Ο ποιητικός λόγος της Βάσως Μπρατάκη - Της Γιόλας Αργυροπούλου-Παπαδοπούλου*

Σ’ αγαπώ

με τη δίψα της φωτιάς

που σάρωσε τα πάντα

στα δάση της ψυχής μου

τις νύχτες με τα πυρπολημένα φεγγάρια

όταν άναψαν οι φωτιές

στις γειτονιές των άστρων.

Σ’ αγαπώ

με την τρέλα της καταιγίδας

που ταρακούνησε τα κλαδιά

στα δέντρα της φαντασίας μου

όταν πορευόταν ο έρωτας μυστικά

μουσική στα πλήκτρα της ψυχής μου.

Σ’ αγαπώ

με την ορμή που το φως σκορπά

διάφανες βεντάλιες

στα αγεωγράφητα τοπία του κορμιού σου

όταν ανοίγει πανιά η αστροφεγγιά

στο παρθενικό ταξίδι των χεριών μου.

Σ’ αγαπώ

με το απέραντο μιας νύχτας

όταν ωριμάζει ο λωτός του πόθου

στην αγκάλη μυστικών κήπων

και ανοίγουν τα φτερά αγγέλων

στα σοκάκια του ονείρου.

Το θαυμάσιο αυτό ποίημα με τίτλο «Ωδή στην αγάπη» ανήκει στη Συλλογή «Νύχτα ηνίοχος» της Βάσως Μπρατάκη και αποτελεί μία από τις πιο όμορφες ερωτικές συνθέσεις της ποιήτριας, ένα ποίημα που αναμφίβολα υπογραμμίζει την ποιητική δεινότητά της. Τέσσερις φορές επαναλαμβάνεται το «Σ’ αγαπώ» ως επωδός στην αρχή της κάθε στροφής. Ηχώ τρυφερή και παθιασμένη, έκφραση και ομολογία, φως, φωτιά, καταιγίδα κι απεραντοσύνη… Σ’ αγαπώ / με τη δίψα της φωτιάς, Σ’ αγαπώ / με την τρέλα της καταιγίδας, Σ’ αγαπώ με την ορμή που το φως σκορπά…, Σ’ αγαπώ / με το απέραντο μιας νύχτας…

Η Βάσω Μπρατάκη γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Ζει και εργάζεται στα Γιαννιτσά. Λάτρης και της ζωγραφικής, έχει μαθητεύσει στη ζωγράφο Μαρία Καζάζη στα μυστικά του ιμπρεσιονισμού.

Εγώ γνώρισα την ποιήτρια πριν από λίγα χρόνια μέσω του διαδικτύου, διαβάζοντας ποιήματά της από τη Συλλογή «Νύχτα ηνίοχος» αναρτημένα στο προσωπικό της ιστολόγιο, το «Μπλε βελούδο». Ομολογώ πως κατ’ αρχάς με εντυπωσίασαν και η φράση «Μπλε βελούδο» και ο τίτλος της Συλλογής «Νύχτα ηνίοχος», αποτελούμενος από την υποβλητική λέξη «νύχτα», δεμένη υπέροχα με το εκπληκτικό αρχαιοελληνικό «ηνίοχος», το οποίο βέβαια παραπέμπει νοηματικά στον αριστουργηματικό δελφικό «Ηνίοχο»… Έπειτα, είχα ενθουσιαστεί από όλα τα ποιήματα της Βάσως Μπρατάκη, που αναμφίβολα διακρίνονται και για τη μορφή και για το περιεχόμενό τους, ποιήματα που ένοιωθα να μιλούν κατευθείαν στην ψυχή μου, να τη συγκινούν και να την κατακτούν…

…Κι εγώ αγάπη μου

ολοένα τριγυρνώ

ταπεινός προσκυνητής στο κύμα,

στη θάλασσα της ψυχής σου,

τα βότσαλα σηκώνοντας

να ψάχνω στον ίσκιο τους

τα λόγια της αγάπης,

στα λιμάνια του ονείρου

με τα μενεξεδιά βαπόρια…

(Απόσπασμα από το ποίημα «Κοντά στο κύμα» της Συλλογής «Νύχτα ηνίοχος»).

