Τραμπούκοι από σπίτι - Του Αρίστου Δοξιάδη

Φυσικά δεν είναι ίδια η κάθε μορφή βίας. Φυσικά, άλλο το εν ψυχρώ και άλλο το εν θερμώ. Άλλο ένας γενικά ψύχραιμος τύπος που παρεκτρέπεται μια φορά, και άλλο ο πάντα τραμπούκος. 'Αλλο το γιαούρτι, άλλο η γροθιά, άλλο η σφαίρα. Και βέβαια άλλο η ζιζέκια "συστημική βία", άλλο η "λεκτική βία", άλλο η πραγματική.

Άλλο όμως η δεξιά και άλλο η αριστερή βία; Άλλο όταν το θύμα είναι πολιτικός και άλλο όταν είναι συγγραφέας; Άλλο όταν Έλληνας, άλλο όταν Αλβανός; Άλλο η βία on camera και άλλο off camera;

Τούτα τα συζητήσαμε πολύ αυτές τις μέρες (δυστυχώς, από μια δευτερεύουσα αφορμή, μόνο και μόνο επειδή συνέβη στον αέρα, ανάμεσα σε γνωστά ονόματα).

Μιλήσαμε και για το γενικό πλαίσιο του πολιτικού λόγου, που λέει για χούντες, για προδότες και για "λιγότερο Έλληνες". Για τις κρεμάλες της πλατείας. Για κανάλια που επιδιώκουν τον καυγά. Είπαμε δηλαδή και για τους ηθικούς αυτουργούς. Σωστά κι αυτά.

Υπάρχει κάτι που δεν είδα να λέγεται και θέλω να το θυμήσω. Είναι οι αξίες που κουβαλάμε οι Ελληνες όχι στην πολιτική και στον δημόσιο χώρο, αλλά στο σπίτι, στο σχολείο, στην καθημερινή συναναστροφή. Το πολιτισμικό υπόστρωμα που προδιαθέτει πώς θα αντιδράσουμε όταν ζοριστούμε και πόσο εύκολα θα δούμε τον απέναντι ως εχθρό.

Μην πείτε οτι δεν υπάρχει αυτό, οτι οι λαοί δεν έχουν διαφορετικά συστήματα αξιών, οτι τις διαφορές τις έχουν μόνο τα άτομα. Υπάρχουν πολλές έρευνες που καταγράφουν συστηματικές διαφορές αξιών ανάμεσα σε λαούς ή σε εθνικότητες. Δεν σημαίνει βέβαια οτι "όλοι" οι Έλληνες είναι "έτσι" και "όλοι" οι Ελβετοί "αλλιώς", αλλά πάντως οτι μερικές αξίες είναι πιο κοινές στην Ελλάδα από ό,τι στην Ελβετία. Και οτι μερικές από τις διαφορές αυτές είναι αρκετά μεγάλες ώστε να επηρεάζουν την ζωή της κοινωνίας, την πολιτική και την οικονομία.

Ένα από τα ευρήματα των ερευνών το ανέδειξε πέρυσι στο TEDxAcademy ο Ηλίας Παπαϊωάννου στην ομιλία του για το κοινωνικό κεφάλαιο (βλ. στο 16'20''). Είναι από το World Values Survey (Παγκόσμια Έρευνα Αξιών), και ειδικότερα από την ερώτηση: Ποιά στοιχεία (χαρακτήρα ή αξιών) θεωρείτε σημαντικά να αποκτήσει ένα παιδί;

Ε, λοιπόν, το στοιχείο "να ανέχεται και να σέβεται τους άλλους" ήταν στην Ελλάδα λιγότερο σημαντικό από ό,τι ήταν σε κάθε άλλη χώρα. 'Ημασταν 69οι στους 69. Δεν θεωρούμε σημαντικό να διδάσκουμε στα παιδιά ανεκτικότητα και σεβασμό. Οι τελευταίες χώρες (μαζί με την Ελλάδα) ήταν η Ουγκάντα, η Σαουδική Αραβία, η Αλγερία και το Πακιστάν. Οι πρώτες πέντε χώρες σε αυτόν τον δείκτη ήταν η Σουηδία, η Ολλανδία, η Δανία, η Γαλλία και η Ισλανδία.

