Ένα τραγούδι μια ιστορία: 1966 "Το γελαστό παιδί"

Του Δημήτρη Ν. Μανιάτη

«Το γελαστό παιδί» είναι συνδεδεμένο με τη φωνή της Μαρίας Φαραντούρη και για γενιές αποτέλεσε ένα πικρό σάουντρακ μιας σκληρής εποχής, όπου το μαζικό κοινωνικό κίνημα φούσκωνε σαν ποτάμι και λίγο πριν από τη δικτατορία των συνταγματαρχών διατύπωνε τα δικά του δημοκρατικά αιτήματα μιας ταραγμένης εποχής.

Κοινώς, «Το γελαστό παιδί» για το συλλογικό θυμικό μπορεί να ήταν ο βουλευτής της ΕΔΑ και αγωνιστής της ειρήνης Γρηγόρης Λαμπράκης που έπεφτε νεκρός από χτύπημα παρακρατικών στη Θεσσαλονίκη του 1963. Μπορεί πάλι να ήταν ο νεαρός Στέφανος Βελδεμίρης που το 1961 έπεφτε νεκρός στη Θεσσαλονίκη από σφαίρες χωροφύλακα επειδή μοίραζε προκηρύξεις εναντίον των εκλογών «βίας και νοθείας» εκείνης της χρονιάς. Μπορεί πάλι να ήταν ο νεαρός στρατιώτης Διονύσης Κερπινιώτης, επίσης στέλεχος της ΕΔΑ, που επίσης δολοφονήθηκε στο Δεμίρι Αρκαδίας πριν από τις προαναφερόμενες εκλογές. Μπορεί να ήταν ο νεαρός οικοδόμος από τον Κολωνό Σωτήρης Πέτρουλας που έπεφτε νεκρός στα Ιουλιανά του 1965 και εν μέσω Αποστασίας.

Ας ξετυλίξουμε το νήμα από την αρχή λοιπόν και αυτή είναι κάπως έτσι: Το έργο - «Ενας όμηρος» του Μπέρντραν Μπίαν που γράφτηκε το 1958 και μεταφράστηκε απ' τον Βασίλη Ρώτα - παρουσιάστηκε δύο φορές στην Αθήνα: το 1962 και το 1966 και τις δύο φορές σε σκηνοθεσία του Λεωνίδα Τριβιζά και σκηνικά του Γιάννη Τσαρούχη. Η πρώτη είχε πρωταγωνιστές τη Νέλλη Αγγελίδου, τον Κώστα Μπάκα και την Τασσώ Καββαδία.

Γι' αυτήν ακριβώς την παράσταση τη μουσική είχε γράψει ο Μίκης Θεοδωράκης και μάλιστα τα τραγούδια της κυκλοφόρησαν αμέσως μετά, με την Ντόρα Γιαννακοπούλου να τα πρωτοερμηνεύει. «Το μόνο που θυμάμαι είναι πως είχα μια άρνηση να τα πω. Ο Μίκης με ενθάρρυνε», θυμάται για τα «ΝΕΑ» η Ντόρα Γιαννακοπούλου ενώ σκιαγραφεί το κλίμα της εποχής που ανέβηκε η παράσταση: «Ηταν ένας χώρος εκπληκτικός το Κυκλικό Θέατρο του Τριβιζά. Ο κόσμος ανάμεικτος και πολλή νεολαία».

Το έργο διαδραματίζεται σ' ένα μπορντέλο του Δουβλίνου όπου ένας νεαρός άγγλος στρατιώτης κρατείται όμηρος ως αντίποινα για τη φυλάκιση ενός νεαρού μέλους του ΙRA, ενώ μέσα στην ομήγυρη με τραβεστί, πόρνες, πρώην επαναστάτες εκτυλίσσεται μια ερωτική ιστορία στον πίσω καμβά των πολιτικών σκοπιμοτήτων.