Τον Ιανουάριο του 1985 η Βάσω Μπρατάκη, με το πενιχρό χαρτζιλίκι που έπαιρνε τότε – ως φοιτήτρια – από τους γονείς της, φρόντισε για την ιδιωτική έκδοση της πρώτης Ποιητικής Συλλογής της, αποτελούμενης από 2 ενότητες. Η πρώτη ενότητα, με τίτλο «Τα ερωτικά», απαρτίζεται από 17 ποιήματα, η δε δεύτερη, με τίτλο «Δοκιμές», από 25 ποιήματα.

Στα «Ερωτικά», όπου ως θεματικό μοτίβο κυριαρχεί ο έρωτας, η ποιήτρια γράφει κυρίως στο δεύτερο πρόσωπο, απευθυνόμενη στο αντικείμενο της αγάπης, του έρωτα και του πόθου, μ’ ένα λόγο απλό, άμεσο, αλλά μεστό, κατακλυσμένο από το φως και τη δύναμη του αισθήματος…

Καλέ μου άπλωσε τα δυνατά σου χέρια

δυο ρίζες που ταξιδεύουν στο κορμί μου…

(Απόσπασμα από το ποίημα «Το μεγάλο ερωτικό»).

…Αγόρι που μου χάρισες τον έρωτα

ένα φλογισμένο τριαντάφυλλο στην νύχτα

με τι λόγια να σου πω για την αγάπη μου;

(Απόσπασμα από το ποίημα «Ποιος θα μας μιλήσει για την αγάπη»).

…Άσε με να σε αγαπώ έτσι

που η κάθε στιγμή μου να γίνει ένα τραγούδι

ένα τραγούδι που θα μιλά για σένα.

(Απόσπασμα από το ποίημα «Άσε με να σε αγαπώ»).

Η ποιήτρια άλλοτε γράφει στο πρώτο πρόσωπο (Τώρα πια είμαι δική σου – Σ’ αντάμωσα / λίγο πριν αρχίσω να πιστεύω πως δεν υπάρχεις – Έφυγα από τούτα τα ακρογιάλια / με τα ανοιχτά παράθυρα στον ήλιο) κι άλλοτε μετατρέπει το «εγώ» σε «εμείς» (Ποιος θα μας μιλήσει για την αγάπη; - Και όταν θα απομείνουμε / άδειοι και μοναχοί / μέσα στις γυμνές και κρύες του φθινοπώρου μέρες / τότε ίσως και να το νιώσουμε / το πόσο βαθειά είχαμε κάποτε αγαπηθεί).

Στις «Δοκιμές», η Βάσω Μπρατάκη περιδιαβαίνει με αγάπη και σεβασμό τους δρόμους της ανθρώπινης ψυχής, της δικής της αλλά και των συνανθρώπων της, και καταγράφει τα τοπία αυτά, άλλοτε κατακλυσμένα από το φως της χαράς κι άλλοτε βυθισμένα στη σκοτεινιά της απελπισίας. Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της ανθρώπινης ύπαρξης καθώς επίσης χώροι της λατρεμένης ελληνικής γης, όπως η Μακεδονία, η Μάνη και η Σέριφος, στήνουν ένα χορό εντυπωσιακό μέσ’ από την ευαισθησία της ματιάς και της γραφής της ποιήτριας…

…Τις νύχτες σαν αρχίσουν να πονούν οι πληγές

που σου χάρισαν τα χρόνια και οι εμπειρίες

αρχίζεις να το νιώθεις ολοένα και πιο πολύ

πως γέρασες ανάμεσα σε ναυάγια και θανάτους.

