Η πιστωτική ασφυξία και η χιονοστιβάδα: Πόσο μπορούν να αντέξουν ακόμη οι Έλληνες; - Του Βασίλη Βιλιάρδου*

Η ΠΙΣΤΩΤΙΚΗ ΑΣΦΥΞΙΑ ΚΑΙ Η ΧΙΟΝΟΣΤΙΒΑΔΑ: Πόσο μπορούν να αντέξουν ακόμη οι Έλληνες, προτού βγουν μαζικά στους δρόμους, επαναστατώντας και καταστρέφοντας τα πάντα στο πέρασμα τους; Πιθανότατα όχι για πολύ ακόμη.

"Εάν μία κυβέρνηση παίξει πολλές φορές το παιχνίδι της επιτυχίας (success story), χωρίς εμφανές αποτέλεσμα, τότε οι πολίτες της χώρας της παύουν να την εμπιστεύονται, ακόμη και όταν έχει πραγματικά αντιστραφεί η τάση - με αποτέλεσμα να εξεγείρονται ακριβώς εκείνη τη στιγμή, όπου δεν υπάρχει λόγος ή που κανένας δεν το περιμένει".

Άρθρο

Όπως έχουμε τονίσει αρκετές φορές, το σημερινό πρόβλημα της Ελλάδας δεν είναι το δημόσιο χρέος, αλλά η ύφεση, ο αποπληθωρισμός και η ανεργία. Αυτό δεν σημαίνει φυσικά πως δεν δίνουμε σημασία στο ύψος του χρέους - θα ήταν άλλωστε ανόητο εκ μέρους μας. Έχουμε την άποψη όμως ότι, ακόμη και αν διαγράφαμε το 50%, δεν θα μπορούσαμε να το εξυπηρετήσουμε - με αποτέλεσμα να συνεχίσει να αυξάνεται διαχρονικά.

Η βασική αιτία αυτού του φαινομένου, το οποίο βιώνουμε συνεχώς τα τελευταία χρόνια είναι το ότι, όταν μία οικονομία είναι βυθισμένη στην ύφεση, πόσο μάλλον στον αποπληθωρισμό, αφενός μεν περιορίζεται συνεχώς το ΑΕΠ της (οπότε η σχέση του με το χρέος), αφετέρου «πνίγεται» από τους τόκους των δανείων της - αφού είναι αδύνατον να εξασφαλίσει επιτόκια, χαμηλότερα από τον αρνητικό ρυθμό ανάπτυξης της.

Εκτός αυτού η ανεργία, η οποία «τροφοδοτεί» την ύφεση μέσω της μειωμένης κατανάλωσης, αυξάνει τα ελλείμματα του προϋπολογισμού (επιδόματα ανεργίας κλπ.), «εκβάλλοντας» τελικά στο χρέος - με αποτέλεσμα να γίνεται ακόμη πιο ανεξέλεγκτο.

Εκτός όμως από τα παραπάνω, η ύφεση, ο αποπληθωρισμός και η ανεργία, έχουν μία ακόμη καταστροφική «παρενέργεια» -προκαλούν «πιστωτική ασφυξία» ακόμη και στις οικονομίες με υγιείς τράπεζες, οι οποίες έχουν στη διάθεση τους μεγάλες ποσότητες δανειακών κεφαλαίων.

Η αιτία είναι το ότι οι τράπεζες, για να δανείσουν τα χρήματα τους, οφείλουν να είναι σε κάποιο βαθμό σίγουρες για την επιστροφή τους - να αναλαμβάνουν δηλαδή ρίσκα, τα οποία μπορούν να θεωρηθούν ως φυσιολογικά, «διαχειρίσημα». Άλλωστε δεν είναι μόνο υπεύθυνες απέναντι στους μετόχους, αλλά και στους καταθέτες τους - από κάθε πλευρά (τα περί εγγυητικών κεφαλαίων για τις καταθέσεις, είναι εκτός πραγματικότητας).

Στα πλαίσια αυτά, καμία τράπεζα δεν δανείζει χρήματα σε υφιστάμενους ή μελλοντικούς ανέργους - σε πολίτες που υπερφορολογούνται, οπότε μειώνονται δραματικά τα εισοδήματα τους, σε επιχειρήσεις που πουλούν όλο και λιγότερα προϊόντα, λόγω μειωμένης κατανάλωσης, σε εταιρείες, οι πελάτες των οποίων αντιμετωπίζουν δυσκολίες πληρωμής των λογαριασμών τους, σε κράτη στα πρόθυρα της χρεοκοπίας κοκ.

Εκτός αυτού, όταν οι ενυπόθηκες εγγυήσεις των τραπεζών χάνουν συνεχώς σε αξία αφού, για παράδειγμα, οι τιμές των ακινήτων στην Ελλάδα καταρρέουν, αφενός μεν αναγκάζονται να περιορίσουν τα υφιστάμενα δάνεια τους, λόγω μειωμένων εγγυήσεων, αφετέρου τα καινούργια που τυχόν δίνουν είναι πολύ χαμηλότερα - προσαρμοσμένα στις νέες αξίες των εγγυήσεων τους.

Επομένως, για εκείνο το χρονικό διάστημα που δεν αποκαθίσταται ο ρυθμός ανάπτυξης μίας οικονομίας, επικρατεί, εκτός των άλλων, μία πιστωτική ασφυξία, η οποία ανατροφοδοτεί με τη σειρά της την ύφεση, τον αποπληθωρισμό και την ανεργία - με αποτέλεσμα να μην μπορεί η πληγείσα χώρα να ξεφύγει από την παγίδα, οδηγούμενη νομοτελειακά στη χρεοκοπία.

