Ένα εκκλησάκι στα Βουρλά της Μικράς Ασίας διηγείται μια άδοξη ιστορία - Του Νίκου Βατόπουλου

Ταπεινό ως κτίσμα, το σωζόμενο εκκλησάκι στα Βουρλά, κοντά στη Σμύρνη, απειλείται με καταστροφή. Το εσωτερικό έχει ρημάξει εντελώς. Μία μαρμάρινη πλάκα, πάντως, με ελληνική επιγραφή μπορεί ακόμη να διαβαστεί (αρχείο Andrew Simes).

Οι ειδήσεις από την απέναντι ακτή του Αιγαίου φθάνουν με σταθερή ροή και ανάμεσα στα πολλά και ενδιαφέροντα που εντοπίζουν κάποιοι παθιασμένοι με την ιστορία, και στις δύο πλευρές, υπάρχουν και περιπτώσεις με το σήμα του κατεπείγοντος. Η πιο πρόσφατη ενημέρωση αφορά ένα μικρό εκκλησάκι, ελληνορθόδοξο, στα Βουρλά (σύγχρονη ονομασία Urla), την ιστορική πόλη της Μικράς Ασίας, τόπο καταγωγής της μητέρας του Γιώργου Σεφέρη (το γένος Τενεκίδη), 38 χιλιόμετρα δυτικά της Σμύρνης. Βρίσκεται εγκαταλελειμμένο για δεκαετίες μέσα σε μία ιδιωτική έκταση, η οποία προορίζεται για ανοικοδόμηση. Εκεί θα ανεγερθούν πολυτελείς κατασκευές από τις πολλές που πυκνώνουν στις ευημερούσες αυτές περιοχές της δυτικής Τουρκίας.

Αγνωστη παραμένει η τύχη του, πολλοί όμως φοβούνται ότι το μονόχωρο χωρίς αψίδα ιερού εκκλησάκι θα σαρωθεί, αφού είναι σχεδόν βέβαιο ότι ελάχιστα ενδιαφέρει τη σύγχρονη κοινωνία που το περιβάλλει και επιπλέον είναι απογυμνωμένο, λεηλατημένο εδώ και χρόνια, διαμορφωμένο σε σπίτι, ταπεινό στην όψη, δεν θυμίζει μνημείο ούτε έχει ίχνη θρησκευτικής τέχνης, πέρα από μια μαρμάρινη πλάκα με ελληνική επιγραφή.

Το εντόπισε ένας παθιασμένος Σμυρνιός, ο Andrew Simes. Νέος άνθρωπος, γέννημα-θρέμμα της Σμύρνης, με καταγωγή από τις μεγάλες βρετανικές οικογένειες που είχαν εγκατασταθεί στη Μικρασία. Η οικογένεια Simes αναφέρεται στο βιβλίο «Xαμένος παράδεισος» του Giles Milton. O Αντριου έχει πάθος με το χριστιανικό παρελθόν της Μικράς Ασίας και αγωνίζεται να εντοπίζει τα ίχνη που διασώζονται και να τα φέρνει σε γνώση των ειδικών. Ο ίδιος έχει ένα πλουσιότατο φωτογραφικό αρχείο, που περιλαμβάνει πλήθος ελληνικών μνημείων, σπιτιών, ναών, τάφων…

Ετσι, κοινοποίησε την τύχη αυτής της μικρής εκκλησίας στα Βουρλά, που στέκει σιωπηλή και έρημη, ξεχασμένη από ιστορία και ανθρώπους.

Αμέσως, δημιουργήθηκε μία ανοικτή γραμμή ανταλλαγής πληροφοριών, ώστε να εξακριβωθεί η ταυτότητα αυτού του κτίσματος. Αρχικά, είχε μεταδοθεί η πληροφορία ότι επρόκειτο για το ναΐδριο της Ευαγγελίστριας στα Βουρλά αλλά τα δεδομένα άλλαξαν γρήγορα.

Ο Αχιλλέας Χατζηκωνσταντίνου, Ελληνας με καταγωγή από τη Μικρά Ασία και με ειδικό ενδιαφέρον και αυτός για τα ιστορικά ίχνη, αμέσως ενημέρωσε τη στήλη και την εφημερίδα, ανταποκρινόμενος στην αναζήτηση του Andrew Simes. Επιπλέον, ήρθε σε επαφή με τον γνωστό ερευνητή της ιστορίας της Μικράς Ασίας, Θοδωρή Κοντάρα (που μαζί με τη Μαριάννα Κορομηλά έγραψαν το βιβλίο «Ερυθραία»), ο οποίος είπε ότι το πιθανότερο είναι να πρόκειται για τον Αγιο Γεώργιο τον Αρφανό (ή των Αρφανών ή Ορφανών), εκκλησία, που σύμφωνα με τις δικές του έρευνες χτίστηκε μετά τα Ορλωφικά του 1770 από πρόσφυγες που έφυγαν από την Πελοπόννησο. Η περιοχή στα Βουρλά όπου βρίσκεται το εκκλησάκι λεγόταν «Μανιάτικα» (από τη Μάνη), και βρισκόταν στα δυτικά του κέντρου της πόλης. Το εκκλησάκι ήταν συνυφασμένο με τη ζωή των Ελλήνων της περιοχής και υπάρχουν αναφορές σε αυτό στο κλασικό βιβλίο του Νίκου Ε. Μηλιώρη (1898-1983) «Τα Βουρλά» (δύο εκδόσεις, 1957, ιδιωτική έκδοση και 1965, έκδοση Ενώσεως Σμυρναίων).

Επίσης –όπως μας ενημερώνει ο Αχιλλέας Χατζηκωνσταντίνου– ενημερώθηκε και ο καθηγητής Aρχαιολογίας Erg­n Lafli, του Πανεπιστημίου Dokuz Eyl­l (9ης Σεπτεμβρίου) της Σμύρνης, ο οποίος υποσχέθηκε να κινηθεί άμεσα για τη διάσωσή του, καθώς και το Οικουμενικό Πατριαρχείο μέσω της επίσημης ιστοσελίδας του.

Ακόμη η έρευνα είναι ανοικτή και πολλές πληροφορίες, ενδιαφέρουσες και συγκινητικές, μπορούν να προστεθούν. Αν σκεφτεί κανείς τον αφανισμό των χριστιανικών μνημείων στη Μικρά Ασία με ελάχιστες εξαιρέσεις (όπως την κοντινή Παναγία την Αλατσατιανή), η έρευνα γι’ αυτό το τελευταίο χριστιανικό κατάλοιπο της ελληνικής ζωής στα Βουρλά των 30.000 Ελλήνων πριν από το 1922, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ο Γιώργος Σεφέρης πήγαινε κάθε καλοκαίρι στη Σκάλα Βουρλών ώς το 1914 και καθόταν στο σπίτι του θείου του. Είναι ένας τόπος ποτισμένος με μνήμες.

Ζητούμενο, τώρα, είναι το εκκλησάκι αυτό, που θυμίζει τη ζωή των Ελλήνων, να αναστηλωθεί και να ζήσει και αυτό δίπλα στις πολυτελείς κατοικίες που θα έχει πλέον συντροφιά του. Εστω. Θα είναι μία υπόμνηση.

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