(Απόσπασμα από το ποίημα «Το χρονικό μιας ζωής»).

Η γη αυτή είναι η Μακεδονία

πλάι σ’ αυτές τις πέτρες

αποθέσαμε τους νεκρούς ενός αγώνα

και ύστερα ευλαβικά γράψαμε πάνω από την πέτρα

«Ήταν οι κόρες και οι γιοί του Μεγάλου Αλεξάνδρου».

(Απόσπασμα από το ποίημα «Μακεδονική γη»).

Στις «Δοκιμές», όπως άλλωστε και σε πολλές ακόμη συνθέσεις της Βάσως Μπρατάκη, εντυπωσιακή είναι η συχνή αναφορά της ποιήτριας στον ήλιο… (Ω μάνα της γης και κόρη του ήλιου / η ζωή συνεχίζεται / κάτω από τον ήλιο ή μέσα στην βροχή – …μια μέρα κάτω από τον ήλιο / μια ελεύθερη μέρα – Σε αντάμωσα την ώρα που έβγαινα από μια θύελλα / κρατώντας βαθιά κάτω από το δέρμα / τον όρκο να ξανάβρω και πάλι μια στάλα ήλιο – …ο ήλιος στέλνει το τελευταίο μήνυμα / τα βότσαλα υποτάσσονται / οι καρδιές μυρίζουν φωτιά – Η γη αυτή είναι δική μου και δική σου / Η γη αυτή είναι η πατρίδα μας / κορμί καμωμένο από λεβεντιά κρασί και ήλιο).

Ο Ακαδημαϊκός, Καθηγητής Νικόλαος Κ. Λούρος, σε κάποια επιστολή του προς την Βάσω Μπρατάκη, την 30^η Σεπτεμβρίου του 1982, γράφει μεταξύ άλλων και τα εξής: «Αγαπητή μου, Ο Συνάδελφος κ. Πέτρος Χάρης διάβασε τα ποιήματά σας και μου είπε κολακευτικά λόγια για το ποιητικό σας ταλέντο. Απόδειξη αυτής της ευμένειας είναι ότι ένα από αυτά θα δημοσιευθεί στη “Νέα Εστία”… Οπωσδήποτε σκόπιμο θα ήταν τα βήματά σας να σας φέρουν στην Αθήνα, οπότε θα μπορούσα να σας συστήσω σε διάφορα πρόσωπα και στον Οδυσσέα Ελύτη. Αν πάτε στη Θεσσαλονίκη, σκόπιμο θα ήταν επίσης να επισκεφθείτε εκ μέρους μου… τον Τάκη Βαρβιτσιώτη. Εγκάρδια δικός σας Ν. Κ. Λούρος».

Το 2010, εκδόθηκε η δεύτερη Ποιητική Συλλογή της Βάσως Μπρατάκη, με τίτλο «Νύχτα ηνίοχος», από τις Εκδόσεις Γαβριηλίδης. Πρόκειται αναμφισβήτητα για μια θαυμάσια Συλλογή αποτελούμενη από 29 συνολικά ποιήματα.

