Πολιτικώς ορθόν και ελευθερία - Του Τάκη Θεοδωρόπουλου

Η χρήση του πολιτικώς ορθού λεξιλογίου δεν είναι εφεύρημα της ανεκτικής εποχής μας. Υπήρχε παλαιόθεν, και ανθούσε, δυστυχώς ή ευτυχώς σε ολοκληρωτικά καθεστώτα, ή σε περιόδους κατά τις οποίες το «εμείς» ισοπέδωνε, για καλό και για κακό, τα πάσης φύσεως «εγώ». Την περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης το «πολίτης» είχε αντικαταστήσει το «κύριος» στις προσφωνήσεις, όπως και επί μπολσεβικισμού το πολιτικώς ορθόν ήταν να αποκαλείς τον συνομιλητή σου «σύντροφο». Η ευτράπελη πλευρά του ζητήματος ήταν εκείνος ο εκφωνητής ο οποίος, μόλις είχε ανέβει ο λαός στην εξουσία, ο δικός μας λαός, αναφερόμενος στην κυκλοφορία το πρωί αποκαλούσε τη λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας, λεωφόρο Σοφίας. Και τότε, όπως και τώρα, το κύριο επιχείρημα ήταν ότι οι καιροί αλλάζουν, και μαζί με τους καιρούς αλλάζει και η γλώσσα των ανθρώπων. Και μπορεί σήμερα να δεχόμαστε τον «Δωδεκάλογο του γύφτου» διότι τον έγραψε ο Παλαμάς, όμως οι πολιτικώς ορθές συνειδήσεις θα ανατρίχιαζαν αν εγώ έγραφα ένα βιβλίο με τον τίτλο «Αγάπησα μια γύφτισσα».

Σήμερα οι κοινότητες των Τσιγγάνων, οι οποίοι ζουν μερικούς αιώνες τώρα διασκορπισμένοι σε όλη την ευρωπαϊκή επικράτεια ως τσιγγάνοι, θεωρούν δικαίωμά τους όχι μόνον να αυτοαποκαλούνται Ρομά, αλλά και να καταγράφονται στην επίσημη γλώσσα με αυτό το όνομα. Και είναι δικαίωμά τους. Προσωπικά δεν ξέρω ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στην έκφραση «Οι Ρομά κλέβουν χαλκό» και στην έκφραση «Οι Τσιγγάνοι κλέβουν χαλκό». Στην πρώτη περίπτωση, όμως, αυτός που το λέει θεωρείται ρατσιστής, ενώ στη δεύτερη όχι. Ομως και η γλώσσα έχει τη δική της ζωή και τα δικαιώματά της. Οσο κι αν θέλουμε να διαγράψουμε λέξεις που ακόμη είναι ζωντανές, αυτές αντιστέκονται. Και το πρόβλημα με την επιβολή του «πολιτικώς ορθού» λεξιλογίου είναι ότι ακριβώς στηρίζεται σε κάποια «πολιτική» βούληση, η οποία επιβάλλεται στη γλώσσα, και κατά συνέπεια περιορίζει την ελευθερία της έκφρασης.

Τι είναι πολιτικώς ορθόν και τι δεν είναι, το κρίνει η εκάστοτε συγκυρία. Τη γλώσσα όμως δεν την κρίνει η συγκυρία ή, τουλάχιστον, δεν την κρίνει με τον ίδιο τρόπο. Αλλιώς θα ψηφίζαμε όλοι μαζί για το ποιες λέξεις είναι σωστό να χρησιμοποιούμε και ποιες όχι. Ημέρες τώρα παρακολουθούμε το μελό με το «ξανθό αγγελούδι» και τους Τσιγγάνους που ισχυρίστηκαν ότι είναι γονείς του, τους οποίους τους αποκαλούμε Ρομά διότι αυτό είναι το σωστό. Ο δημοσιογραφικός λυρισμός που κατασκευάζει το «ξανθό αγγελούδι» ανταγωνίζεται με την πολιτική ορθότητα. Και οι δύο μαζί προγραμματίζουν τη σκέψη μας από τηλεοράσεως. Δεν χρησιμοποιώ τυχαία τον πρώτο πληθυντικό. Το «πολιτικώς ορθόν» κατασκευάζει μια συνείδηση του «εμείς», λογοκρίνοντας την ελευθερία της συνείδησης που συνεπάγεται το «εγώ»– ας μην πω το κοινότοπο πως το «εγώ» είναι η μέγιστη κατάκτηση του διαφωτισμού. Εχετε ακούσει κάποιον, πολιτικό, συνδικαλιστή, τραγουδιστή ή διοικητή νοσοκομείου, να μιλάει σε πρώτο ενικό; Οχι βέβαια. Ολοι μιλούν ως «εμείς», γιατί είναι ο πλάγιος τρόπος να επιβάλλουν τις απόψεις τους, των οποίων την ευθύνη δεν θέλουν να αναλάβουν. Το πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας είναι ότι είναι ένα μωσαϊκό από «εμείς». Η δημοκρατία όμως χρειάζεται πολίτες, με ατομική ευθύνη, και ας μην είναι ακριβώς «πολιτικώς ορθοί».

Ο Οργουελ στο «1984» περιέγραψε με ακρίβεια τη λειτουργία της «Νέας γλώσσας». Ηταν το βασικό εργαλείο του Μεγάλου Αδελφού και ο ήρωας αντιστέκεται προσπαθώντας να βρει μια γωνιά στο δωμάτιό του για να γράψει ημερολόγιο, με τις λέξεις που του έρχονται στο μυαλό. Η ενιαία σκέψη, είτε προοδευτική είτε όχι, παραμένει ενιαία, άρα μη σκέψη. Οσο για την αξιοπρέπεια των Τσιγγάνων ή Ρομά, αυτήν την κερδίζεις και δεν στη δίνει η γλώσσα. Η γλώσσα την καταγράφει, αν είναι ελεύθερη, όπου και όταν τη συναντήσει.

Η Καθημερινή