Η Σμύρνη, μάνα, καίγεται! - Της Χριστιάννας Λούπα

«Ένα από τα δυνατότερα αισθήματα που πήρα μαζί μου όταν έφυγα από τη Σμύρνη, ήταν το συναίσθημα της ντροπής, γιατί ανήκα στο ανθρώπινο γένος».

George Horton, Γενικός Πρόξενος των ΗΠΑ στη Σμύρνη

Και ποιο ανθρώπινο ον θα μπορούσε αλήθεια να μείνει ασυγκίνητο, βλέποντας την πανέμορφη πρωτεύουσα της Ιωνίας να μετατρέπεται σ’ ένα σωρό καπνίζοντα ερείπια, τους κατοίκους της να τρέχουν απελπισμένοι να σωθούν, δρασκελίζοντας ακρωτηριασμένα και κακοποιημένα πτώματα, τις μανάδες να ουρλιάζουν αλλόφρονες σφίγγοντας τα μωρά στην αγκαλιά, τα παιδιά να κλαίνε απελπισμένα και χαμένα μέσα στην κοσμοχαλασιά και τους Τούρκους να σφάζουν, να βιάζουν, να λεηλατούν, με πρωτοφανή αγριότητα και σαδισμό;

Φωτο: Πριν την καταστροφή...

Ελπίδα διαφυγής δεν υπήρχε από εκείνη τη δαντική κόλαση: από τη μία οι φλόγες που τύλιγαν τα πάντα κι από την άλλη η θάλασσα. Στην ύστατη προσπάθειά τους, οι άμοιροι έπεφταν στο νερό, αλλά κι εκεί ακόμα τους πυροβολούσαν. Κι όσοι τελικά κατάφερναν να  φτάσουν μέχρι τα συμμαχικά καράβια δεν είχαν καλύτερη τύχη. Ζεματιστά νερά έριχναν οι Γάλλοι για να τους εμποδίσουν να ανεβούν, ακόμα και τα χέρια τους έκοβαν. Κι ελληνικό καράβι δεν υπήρχε ούτε ένα στη Σμύρνη! Γιατί;

Πέντε ολόκληρες μέρες καιγόταν η Σμύρνη, τον καταραμένο εκείνο Σεπτέμβριο του 1922 – ενενήντα χρόνια πριν. Στάχτες αιωρούνταν στον αέρα, η θάλασσα ήταν σπαρμένη με πτώματα, οι δρόμοι που άλλοτε έσφυζαν από ζωή έμοιαζαν τώρα με τεράστια φέρετρα, όπου δεξιά κι αριστερά έχασκαν καπνίζοντας οι σκελετοί από τα κοσμοπολίτικα μαγαζιά της περικλεούς μεγαλούπολης, που τίποτα δεν είχε να ζηλέψει από τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Ένα μακάβριο πορτοκαλορόδινο φως απλωνόταν πάνω από την κουρσεμένη πόλη, που αργοπέθαινε μέσα στην αγκαλιά της νύχτας, την ίδια ώρα που η πληγωμένη Ελλάδα, ταλανιζόταν από τις έριδες και το Διχασμό.

Πράγματι, τα πάθη κοχλάζουν, οι δύο ισχυροί άντρες της εποχής, ο Κωνσταντίνος κι ο Βενιζέλος, αδυνατούν να συνεννοηθούν, οι κυβερνήσεις ανεβοκατεβαίνουν, το στράτευμα βράζει, προλειαίνοντας το έδαφος για την επανάσταση και την εκτέλεση των έξι. Η Ελλάδα, ακολουθώντας τη βαριά και προαιώνια κατάρα που την κατατρύχει, είναι ως συνήθως διχασμένη σε δύο στρατόπεδα: βενιζελικούς και κωνσταντινικούς. Η επάνοδος του Κωνσταντίνου στο θρόνο, θα έχει ως αποτέλεσμα τη διακοπή των πολεμικών δανείων από τους Συμμάχους, που σταδιακά μας εγκαταλείπουν στρεφόμενοι προς τον Κεμάλ, ενώ ο Διχασμός, ακόμα και στο στράτευμα, προκαλεί ακατάσχετη εσωτερική αιμορραγία.

Στο μεταξύ ο ελληνικός στρατός προελαύνει μέσα στην Τουρκία για να καταλάβει τα εδάφη που όρισε η Συνθήκη των Σεβρών, την οποία όμως ο Κεμάλ δεν αναγνωρίζει. Ένας αμείλικτος πόλεμος ξεκινά.

Και την ώρα που η μικρή μας χώρα τρώει τις σάρκες της, ο Κεμάλ τρίβει τα χέρια του και παίρνει ολοένα και περισσότερους συμμάχους με το μέρος του. Μοιάζουμε εξαντλημένοι από τον μακροχρόνιο πόλεμο και εγκαταλελειμμένοι απ’ όλους μέσα σε μια χώρα άγνωστη, ενώ τα εφόδια ολοένα και λιγοστεύουν και το όνειρο της «Μεγάλης Ελλάδας» γκρεμίζεται συθέμελα, καθώς στις 26 Αυγούστου 1922 οι τουρκικές δυνάμεις θα σπάσουν το ελληνικό μέτωπο στο Αφιόν Καραχισάρ και θα αρχίσει η οπισθοχώρηση του στρατού μας. Η κάθοδος στον Άδη έχει αρχίσει.

Το ολοκαύτωμα που θα ακολουθήσει είναι αδύνατο να περιγραφεί με λέξεις. Κι αναρωτιέται κανείς: από τις 26 Αυγούστου που έσπασε το μέτωπο,  ως τις 8 Σεπτεμβρίου που οι Τούρκοι μπήκαν στη Σμύρνη, γιατί δεν έγιναν ενέργειες να εκκενωθεί η πόλη; Γιατί η ελληνική κυβέρνηση δεν έστειλε καράβια να παραλάβει τον πληθυσμό, παρά τον εγκατέλειψε στην τύχη του; Ποιος ο ρόλος του Ύπατου Αρμοστή της Σμύρνης, Αριστείδη Στεργιάδη; Δεκάδες χιλιάδες Έλληνες της Μικράς Ασίας, που δεν πρόλαβαν να διαφύγουν, έχασαν τη ζωή τους. 300.000 αθώες ψυχές σφαγιάστηκαν με το χειρότερο τρόπο μέσα στη Σμύρνη. Περίπου 1.500.000 πρόσφυγες κατέφθασαν συνολικά στη μητέρα Ελλάδα, που επιφορτίζεται με τη στέγαση, διατροφή και απασχόληση τους, παρ’ ότι η οικονομία της είναι ήδη αναιμική και επισφαλής.

Οι πρόσφυγες όμως αυτοί, που ανέστιοι και ξεριζωμένοι προσπαθούν να ξαναρχίσουν από το μηδέν τη ζωή τους, αποδυόμενοι σ’ έναν τιτάνιο αγώνα επιβίωσης - συχνά μάλιστα συνοδευόμενοι κι από κοινωνική απαξίωση και περιφρόνηση - με το δημιουργικό και προοδευτικό μυαλό και την εργατικότητά τους, θα καταφέρουν να προκόψουν σε οποιοδήποτε μέρος της Ελλάδας κι αν ριζώσουν, δίνοντας μια νέα ώθηση στην ελληνική οικονομία και ανατρέποντας τα δεδομένα.

Όμως, πόσοι από μας γνωρίζουν στ’ αλήθεια τις αιτίες της μικρασιατικής καταστροφής; Τι απ’ όλα αυτά διδασκόμαστε στα σχολεία και τι πιθανότητες έχουμε να αποφύγουμε τα ίδια λάθη, όταν δεν γνωρίζουμε το παρελθόν μας; Γιατί λαός που δεν γνωρίζει την Ιστορία του κινδυνεύει να χάσει την εθνική του ταυτότητα. Και τα λάθη μας τα πληρώσαμε πολύ ακριβά!

Κι όσο για την Τουρκία… είναι κάποτε καιρός να αναλάβει την ευθύνη για τις σκοτεινές σελίδες της Ιστορίας της. Και δυστυχώς τέτοιες υπάρχουν πάρα πολλές, όχι μόνο εις βάρος της Ελλάδας αλλά και άλλων λαών. Η γενοκτονία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας δεν είναι η μόνη. Μήπως κάποτε πρέπει να μπουν τα πράγματα στη θέση τους και να αποκατασταθούν οι μνήμες; Γιατί τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας δεν παραγράφονται, όσα χρόνια κι αν περάσουν. Κι αν θέλουμε κάποτε επιτέλους να θεμελιώσουμε φιλία με τη γειτονική χώρα, απαραίτητη προϋπόθεση εκ μέρους της είναι να αποποιηθεί το επάρατο παρελθόν της. Διαφορετικά, η καλή γειτονία δεν θα μοιάζει παρά με τεράστιο γίγαντα με πήλινα πόδια.

Χριστιάννα Λούπα