Βασικές πηγές έμπνευσης και κυρίαρχα θεματικά μοτίβα της Συλλογής αυτής είναι: ο έρωτας […όταν αγόρια και κορίτσια / που είχαν άστρα στα μάτια / σπονδή στο θεό του έρωτα έκαναν / με δισκοπότηρο την ίδια την καρδιά τους (Απόσπασμα από το ποίημα «Και ύστερα ήρθαν αυτοί»)], ο πόνος του χωρισμού, η μνήμη και η νοσταλγία της αγάπης [Στα ερειπωμένα άδεια οικόπεδα της μνήμης / θα υπάρχουν πάντα / οι στιγμές που ζήσαμε μαζί, / αγριοπερίστερα που μπλέχτηκαν / στα ξόβεργα του χρόνου… (Απόσπασμα από το ποίημα «Ερειπωμένα οικόπεδα»)], η χαρά της ζωής [Για σένα θα γράψω / τα πιο όμορφα τραγούδια / για την αγάπη που δεν ήρθε ακόμα, την αγάπη που ίσως αργήσει να φανεί / μα που σίγουρα θα έρθει… (Απόσπασμα από το ποίημα «Για την αγάπη που έρχεται»)], η συντομία της ανθρώπινης ζωής […Και μέσα στου αλκοόλ τη ζάλη / και στου καπνού τους άσπρους κύκλους / να αναρωτιέσαι / αν θα προλάβουμε άραγε να αγαπηθούμε… / Γιατί είναι γραφτό της μοίρας / οι άνθρωποι να γερνάνε νωρίς (Απόσπασμα από το ποίημα «Οι νύχτες μας»)], η οδύνη του θανάτου [Τις πιο όμορφες λέξεις ψάχνω / για να σου γράψω το τραγούδι του αποχαιρετισμού, / χειμώνες τώρα και καλοκαίρια, / μα γυμνός ο πόνος κι εγώ φοβάμαι / τις νότες να αγγίξω με γυμνά τα χέρια… (Απόσπασμα από το ποίημα «Το τραγούδι του αποχαιρετισμού»)], η ίδια η ποίηση […οι ποιητές στων στίχων / τη σκακιέρα παίζουν την ψυχή τους (Απόσπασμα από το ποίημα «Νύχτα ηνίοχος»)] και, τέλος, τα όνειρα και οι προσδοκίες [Σ’ αναζήτησα / στους κώδικες του ονείρου / στις πολυσύχναστες λεωφόρους της νύχτας… (Απόσπασμα από το ποίημα «Η ποίηση της καρδιάς μου»)].

Το φυσιολατρικό στοιχείο απαντά πολύ συχνά στα ποιήματα της Βάσως Μπρατάκη και, αναμφίβολα, ο τρόπος με τον οποίο το στοιχείο αυτό συμπλέκεται με τις ιδέες και τα νοήματα των συνθέσεων αποδεικνύει τη δεξιοτεχνία της ποιήτριας (Σε είδα να περπατάς σιωπηλός / κάτω από το φεγγάρι / και ήταν η βροχή που συνόδευε / τα κουρασμένα βήματά σου – όταν το φθινόπωρο πορευόταν βιαστικά – ένα μπουκέτο από νεκρά πουλιά / στην ποδιά του χειμώνα – σαν δόλια μέλισσα που τρυγούσε / σιγά σιγά τις νύχτες μας / γονιμοποιώντας ολοένα / τη γύρη από τα μυστικά άνθη, / ενώ μικροί ερωδιοί το φεγγάρι / έπιναν σε ασημένια κούπα – ασημένια ψάρια που σπαρταρούσαν / οι χτύποι της καρδιάς μας).

Θαυμάσιες είναι και οι παρομοιώσεις που απαντούν στους στίχους της Βάσως Μπρατάκη, οι οποίες πραγματικά διακρίνονται για τη δύναμη και την πρωτοτυπία τους (τις νύχτες που η πόλη πουλιέται / σαν πόρνη πολυτελείας / σε σοκάκια σκοτεινά και άδεια – Και η νύχτα, σαν άλλος ηνίοχος – και ήταν η καρδιά σου σαν μια κλαίουσα / ριζωμένη σε σκοτεινά ποτάμια – οι τελευταίες στιγμές από φως / σαν πουλιά αποδημούσαν για πάντα – Δυο λυγερόκορμα κυπαρίσσια / σαν τα δάχτυλα γέρου πιανίστα – εγώ θα είμαι αυτή / που τρυφερά θα σου ψιθυρίζει / τα πιο όμορφα τραγούδια για την αγάπη, / σαν άλλη γλυκόλαλη μούσα που ανασταίνεται / εκεί στο φως κάτω από το φεγγάρι και άλλες…).

