβη; Πώς φτάσαμε στην εποχή του τρόμου και των διλημμάτων; Πού πάμε; Τι ψηφίζουμε; Γιατί δεν μπορούν να συνεννοηθούν; Γιατί ποτέ κανένας απ’ αυτούς δεν διακυβέρνησε τη χώρα σωστά, δίκαια, αξιοκρατικά;

Αναπάντητα ερωτήματα; Όχι ακριβώς. Το μόνο που χρειάζεται είναι να κατανοήσουμε κάποια ζητήματα.

Το δημοκρατικό σύστημα γεννήθηκε από την ανάγκη των ανθρώπων για μια διακυβέρνηση της πολιτείας με ορθότερο, συνετότερο και δικαιότερο τρόπο από εκείνους που πραγματοποιούσαν άλλα συστήματα. Η οπτική του δημοκρατικού συστήματος προς τους πολίτες της χώρας είναι της ισότητας, της ισονομίας και της συνυπευθυνότητας. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο όλοι οι νόμιμοι πολίτες του κράτους έχουν το δικαίωμα στη διακυβέρνηση και στον καθορισμό της πολιτικής τακτικής.

Ένα ερώτημα και μια διαπίστωση θα μπορούσε να θέσει ο οποιοσδήποτε σ’ έναν νοερό διάλογο:

α) «Γιατί δεν ανέφερες την αξιοκρατία;» β) «Πράγματι, όλοι μπορούμε να ασχοληθούμε με την πολιτική».

Οι απαντήσεις μου ίσως διευκολύνουν στην κατανόηση των προβλημάτων και των παρανοήσεων. Δεν αναφέρθηκα στην αξιοκρατία διότι στη Δημοκρατία εννοούνται όλοι άξιοι, αφοί είναι ίσοι και συνυπεύθυνοι. Που σημαίνει ότι εάν βλέπετε αδικίες του τύπου να καταλαμβάνουν θέσεις άτομα ανίκανα, αυτό είναι ένα πρόβλημα του πολιτεύματος. Στη Δημοκρατία δεν νοείται αξιοκρατία. Αυτή η διαπίστωση έγινε αρκετά νωρίς, από την εποχή που πρωτοεμφανίστηκε η Δημοκρατία στην Αθήνα. Ο Πλάτων μάλιστα, γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο εμπνεύστηκε το δικό του πολιτειακό σύστημα, επειδή αντιλήφθηκε ότι η Δημοκρατία πάσχει στο ζήτημα της αξιοκρατίας.

Άρα όσο θα επικρατεί το δημοκρατικό πολίτευμα, σ’ αυτή τη μορφή, δεν θα υπάρχει αξιοκρατία και όσο καλοί νόμοι κι εάν θεσπίζονται, αυτοί ποτέ δεν θα τηρούνται, διότι πάντα θα συναντάμε το φαινόμενο των ακατάλληλων ανθρώπων σε καίριες θέσεις. Επίσης, τα φαινόμενα της πολιτικής οικογενειοκρατίας, αλλά και του πελατειακού κράτους θα διαιωνίζονται συνεχώς. Παρενθετικά αυτά είναι προβλήματα που τα συναντάμε σε όλα τα δημοκρατικά κράτη, δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο.

Όσο για τη διαπίστωση ότι «όλοι συμμετέχουμε στην πολιτική» είναι μια παρανόηση και διαστρέβλωση του συστήματος. Θα μπορούσαμε πραγματικά να συμμετάσχουμε στην πολιτική, αλλά όχι σ’ αυτή τη μορφή του πολιτεύματος. Το να γίνονται κάποιοι άνθρωποι από τα σπλάχνα του λαού βουλευτές και πολιτικοί δεν σημαίνει ότι ο λαός συμμετέχει στην πολιτική.

Ένα απλό παράδειγμα, είδαμε και βλέπουμε την ασυνεννοησία που επικρατεί από την τελευταία εκλογική αναμέτρηση, όλοι θέλουν να συγκυβερνήσουν ωστόσο δεν έρχονται σε συνεννόηση. Όλοι λένε ότι πήρανε την «εντολή του λαού» κι όμως δεν κάνουν τίποτα για να την εφαρμόσουν.

«Πολιτικά συμφέροντα» θα είναι η απάντησή σας.

Ακριβώς έτσι, όμως, τότε, πού είναι η συμμετοχή του λαού στη διακυβέρνηση;

Εδώ βρίσκεται η διαστρέβλωση και η παρανόηση. Οι πολίτες ψηφίζουν τους πολιτικούς όχι για να τους κυβερνούν σαν ηγέτες, ούτε να λένε οι πολιτικοί στους πολίτες τι να πράξουν. Κανονικά οι πολίτες ψηφίζουν ώστε οι πολιτικοί να υλοποιήσουν τα συμφέροντα της πλειοψηφίας, δεν τους βάζουν τσομπάνους στο κοπάδι, διότι στη Δημοκρατία εννοείται ότι οι πολίτες κατευθύνουν την πολιτική και οι πολιτικοί είναι αυτοί που θα την πραγματοποιήσουν. Ωστόσο εμείς βιώνουμε ένα πολιτικό σύστημα που μας αντιμετωπίζει σαν άβουλο κοπάδι και μας χαρακτηρίζει «ο λαός», διαχωρίζοντας τους πολιτικούς από εμάς με χαρακτηρισμούς όπως «ταγοί», «ηγέτες», «κυβερνόντες» κ.λπ.

Σ’ ένα πραγματικά δημοκρατικό κοινοβουλευτικό σύστημα οι πολίτες θα έπρεπε να επιλέγουν από τα προγράμματα του κάθε κόμματος εκείνες τις προτάσεις που είναι για το συμφέρον της πλειοψηφίας και κατόπιν οι πολιτικοί να πραγματοποιούν τις εντολές. Έτσι η φράση «πολιτικά συμφέροντα» θα ήταν ανούσια και δεν θα μας οδηγούσε σε τόσο μεγάλα και αδιέξοδα προβλήματα. Γιατί το δημοκρατικό πολίτευμα σε αντίθεση μ’ αυτά που λένε οι επαγγελματίες πολιτικάντηδες έχει πραγματικά αδιέξοδα, τα οποία λύνονται συνήθως με προβληματικούς νόμους, διαιωνίζοντας τον κακομορφισμό του.

Εν κατακλείδι ας μην περιμένουμε ότι θα λυθούν τα βασικά προβλήματα του συστήματος από το οποιοδήποτε κόμμα, ούτε ότι θα αλλάξει ποτέ η κατάσταση, όσες εκλογές κι αν κάνουμε, εάν εμείς δεν γίνουμε πραγματικά ενεργοί πολίτες και εάν δεν αλλάξουμε το πολιτικό σύστημα της χώρας.

* Ο κ. Αντώνης Αντωνιάδης είναι συγγραφέας