Γιάνους Κόρτσακ (Janusz Korczak): Ένας υπέροχος άνθρωπος! - Της Χριστιάννας Λούπα

Η ακλόνητη πίστη σε ένα ιδανικό και το μεγαλείο της ψυχής φαίνεται ότι, κάτω από ορισμένες συνθήκες, μπορούν να μετατρέψουν έναν άνθρωπο σε ήρωα. Ήρωα που στην αρχαία Ελλάδα, θα μπορούσε να γίνει ημίθεος και στη νεότερη δρομοδείχτης για μας τους υπόλοιπους. Ευτυχώς στη χώρα μας έχουμε πολλούς τέτοιους να μνημονεύουμε και αναμφίβολα πρέπει να είμαστε περήφανοι γι’ αυτό. Σε κάθε τόπο ωστόσο, υπάρχουν άνθρωποι – συχνά ασήμαντοι και ταπεινοί – που ξεπερνούν τον εαυτό τους, βάζουν κατά μέρος το «εγώ» και θυσιάζονται για το «εμείς».

Μοιραστείτε μαζί μου την συγκινητική ιστορία του Πολωνοεβραίου Γιάνους Κόρτσακ, που, μολονότι η ζωή του γυρίστηκε ταινία από τον Αντρέι Βάιντα, («Η θυσία του Κόρτσακ»), δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή.

Janusz Korczak ήταν το ψευδώνυμο του Henryk Goldszmit, που γεννήθηκε το 1878 (ή 1879) στη Βαρσοβία. Σπούδασε γιατρός και η μεγάλη αγάπη του για τα παιδιά τον ώθησε στην ειδικότητα του παιδιάτρου, ενώ έχει κάνει σπουδές και στην Παιδαγωγική. Υπηρέτησε τρεις φορές ως στρατιωτικός γιατρός. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου γράφει το βιβλίο «Πώς πρέπει να αγαπούμε ένα παιδί» και ακολουθούν αρκετά άλλα, όπως «Τα παιδιά του δρόμου», «Τα παιδιά των σαλονιών», «Υπερασπίστε τα παιδιά», «Ματίας ο Α΄».

Στο μεταξύ, το 1911, ιδρύει το ορφανοτροφείο «Σπίτι του ορφανού» (Dom Sierot) στη Βαρσοβία, με συνεργάτη τη σύζυγό του, το οποίο στεγάζει ορφανά και εγκαταλελειμμένα Εβραιόπουλα. Εκεί ο Κόρτσακ θα εφαρμόσει εντελώς πρωτοποριακές παιδαγωγικές μεθόδους και θα δημιουργήσει μια μικρούλα πολιτεία με τη δική της μικρή βουλή, δικαστήριο και εφημερίδα. Στη δεκαετία του 1930 θα λειτουργήσει και ραδιοφωνικός σταθμός, που όμως θα σταματήσει να εκπέμπει, μετά από διαμαρτυρίες αντισημιτών. Το 1933 τιμήθηκε με τον Αργυρού Σταυρό «Polonia Restituta», λίγο αργότερα όμως έκανε ένα ταξίδι στην Παλαιστίνη, γεγονός που πυροδότησε για μια ακόμη φορά το αντισημιτικό μένος και έγιναν διάφορες επιθέσεις εναντίον του στον Τύπο. Παρ’ όλα αυτά αρνείται να εγκατασταθεί στην Παλαιστίνη και να εγκαταλείψει τα παιδιά.

Φωτο: Το Ορφανοτροφείο της οδού Krochmalna

Ήδη από τα μισά περίπου της δεκαετίας του '30 στην Πολωνία φουντώνει ο αντισημητισμός και ξεκινούν διώξεις Εβραίων από την ίδια την κυβέρνηση. Ο Κόρτσακ αναγκάζεται να εγκαταλείψει πολλές από τις δραστηριότητές του και η καριέρα του παίρνει τον κατήφορο. Μολονότι νοιώθει ιδιαίτερα απογοητευμένος, η αγάπη του για τα παιδιά και η φροντίδα του Ορφανοτροφείου κρατούν ακμαίο το ηθικό του.