Αξιοσημείωτες είναι και οι αναφορές της ποιήτριας στον αρχαιοελληνικό κόσμο και στον ελκυστικό χώρο της μυθολογίας (σαν τυφλή μάντισσα / να ψάχνω με τα μάτια της αφής – ο ουρανός αθόρυβα ανοίγει / το μυστικό κουτί της Πανδώρας – σαν άλλος Ίκαρος που δεν γνώριζε / πως το πύρωμα μιας στιγμής / μπορεί να λιώσει τα πάντα, / ακόμα και αυτά τα κέρινα φτερά μας – σαν άλλη Άρτεμη / που την καλεί το τραγούδι / μικρού πληγωμένου ζώου – βαθιά στην άβυσσο του Άδη).

Το 2012, εκδόθηκε η τρίτη Ποιητική Συλλογή της Βάσως Μπρατάκη, με τίτλο «Η εποχή των χαμένων ποιητών», από τις Εκδόσεις Δωδώνη. Αυτή η εξαιρετική από κάθε άποψη Συλλογή αποτελείται από 34 συνολικά ποιήματα, το καθένα από τα οποία φέρει τη σφραγίδα της εκφραστικής δεινότητας της Βάσως Μπρατάκη.

Όσον αφορά στη θεματική αυτής της Συλλογής, συναντάμε και πάλι τον έρωτα, ως αναζήτηση, ως βίωμα και ως νοσταλγία […τότε εγώ αναζητώ εσένα, / τον Αρχάγγελο του Πόθου / που έβαλε φωτιά στα όνειρά μου (Απόσπασμα από το ποίημα «Ο Αρχάγγελος του πόθου»)], καθώς επίσης τη μοναξιά [Αλήθεια / πόση μοναξιά στο πέταγμά σου / μικρή πεταλούδα του ονείρου … (Απόσπασμα από το ποίημα «Μοναξιά»)], τους προβληματισμούς και τα αδιέξοδα του σύγχρονου ανθρώπου […Προς τα πού να στρέψω τα μάτια της ψυχής μου / όταν ο κόσμος έγινε μια απέραντη θάλασσα / με τα μεγάλα ψάρια να τρώνε τα μικρά; (Απόσπασμα από το ποίημα «Τα λόγια του Οδυσσέα»)], την πατρίδα [Πατρίδα, όπου και να στρέψω το βλέμμα μου, / βλέπω αγέλες τσακαλιών / να ουρλιάζουν πάνω από το κορμί σου / και μυστικές συμφωνίες να κλείνονται / για το πώς θα μοιράσουν τις σάρκες σου… (Απόσπασμα από το ποίημα «Οιδίποδας») ], τη μνήμη […Στην ψυχή των ποιητών όλου του κόσμου / φωτιά που καίει / η μνήμη των βασανισμένων ανθρώπων (Απόσπασμα από το ποίημα «Η μνήμη»)] και τον θάνατο […Πάρε τους αναστεναγμούς της καρδιάς / φυλαχτό να σε φυλά γιέ μου / από τον δράκο της λήθης / που ακοίμητος παραφυλά / στις πύλες του Άδη / εκεί όπου άσπλαχνα σε οδηγά / ο Μαύρος Καβαλάρης (Απόσπασμα από το ποίημα «Ο θρήνος»).

Η ποιήτρια εμφανίζεται κι εδώ ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένη στα κοινωνικά προβλήματα και εισχωρεί – με ξεχωριστή ευαισθησία – στο βάθος της ψυχής του σύγχρονου ανθρώπου, όχι μόνο του Έλληνα αλλά του κάθε συνανθρώπου της… Δεν είναι τυχαίο το ότι το πρώτο ποίημα, με τίτλο «Ιφιγένεια», το αφιερώνει στα παιδιά της Συρίας (…την σφαγή για να σβήσω από την μνήμη / της κόρης που θυσιάστηκε με / διαταγή του Στρατηλάτη Πατέρα / επισφραγίζοντας με αυτή την άνομη πράξη του / την παράνοια των πολεμοκάπηλων όλων των αιώνων…).

