Η σημασία της ζωγραφικής στον ψυχολογικό κόσμο του παιδιού - Της Ηλιάνας Βολονάκη

Η παιδική ζωγραφιά είναι, ίσως, μια από τις πιο γοητευτικές και συνάμα «πλούσιες» δραστηριότητες ενός παιδιού. Προκαλεί πάντα το θαυμασμό, με την απλότητα, τα ελκυστικά και γεμάτα ζωή σχήματά της, καθώς και το ενδιαφέρον να μάθουμε τι μπορεί να κρύβεται πίσω από τις μουντζούρες. Ποιες μπορεί, άραγε, να είναι οι σκέψεις και ποια τα συναισθήματα ενός παιδιού που ζωγραφίζει;

Οι μελετητές της παιδικής ζωγραφιάς επικεντρώνονται τα τελευταία χρόνια στην ψυχολογική πτυχή του και όχι στη σχεδιαστική ικανότητα, όπου επεσήμαιναν άκριτα την ανωριμότητα των γνωστικών λειτουργιών ή των συναισθηματικών καταστάσεων των παιδιών. Κατ΄ αρχήν, επικεντρώνονται στην προώθηση πειραματικών ερευνών, στις οποίες τα παιδιά επιδίδονται σε προσεκτικά δομημένα σχεδιαστικά έργα, έτσι ώστε να δώσουν απαντήσεις σε συγκεκριμένες ερωτήσεις. Έπειτα, έμφαση δίνεται και στη σπουδαιότητα που έχει η σχεδιαστική διαδικασία στον καθορισμό της τελικής μορφής του ολοκληρωμένου σχεδίου. Τα παιδιά απολαμβάνουν τη δημιουργία σημαδιών στο χαρτί ή την παραγωγή αισθητικά ικανοποιητικών σχημάτων. Μπορεί να αποτελεί γι΄ αυτά ευχαρίστηση η δημιουργία ενός συμβολικού κόσμου, στον οποίο μπορεί να ασκούν τον έλεγχο που τους λείπει από την καθημερινότητά τους.

Το παιδί αντλεί τα πρώτα του θέματα από το οικογενειακό περιβάλλον και την καθημερινότητα στην οποία ζει. Μέσα από τη ζωγραφιά αναπτύσσει μια ικανότητα να εξωτερικεύει τον εσωτερικό του κόσμο, τα συναισθήματά του, τις φοβίες και όλα αυτά που το απασχολούν, χρησιμοποιώντας απλά υλικά που όμως, γι΄ αυτό είναι ολόκληρος ζωγραφικός εξοπλισμός. Μέσα από την δημιουργικότητά του ξεφεύγει από το άγχος, την καταπίεση και όλα εκείνα τα αρνητικά συναισθήματα που είναι πιθανό να το κατακλύζουν. Ζωγραφίζοντας το παιδί εκφράζει τον κόσμο του, την εποχή και το περιβάλλον του, συμβάλλοντας έτσι, στην αποτύπωση της δικής του μαρτυρίας για το τι συμβαίνει γύρω του μια συγκεκριμένη στιγμή.

Η ανακάλυψη της τέχνης του παιδιού είναι μια παράλληλη ανακάλυψη με εκείνη, ότι το παιδί είναι μια ανθρώπινη ύπαρξη μοναδική, ανεπανάληπτη με τη δική του προσωπικότητα και σπουδαιότητα. «Όλα τα σχέδιά του είναι μια εικονογραφημένη γλώσσα, που μιλά για το ίδιο το παιδί και τον κόσμο του». Η ζωγραφική του παιδιού μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση της θέσης του απέναντι στη ζωή, γι΄ αυτό και τα παιδιά απεικονίζουν στα σχέδιά τους σκηνές, ανάλογες με τις κοινωνικές διαθέσεις και τα ενδιαφέροντα των ενηλίκων του στενού περιβάλλοντός του.

Η παιδική ζωγραφιά συνεισφέρει σημαντικά σε τρεις περιοχές της ψυχολογίας του παιδιού: (α) στην ψυχολογία της συναισθηματικής έκφρασης. Τα παιδικά σχέδια συχνά αναλύθηκαν, σε μια προσπάθεια αξιολόγησης της προσωπικότητας και της ερμηνείας της συναισθηματικής έκφρασης στα σχέδια, (β) στην ψυχολογία της γραφής. Η κατάσταση της γραφής απαιτεί από τα παιδιά, τόσο να μάθουν να σχεδιάζουν τα γράμματα με ακρίβεια, όσο και να συνδυάζουν τα γράμματα σε λέξεις και προτάσεις για να μεταδώσουν ένα μήνυμα. Η σύγχρονη εκπαιδευτική πρακτική είναι να διδάσκεται η γραφή, αφού τα παιδιά έχουν αρχίσει να διαβάζουν και να αναλαμβάνουν ουσιαστική μεταφορά της δεξιότητας από την ανάγνωση στη γραφή, (γ) στην ψυχολογία της σκέψης.

Η δημιουργία ενός σχεδίου είναι ένα περίπλοκο επίτευγμα και όπως πολύ καλά απέδειξε ο Freeman (1980), το σχέδιο μιας εικόνας απαιτεί σημαντικό γνωστικό έργο για την επιτυχημένη επίτευξή της. Μάλιστα, παιδιά στα οποία παρέχονται ευρέως ευκαιρίες για να σχεδιάσουν, μπορεί να έχουν καλύτερη επίδοση σε αξιολογήσεις της ακαδημαϊκής ικανότητας και της νοημοσύνης. Έτσι, το παιδί ζωγραφίζοντας αυτοεκπαιδεύεται, αυτοανακαλύπτει, ερευνά και πειραματίζεται. Το σχέδιο αποτελεί γι΄ αυτό, όχι μόνο παιχνίδι, αλλά και εκπαίδευση.

Επομένως, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τον καθοριστικό ρόλο της τέχνης, γιατί η επίδρασή της στη σωστή και πλήρη διαπαιδαγώγηση του νέου είναι σημαντική, όχι μόνο για την αισθητική αγωγή του ατόμου, αλλά και για τη διανοητική, αφού τα έργα τέχνης είναι έκφραση βιωμάτων και ιδεών. Απευθύνεται όχι μόνο στο συναισθηματικό, αλλά και στο διανοητικό μέρος της ψυχής μας. Η διανόηση τροφοδοτεί την αισθητική εμπειρία και η αισθητική εμπειρία τη διανόηση. Μέσα στο παιδικό σχέδιο είναι εύκολο να διακρίνει κανείς την πρωτοτυπία και την πλούσια φαντασία των παιδιών. Πρέπει, λοιπόν, να κάνουμε τα μικρά παιδιά δημιουργούς και όχι πιστούς αντιγραφείς ή παθητικούς εκτελεστές.

Ηλιάνα Βολονάκη