Ανάμεσα στα τέσσερα τραγούδια περιλαμβάνεται και «Το γελαστό παιδί» - με τη συνοδεία της κιθάρας του σολίστα Δημήτρη Φάμπα - και, όπως είναι φυσικό για εκείνη την εποχή, τα τραγούδια έπεσαν πάνω στη λογοκρισία, οι στίχοι απορρίφθηκαν και ο Μίκης προχώρησε στη φωνοληψία των τραγουδιών - εκτός δισκογραφίας - και με μόνο ερμηνευτή (μια φωνή και ένα πιάνο) τον ίδιο.

Είναι λίγο αργότερα που ο άρχων της Lyra Αλέκος Πατσιφάς κατόρθωσε να πάρει την έγκριση της λογοκρισίας και έτσι ηχογραφήθηκε ο δίσκος με ορχήστρα και ερμηνευτή τον ίδιο συνθέτη - 16 τραγούδια. Το 1966 ακολούθησε ο δίσκος με τη Μαρία Φαραντούρη, αν και λόγω δικτατορίας κυκλοφόρησε εφτά χρόνια μετά.

Το 1966 ανέβηκε η δεύτερη παράσταση του έργου στην Αθήνα, στο Μετάλλειον του Παγκρατίου, σε σκηνοθεσία του Λεωνίδα Τριβιζά, με τη Μάρθα Βούρτση και τον Τίτο Βανδή και βέβαια σε μουσική Μίκη.

Ετσι, αν και οι στίχοι μιλούσαν για τον ιρλανδικό αγώνα - και εμφύλιο -, «To γελαστό παιδί» έγινε άτυπα για εκείνη την εποχή ο ύμνος της ΕΔΑ και των Λαμπράκηδων, στη Μεταπολίτευση λατρεύτηκε ως το τραγούδι «μαρτύρων» του δημοκρατικού κινήματος ή σωστότερα το τραγούδι που θυμίζει όλα εκείνα τα γελαστά παιδιά - απανταχού της γης - που έδωσαν τη ζωή τους για τα ιδανικά της δημοκρατίας και της ελευθερίας.

«Το γελαστό παιδί» - στίχοι

Στίχοι:

Brendan Behan

& Βασίλης Ρώτας

Μουσική:

Μίκης Θεοδωράκης

Πρώτη εκτέλεση:

Ντόρα Γιαννακοπούλου

Αλλες ερμηνείες:

Μαρία Φαραντούρη

Ηταν πρωί του Αυγούστου κοντά στη ροδαυγή

βγήκα να πάρω αέρα στην ανθισµένη γη

βλέπω µια κόρη κλαίει σπαραχτικά θρηνεί

σπάσε, καρδιά µου, εχάθη το γελαστό παιδί

Είχεν αντρεία και θάρρος και αιώνια θα θρηνώ

το πηδηχτό του βήµα το γέλιο το γλυκό

ανάθεµα την ώρα, κατάρα τη στιγµή

σκοτώσαν οι εχθροί µας το γελαστό παιδί

Μον' να 'ταν σκοτωµένο στου αρχηγού το πλάι

και µόνον από βόλι Εγγλέζου να 'χε πάει

κι από απεργία πείνας µέσα στη φυλακή

θα 'ταν τιµή µου που 'χασα το γελαστό παιδί

Την ίδια χρονιά

Χρονιά ταραγμένη και ενδιαφέρουσα για την Ελλάδα και τον κόσμο. Στην Κίνα αρχίζει η Πολιτιστική Επανάσταση του Μάο Τσετούνγκ. Το 1966 πεθαίνει ο Ουόλτ Ντίσνεϊ, ενώ στις 10 Απριλίου στην Ελλάδα η παραίτηση Τσιριμώκου οδηγεί σε κυβερνητική κρίση. Στις 10 Ιουλίου στη Θεσσαλονίκη οι συγκρούσεις αγροτών και Αστυνομίας έχουν ως αποτέλεσμα δεκάδες τραυματίες ενώ στις 2 Οκτωβρίου στο Κακουργιοδικείο Θεσσαλονίκης αρχίζει η δίκη για τη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ και αγωνιστή της Ειρήνης Γρηγόρη Λαμπράκη (φωτογραφία). Την ίδια χρονιά γράφει ο Βασίλης Βασιλικός το χρονικό «Ζ» με αφορμή τα γεγονότα της δολοφονίας.

ΤΑ ΝΕΑ