Η μεγάλη επίδραση που έχει δεχθεί η ποιήτρια από τον αρχαιοελληνικό ποιητικό λόγο γίνεται ιδιαίτερα αντιληπτή στη Συλλογή αυτή. Αρκούν οι τίτλοι κάποιων ποιημάτων, όπως: «Ιφιγένεια», «Σαπφώ», «Μικρή Άρτεμη», «Τα λόγια του Οδυσσέα», «Οιδίποδας», και βέβαια το νοηματικό περιεχόμενο των ανωτέρω συνθέσεων… Στον Πρόλογο της Συλλογής αυτής η ποιήτρια κα Ρένα Λαμνάτου γράφει μεταξύ άλλων: «Στις κατακτήσεις της Βάσως Μπρατάκη δεν θα εντάξω μόνο την ποίηση, αφού η πολυπραγμοσύνη της ποιήτριας φτάνει ως τη ζωγραφική, την γλυπτική, την μελέτη και την αγάπη της για τους Αρχαίους Κλασικούς μας και οι αναφορές της μέσα στην ποίησή της βεβαιώνουν του λόγου το αληθές». Συμφωνώ και προσυπογράφω με συγκίνηση και με αγάπη…

Η Βάσω Μπρατάκη θεωρείται ήδη ως μία καταξιωμένη ποιήτρια. Το αξιόλογο – τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά – έργο της διακρίνεται για την ποικίλη θεματική του, τον πλούτο των ιδεών και τον λυρισμό του. Οι στίχοι αυτού του έργου, άψογοι και από αισθητικής και από νοηματικής άποψης, εκφράζουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τη σκέψη και την ψυχή της ποιήτριας. Είναι άλλοτε ψίθυροι κι άλλοτε κραυγές αυτής της σκέψης κι αυτής της ψυχής. Ψίθυροι αγάπης και τρυφερότητας, κραυγές οδύνης κι απόγνωσης. Η ποίηση της Βάσως Μπρατάκη είναι μια όαση στην έρημο, ένα φως στη σκοτεινιά των καιρών μας. Και η έκφραση της ψυχής της… ανάσα της δικής μας ψυχής…

Στην εκλεκτή Ποιήτρια κι αγαπημένη μου Φίλη Βάσω Μπρατάκη εύχομαι από καρδιάς κάθε Καλό. Και να μη σταματήσει ποτέ να γράφει… Χαρά, καταφύγιο κι ανάταση ψυχής η γραφή της. Και να συνεχίσει να ονειρεύεται… Η πραγματοποίηση των ονείρων της θα είναι ό,τι τελικά της αξίζει, αφού η Βάσω Μπρατάκη – πέρα και πάνω από Ποιήτρια – είναι ένας υπέροχος, ένας ξεχωριστός Άνθρωπος, ένας Άνθρωπος με ήθος και ψυχή… Και σ’ έναν τέτοιο Άνθρωπο αξίζει ό,τι πιο όμορφο…

…Το πιο όμορφο απ’ όλα

είναι αυτό που νιώθω

όταν χάνομαι στη ματιά σου

τρομαγμένη ελαφίνα

που ξεδίψασε στη στέρνα της ψυχής σου

τις στιγμές που το όνειρο γίνεται αλήθεια.

(Απόσπασμα από το ποίημα «Το πιο όμορφο» της Συλλογής «Νύχτα ηνίοχος»).

Γιόλα Αργυροπούλου – Παπαδοπούλου.

*Η κυρία Γιόλα Αργυροπούλου-Παπαδοπούλου είναι επ. καθηγήτρια της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.