Κάθε τέτοια έρευνα πρέπει να διαβάζεται με επιφύλαξη αλλά εδώ το εύρημα είναι αρκετά καθαρό. Συνδυάζεται και με πολλά άλλα που δείχνουν οτι οι Έλληνες είμαστε γενικά ο πιο καχύποπτος από τους εύπορους λαούς. Δεν εμπιστευόμαστε τον διπλανό, τον συνεργάτη, τον προμηθευτή, εκτός από τους πολύ δικούς μας, τους συγγενείς.

Η χαμηλή εμπιστοσύνη, η χαμηλή ανοχή, ο χαμηλός σεβασμός είναι, νομίζω, το υπόστρωμα της διχόνοιας, της αλληλοκατηγορίας και τελικά της εύκολης προσφυγής στη βία, όταν ζοριζόμαστε. Σε μεγάλο βαθμό, το υπόστρωμα αυτό υφαίνεται στο σπίτι και στο σχολείο.

Όσοι στελεχώνουν "τη λεγόμενη λίστα διασφαλισμένης τηλεθέασης" που αποκάλυψε ο Κων. Ζούλας, μάλλον μεγάλωσαν σε σπίτια όπου δεν έμαθαν τι θα πει να ανέχεσαι και να κατανοείς τη διαφορετική άποψη, και σε σχολεία όπου δεν συνεργάστηκαν ποτέ με συμμαθητές για μια εργασία. (Ναι, είναι μέσα η Λιάνα Κανέλλη και άλλα μπουμπούκια). Όσοι σήμερα αηδιάζουμε με αυτούς ή και συγκλονιζόμαστε, ας αναλογιστούμε τις δικές μας, έμμεσες, ευθύνες, είτε ως γονείς, είτε ως δάσκαλοι, είτε ως συνεργάτες.

Μια και την ανέφερα, η έρευνα έχει και άλλα ενδιαφέροντα ευρήματα για την Ελλάδα. Εδώ θα βρείτε έναν Πίνακα όπου συγκέντρωσα μερικούς δείκτες.

'Ημασταν επίσης πολύ χαμηλά (68οι στους 69) στη σημασία του στοιχείου "να υπακούει" (πάντα μιλάμε για παιδιά 6-12 ετών), αλλά εκεί μαζί μας στις τελευταίες θέσεις είναι η Ιαπωνία, η Σουηδία, η Νότια Κορέα, η Γερμανία και η ΠΓΔΜ. Ενώ πρώτες ήταν η Τανζανία, το Ιράκ, η Νιγηρία, η Ουγκάντα, το Ζιμπάμπουε και η Σαουδική Αραβία. Δεν είναι έκπληξη ότι η Γερμανοί, οι Ιάπωνες, οι Κορεάτες και οι Σουηδοί δίνουν χαμηλή σημασία στη υπακοή;

Οχι αναγκαστικά. Οι κοινωνίες όπου οι ενηλίκες τηρούν κανόνες φαίνεται οτι δεν είναι αυτές όπου οι γονείς θέλουν υπάκουα παιδιά, αλλά περισσότερο αυτές όπου τα παιδιά μαθαίνουν να έχουν "αίσθημα ευθύνης", να είναι "ανεξάρτητα", και φυσικά "να ανέχονται και να σέβονται τους άλλους".

Στην Ελλάδα δίνουμε σχετικά πολλή σημασία στο "αίσθημα ευθύνης" των παιδιών (10οι στους 69), και αρκετή στην "ανεξαρτησία" τους (26οι, τουλάχιστο στα λόγια, γιατί τα ταπεράκια και τα χαρτζηλίκια άλλο δείχνουν). Είμαστε επίσης πολύ ψηλά (4οι) στη σημασία να έχει το παιδί "αποφασιστικότητα και επιμονή" -- μαζί με την Ιαπωνία, Τανζανία, Βουλγαρία, Σλοβενία και Αλβανία.

Τι σύνοψη βγαίνει από αυτά; Νομίζω η εξής: θέλουμε τα παιδιά να έχουν τα προσωπικά εφόδια για να πετύχουν τους ατομικούς τους στόχους. Να είναι ανεξάρτητα, επίμονα και όχι παθητικά υπάκουα. Αλλά μας ενδιαφέρει πολύ λίγο να γίνουν καλοί συνεργάτες, καλοί συνομιλητές και τελικά, καλοί πολίτες. Η αριστεροσύνη μας και η εθνικοφροσύνη μας είναι ακραία εγωιστικές.

Protagon.gr