Φωτο: Ο Κόρτσακ ανάμεσα σε φίλους και παιδιά

1939: Ο ρους της Ιστορίας οδηγεί στην εισβολή των Γερμανών στην Πολωνία και στο ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το σάβανο του ναζισμού τυλίγει σταδιακά την Ευρώπη και το Ολοκαύτωμα των Εβραίων έχει ήδη ξεκινήσει. Το 1940, οι ναζί δημιουργούν το γκέτο της Βαρσοβίας και το ορφανοτροφείο υποχρεώνεται να μετακομίσει εκεί. Φυσικά, μαζί με τα παιδιά πηγαίνει και ο Κόρτσακ. Τον Ιούλιο του 1942, όταν οι εκτοπίσεις και οι κακουχίες κορυφώνονται, ο Κόρτσακ γράφει στο ημερολόγιό του:

"Αισθάνομαι τόση ζεστασιά στο κρεβάτι μου που μου είναι δύσκολο να σηκωθώ, όμως σήμερα είναι Σάββατο - η μέρα που ζυγίζω τα παιδιά πριν φάνε το πρωινό τους. Νομίζω ότι αυτή είναι η πρώτη φορά που δεν έχω καθόλου αγωνία να μάθω σχετικά με το βάρος τους την τελευταία εβδομάδα... Πρέπει να πάρουν βάρος. Δεν έχω ιδέα γιατί τους έδωσαν ωμά καρότα για βραδυνό χθές..."

Φωτο: Ώρα φαγητού στο Ορφανοτροφείο

Ένα μήνα αργότερα, οι ναζί εισβάλλουν στο ορφανοτροφείο και συλλαμβάνουν τα 192 παιδιά και τα δώδεκα άτομα του προσωπικού με σκοπό να τα στείλουν στο στρατόπεδο Τρεμπλίνκα. Μολονότι η αντιστασιακή οργάνωση Zegota, προσφέρθηκε επανειλημμένα να φυγαδεύσει τον Κόρτσακ, εκείνος αρνήθηκε να εγκαταλείψει τα παιδιά «του» και ξεκίνησε μαζί τους την πορεία για τα τραίνα του θανάτου.

Κανένα από τα αθώα αυτά παιδάκια δεν έκλαψε. Ήταν ήρεμα επειδή ο δάσκαλος, παραστάτης, πατέρας και προστάτης τους ήταν στο πλευρό τους. Ντυμένα όλα με τα καλύτερα ρούχα τους, το καθένα κρατώντας ένα μικρό μπλε σακίδιο και το αγαπημένο του παιχνιδάκι, πορεύονταν περιτριγυρισμένα από Γερμανούς στρατιώτες και την εβραϊκή αστυνομία, που ούρλιαζαν και απειλούσαν. Ο Κόρτσακ προπορευόταν με σκυμένο κεφάλι, κρατώντας ένα παιδάκι από το χέρι, ενώ ακολουθούσαν μερικές νοσοκόμες.

Καθώς ο Κόρτσακ επιβιβαζόταν στο τραίνο, τον αναγνώρισε ένας γερμανός αξιωματικός των SS, ο οποίος του είπε με θαυμασμό ότι όταν ήταν παιδί είχε διαβάσει όλα τα βιβλία του και πως μπορούσε να τον αφήσει να φύγει. Ο υπέροχος αυτός άνθρωπος όμως δεν δίστασε να του απαντήσει: «Δεν είναι όλοι οι άνθρωποι παλιάνθρωποι!» και ανέβηκε στο τραίνο, χωρίς δεύτερη κουβέντα. Κανείς δεν ξέρει τι απέγινε μετά. Τα παιδιά εξοντώθηκαν στους θαλάμους αερίων της Τρεμπλίνκα και προφανώς ο Κόρτσακ μοιράστηκε την τύχη τους.

Φωτο: Αναθυματική πλάκα στο στρατόπεδο της Τρεμπλίνκα

Χριστιάννα Λούπα

ΥΓ: Ένα μεγάλο ευχαριστώ στη φίλη Sabine Tews, που μου γνωστοποίησε την ιστορία αυτού του καταπληκτικού ανθρώπου.