Πόσο όμως μπορούν να αντέξουν μία τέτοια κατάσταση οι πολίτες μίας χώρας, προτού βγουν μαζικά στους δρόμους, επαναστατώντας και καταστρέφοντας τα πάντα στο πέρασμα τους; Ενδεχομένως ακόμη και με κίνδυνο να προκαλέσουν ραγδαία άνοδο των εξτρεμιστικών παρατάξεων, ακυβερνησία και χάος;

Η απάντηση ίσως μας δίνεται από τη «θεωρία των μεταβατικών φάσεων και της κρίσιμης κατάστασης περίπλοκων συστημάτων» - όπως είναι κατεξοχήν οι ανθρώπινες κοινωνίες. Επιγραμματικά, για να μην κουράσουμε, τα εξής:

Οι μεταβατικές φάσεις και η κρίσιμη κατάσταση

Tα περίπλοκα συστήματα (χαρακτηρίζονται κυρίως από ανομοιομορφία των μελών τους, από επικοινωνία μεταξύ τους, από αλληλοεπηρεασμό, καθώς επίσης από προσαρμοστικότητα), υπόκεινται σε μεταβατικές φάσεις - σε ριζικές αλλαγές δηλαδή.

Εν τούτοις, δεν οδηγούνται όλα τα περίπλοκα συστήματα σε μεταβατικές φάσεις, παρά μόνο εάν βρεθούν σε μία κρίσιμη κατάσταση. Ένα παράδειγμα για μία μεταβατική φάση, μετά από μία κρίσιμη κατάσταση, είναι η χιονοστιβάδα.

Ειδικότερα, ένα φυσιολογικό στρώμα χιονιού, σε μία επίπεδη επιφάνεια, είναι απολύτως σταθερό - είναι αδύνατον λοιπόν να οδηγηθεί σε μία μεταβατική φάση, μετά από μία κρίσιμη κατάσταση.

Εν τούτοις, το ίδιο ακριβώς στρώμα, με την ίδια ακριβώς ποσότητα χιονιού, σε μία επικλινή βουνοπλαγιά, μπορεί να οδηγηθεί σε μία μεταβατική φάση, μετά από μία κρίσιμη κατάσταση. Βέβαια, για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα μπορεί να μη συμβεί τίποτα - παρά το ότι συνεχίζει να χιονίζει, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η ποσότητα του χιονιού.

Κάποια στιγμή όμως, μία και μόνο νιφάδα νέου χιονιού μπορεί να «ξεκολλήσει» το στρώμα -  επειδή αυτό έχει φτάσει σε μία κρίσιμη κατάσταση. Το αποτέλεσμα είναι να οδηγηθεί σε μία μεταβατική φάση, μεταβαλλόμενο σε μία χιονοστιβάδα, η οποία αρχίζει  να κυλάει στην πλαγιά - παρασέρνοντας μαζί της όλο και μεγαλύτερες ποσότητες χιονιού, με αποτέλεσμα να καταστρέφει τα πάντα στο πέρασμα της.

Σο παραπάνω παράδειγμα θα μπορούσε κανείς να «ενοχοποιήσει» τη νιφάδα - να ισχυρισθεί δηλαδή ότι, αυτή προκάλεσε τη χιονοστιβάδα. Θα ήταν όμως καλύτερα να αναζητήσει την αιτία στην ασταθή κατάσταση του συστήματος - το οποίο είχε φτάσει σε ένα κρίσιμο σημείο με αποτέλεσμα, εάν δεν προκαλούσε τη χιονοστιβάδα η συγκεκριμένη νιφάδα, θα την προκαλούσε σίγουρα η επόμενη.

Επίλογος

Κατά την άποψη μας, η κοινωνία στη χώρα μας πλησιάζει επικίνδυνα σε μια κρίσιμη κατάσταση - η οποία θα «εκβάλλει» νομοτελειακά σε μια μεταβατική φάση. Κάποια στιγμή, αργά η γρήγορα, μία μικρή νιφάδα χιονιού θα προκαλέσει τη δημιουργία και το γιγάντεμα μίας χιονοστιβάδας, η οποία θα καταστρέψει τα πάντα στο πέρασμα της - ενώ, όσο πιο πολύ αργεί, τόσο πιο επικίνδυνη θα είναι.

Αν και πολλοί νομίζουν δε ότι θα πρόκειται για ένα σημαντικό συμβάν, όπως, για παράδειγμα, οι μαζικές απεργίες της παρούσης εβδομάδας, η εμπειρία λέει πως η κοινωνική έκρηξη θα προέλθει πιθανότατα από το ακριβώς αντίθετο - από ένα ασήμαντο γεγονός και τότε που δεν θα το περιμένει κανείς. Είναι δε εξαιρετικά πιθανόν η χιονοστιβάδα να μην σταματήσει στην Ελλάδα- αλλά να συνεχίσει την πορεία της στην Ευρώπη, βυθίζοντας στο σκοτάδι ολόκληρο τον πλανήτη.

Βασίλης Βιλιάρδος (copyright)

Αθήνα, 17. Σεπτεμβρίου 2013

viliardos@kbanalysis.com

*Ο κ. Βασίλης Βιλιάρδος είναι οικονομολόγος, πτυχιούχος της ΑΣΟΕΕ Αθηνών, με μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου.