Λίγες ώρες με τον André Schiffrin - Της Ξένης Μπαλωτή

Μόλις πληροφορήθηκα ότι έφυγε από τη ζωή ο André Schiffrin.

Τον είχα συναντήσει μόνο μία φορά αλλά ήταν υπεραρκετή για να πιστεύω πως έφυγε ένας δικός μου άνθρωπος και ήταν δικός μου γιατί από τον τρόπο σκέψης του αντλούσα ιδέες και αρχές.

Το κείμενο που ακολουθεί γράφτηκε τον Μάιο του 2012 και αναφέρεται σ'εκείνη την ποιοτική ημέρα που περάσαμε μαζί !

---------------------------

Ξένη Μπαλωτή

Λίγες ώρες με τον André Schiffrin

Τον André Schiffrin τον γνώρισα πρώτα ως Schiffrin και μετά ως André ...καθότι είναι ο γιος του Jacques Schiffrin, του ιδρυτή αυτής της περίφημης δερματόδετης, με χρυσά στη ράχη της γράμματα και με χαρτί ποιότητας βίβλου σειράς βιβλίων με τον τίτλο «La Bibliothèque de la Pléiade». Και είναι σίγουρο πως δεν υπάρχει συνεπής φοιτητής των γαλλικών τουλάχιστον πανεπιστημίων που να μην ανέτρεξε ούτε μία φορά σ’αυτή την σειρά, εχέγγυο επιστημονικό, ή να μην ονειρεύτηκε να αποκτήσει ένα απ’αυτά τα «πανάκριβα» βιβλία, -«πανάκριβα» με την κυριολεκτική και την μεταφορική έννοιά τους. Είναι σαν να ξαναζώ την στιγμή που απέκτησα για δώρο των εικοστών γενεθλίων μου τον τίτλο της «Η ιστορία και οι μέθοδοί της» και τον φόβο που δεν ξεπέρασα ποτέ μήπως από απροσεξία σχίσω κάποια από τις σελίδες της.

Έτσι, όταν έμαθα ότι ο André Schiffrin επρόκειτο να επισκεφτεί τη χώρα μας μου ήρθε στο μυαλό η φράση του Paul Valery με την οποία ξεκινά «Η ιστορία και οι μέθοδοί της» : «Η ιστορία είναι το πλέον επικίνδυνο προϊόν που μπορεί να παράξει η χημεία της ανθρώπινης σκέψης». Άδραξα λοιπόν την ευκαιρία και πήγα στην συνάντηση με την «σκέψη» του André Schiffrin έχοντας προλάβει να διαβάσω μόνο ένα βιβλίο του, το «Εκδόσεις χωρίς εκδότες» (εκδ.Αιώρα). Ένα βιβλίο που διαβάζεται μονορούφι όχι τόσο για το θέμα του που είναι ο κόσμος του βιβλίου, στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, από την παραμονή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου έως και τα τέλη του 20ουαι., όσο για τα διδάγματα ηθικής που οφείλουν να διέπουν τον κόσμο της αγοράς και που παρά την αντίθετη άποψη που κυριαρχεί μεταξύ αγυρτών, το μεγάλο κέρδος ακόμη και στον κόσμο του βιβλίου έρχεται από το ήθος στην επιλογή του τίτλου και όχι από την αρπαχτή των μπεστ-σέλλερς! Για τολμήστε να απαντήσετε στο παρακάτω ερώτημα του Α.Schiffrin : «Το πρώτο βιβλίο του Κάφκα εκδόθηκε σε 800 αντίτυπα και το πρώτο βιβλίο του Μπρεχτ σε 600. Τι θα είχε συμβεί αν κάποιος είχε αποφασίσει ότι δεν άξιζε τον κόπο να εκδοθούν;»

Λάτρεψα αυτή την παραδοχή του Α.Schiffrin που πέρα από τον κόσμο του βιβλίου μπορείτε να την παραφράσετε και ως απάντηση στο ερώτημα γιατί οι πραγματικά μεγάλοι άνθρωποι είναι τόσο απλοί, τόσο καταδεχτικοί. Διαβάστε τι γράφει : «Όταν οι εκδότες δεν μπορούν πλέον να είναι υπερήφανοι για την παραγωγή τους, όταν δεν μπορούν πλέον να δικαιολογήσουν την καριέρα τους με βάση τα βιβλία που θέτουν σε κυκλοφορία, αναζητούν τις πιο κυνικές αποζημιώσεις για να κλείσουν αυτό το ρήγμα στην ηθική τους.»

Ο A.Schiffrin με αυτό το κείμενο του άφηνε τη «χημεία» μας να παράξει το «πιο επικίνδυνο προϊόν» της.

Συναντηθήκαμε στη reception του ξενοδοχείου του λίγα λεπτά με την άφιξή μου….ακούγοντας εμβρόντητη ένα “pardon” που δεν με περίμενε ήδη εκεί ! Με ευχαρίστησε προκαταβολικά που θέλησα να περάσω λίγες ώρες μαζί του στη βόλτα του στην πόλη μας καθότι «λυπάται που δεν είχε ξανά’ρθει στη χώρα μας αλλά ούτε και στην Αθήνα με αποτέλεσμα να μην μπορεί λόγω χρόνου να την ανακαλύψει μόνος του.»

Καθότι η επίσκεψη στο Μουσείο της Ακρόπολης ήταν ήδη δεδομένη ως επιλογή του, ζήτησε να μάθει τι άλλο θα μπορούσε να επισκεφτεί αυτό το ελεύθερο πρωϊνό ! Εδώ..σας θέλω ! Πώς να του πεις ότι κάποια πολύ καλά μουσεία που μάλιστα λαμβάνουν και ευρωπαϊκές επιχορηγήσεις (!) …είναι κλειστά την Τρίτη…για λόγους που προσωπικά αγνοώ;

Ωστόσο, είχα προνοήσει για τρεις προτάσεις. Οι δύο απ’αυτές ήταν κάπως… «γκλαμουράτες». Επέλεξε την τρίτη…αυτή που του ταίριαζε περισσότερο : επίσκεψη στην «Οικία Κατακουζηνού» ! (http://www.katakouzenos.gr/index.php )

Θέλησε να πεζοπορήσουμε από το ξενοδοχείο του έως εκεί προκειμένου να δει την πόλη «μέσα από την περπατησιά των ανθρώπων της» όπως είπε ή ακόμα καλλίτερα όπως σχολίασε ερωτώμενος όταν φτάσαμε σε κεντρικό δρομάκι γεμάτο café της Πλατείας Κολωνακίου : «γιατί τέτοια ώρα υπάρχουν τόσοι πολλοί άνθρωποι εδώ;» …Και ήταν μόλις 11 η ώρα το πρωί ! Πάντως άνεργοι δεν είναι…, ήθελα να σχολιάσω αλλά θυμήθηκα την Christine….και το άφησα !

Λίγο παρακάτω εντυπωσιάστηκε από τον όγκο ενός κτηρίου, όχι την αρχιτεκτονική του, και όταν έμαθε ότι ανήκε στην κυριότητα μίας ευρωπαϊκής χώρας, σχολίασε δήθεν αθώα : «α! δικό της και αυτό ! Ξέρει πάντα να κάνει καλές αγορές …» αυτή η χώρα !

Το επόμενο ερώτημα ήρθε όταν του έδειξα το χώρο που επί Κατοχής ήταν η έδρα της Γκεστάπο. «Ποια η γνώμη των Ελλήνων για τη Γερμανία;» «Τη Γερμανία ή τους Γερμανούς;» ζήτησα να διευκρινίσω ! Τη Γερμανία, απάντησε ! Ορισμένα πράγματα είναι τόσο διακριτά όταν ξέρεις να σκέφτεσαι !

Περνώντας μπροστά από το Υπουργείο Εξωτερικών στάθηκε να ….καμαρώσει τα ακριβά αυτοκίνητα που βρίσκονταν στην αυλή του…και να διερωτηθεί αν αρκούσε μόνο ένα κτήριο για τη διεκπεραίωση της διπλωματίας μας ! Του έδειξα το άλλο κτήριο της Ακαδημίας και …από αφέλεια ανέφερα το ξενοδοχείο της Σταδίου που έγινε…μέρος του Υπουργείου, για να συμπληρώσει μόνος του : «Αυτό το είχε ο Κοσκωτάς! Την ξέρω την ιστορία», είπε χαμογελώντας. Σιγά που δεν θα την ήξερε !

Μετά και από αυτή την …«λεπτομέρεια», η αναφορά στην «Μεγάλη Βρετάνια» και στο ρόλο που διαδραμάτισε στα «Δεκεμβριανά» ήταν άνευ λόγου ! Το ήξερε και αυτό ! Αυτό όμως που ζήτησε να μάθει ήταν αν η οικογένειά μου είχε ταλαιπωρηθεί και από την Κατοχή και από τον Εμφύλιο. Η ερώτηση με εξέπληξε…αλλά δεν το έψαξα περισσότερο ! Ιδέα μου, σκέφτηκα !

«’Έχει φέτος τουρισμό η Αθήνα» μονολόγησε όταν είδαμε καμιά 15νταριά ανθρώπους στο Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτου ! Για δες, σκέφτηκα ! Μου δίνει κουράγιο ! 15 τουρίστες στον Άγνωστο….και αυτό το θεωρεί τουρισμό !

Όταν απάντησα πως εάν ο Υπουργός των Οικονομικών μας κοιτούσε από το απέναντι γραφείο του αυτούς τους τουρίστες θα πάθαινε καρδιακό… φρόντισε να με καθησυχάσει μεν για την μοίρα του Υπουργού… αλλά όχι για την δική μου, με την ακόλουθη ερώτηση του : «είναι όλοι οι υπάλληλοι διεφθαρμένοι» ;;;;; Και επειδή μιλούσαμε στα γαλλικά όπου η λέξη «δημόσιος υπάλληλος» είναι διακριτή του «ιδιωτικού»… έσπευσε με διακριτικότητα να μου δώσει να καταλάβω πως ήξερε περί τίνος μίλαγε !!!!

Και εκεί που η μιζέρια συναντά τον πολιτισμό, δηλ. στο φανάρι που προς τα δεξιά σου πορεύεσαι για Ομόνοια και προς τα αριστερά σου συναντάς τη Βουλή, τον Εθνικό Κήπο, το Τραμ…των Ολυμπιακών έργων και το Κτήριο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου θέλησε να μάθει αν είμαι «αισιόδοξη για το μέλλον της Ελλάδας.»

«Ναι ! αν διατηρήσουμε το ευρώ και μείνουμε στην Ε.Ε.» απάντησα γεμάτη αυτοπεποίθηση…για να καταλάβω λίγο μετά….ότι με «δούλευε ψηλό γαζί» ο κος A.Schiffrin : «…και ποιος θέτει τέτοιο ζήτημα; Εθνικές εκλογές έχετε, όχι δημοψήφισμα !!!»

Άργησα να το καταλάβω … αλλά μου άρεσε το χάπενινγκ : ο Α.Schiffrin μπορεί να ερχόταν για πρώτη φορά στην Ελλάδα, όπως είπε, αλλά στη δική μου αντίληψη τη βόλτα με παρέα δεν την ήθελε γιατί γνωρίσει την πόλη αλλά γιατί αναζητούσε απαντήσεις σε συγκεκριμένα ερωτήματά του για τη χώρα μας !

Και τότε θυμήθηκα πως ο ίδιος γράφει στο βιβλίο του πως ως εκδότης: «αναζητούσα κυρίως καινούργια κείμενα, ικανά να προσφέρουν στην αμερικανική ζωή το πνευματικό εκείνο ερέθισμα που τόσο πολύ της έλειπε.» Αν αυτό αναζητούσε ως εκδότης γιατί να μην αναζητά μία άλλη προσέγγιση των ελληνικών θεμάτων απ΄αυτή που του παρουσίασαν οι προηγούμενοι συνομιλητές του; Τι του είπαν οι άλλοι δεν ξέρω, η μία όμως και μοναδική πληροφορία που άντλησε από άλλους και θέλησε να μου την μεταφέρει δεν είχε σχέση με την επικρατέστερη άποψη μεγάλης μερίδας συμπολιτών μας !

Ανάμεσα στην «αναλαμπή» του είδους της συνομιλίας που είχα με τον Α.Schiffrin και την αναπόληση με κινηματογραφική ταχύτητα των απαντήσεων που είχα δώσει σ’όλες τις προηγούμενες ερωτήσεις του, φτάσαμε στην Οικία Κατακουζηνού. Παρακολουθώντας την συνομιλία του με την υπεύθυνη της Οικίας-Μουσείο κα Σ.Πελοποννησίου διαπίστωσα ότι δεν είχα καταλάβει, έστω και αργά, λάθος : έκανε τις ίδιες ερωτήσεις με άλλη σειρά και με άλλη αφορμή. Το διακύβευμα όμως ήταν το ίδιο !

Ήμουν πλέον σίγουρη ότι ο A.Schiffrin ήξερε πολύ καλά σε ποια σύγχρονη Ελλάδα είχε ήρθε, ήξερε τα προβλήματα της και ίσως να εφάρμοζε ως «τουρίστας» αυτό που αναζητούσε και ως Εκδότης : “… χρησιμοποιώντας περισσότερο τα λόγια των απλών ανθρώπων παρά τα ερωτηματολόγια των κοινωνιολογικών ερευνών» για να παράγει μελέτες !

Με όλα τα χαρτιά μας πλέον ανοικτά στο τραπέζι … συζητήσαμε για πολλά και διάφορα όλες τις υπόλοιπες ώρες που βρεθήκαμε μαζί. Ρώτησε για το ρόλο της εκκλησίας στην ζωή της χώρας, για τον δείκτη επιρροής της αμερικανικής και ευρωπαϊκής κουλτούρας στην καθημερινή ζωή μας, για την ιστορική παρουσία της εβραϊκής κοινότητας στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στη Θεσσαλονική κά. Έθετε ερωτήματα και περίμενε απαντήσεις που έχουν λογική ερμηνεία. Μόνιμη κατάληξη κάθε ερωτήματός του ήταν : «και αυτό πώς το εξηγείτε;» Σε μία από τις ερωτήσεις του επέμεινε περισσότερο : γιατί είναι δυσανάλογη η παρουσία της αμερικανικής επιρροής στη χώρα μας σε σχέση με τις «αμαρτίες» που τις καταμαρτυρούνται ; Πώς να πεις πως εδώ και πολλά, μα! πάρα πολλά χρόνια, ο Αριστοτέλης δεν μένει πια εδώ !

Δεν θυμάμαι να έχω ξανασυναντήσει στη ζωή μου άνθρωπο που να ρώτησε τόσα πολλά για τη χώρα μου, που να αναζήτησε τόσο πολύ την προσωπική άποψη και ταυτόχρονα να αναφέρθηκε τόσο λίγο στον εαυτό του και στις δικές του απόψεις κρατώντας για εκείνον την ελευθερία της κρίσης… όπως δηλ. τελειώνει και ο περίφημος τόμος «Η ιστορία και οι μέθοδοί της» : «Ας αφήσουμε τον αναγνώστη να συμπληρώσει την συνέχεια.»

Κάθε ένα από τα ερωτήματα του ήταν κομμάτι ενός παζλ που κατέληγε στο : πώς φτάσαμε έως εδώ;

Την επομένη αισθανόμουν πως η μέρα χωρίς τον Α.Schiffrin θα ήταν άδεια καθότι η ένδεια του πνεύματος είναι οδυνηρή. Μου έλειπαν η συζήτηση που δεν θα έκανα μαζί του, οι ερωτήσεις που δεν θα μου έθετε, η ανάγκη να επανορθώσω ότι ενδεχομένως είχα πει λάθος την προηγουμένη..και ωσάν να επιζητούσα άλλη μία ημέρα τα θρανία … θυμήθηκα ότι ο A.Schiffrin θα μιλούσε σ’ένα Συνέδριο στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Ήμουν πολύ χαρούμενη γι’αυτό. Θα τον άκουγα επιτέλους αυτή τη φορά να ξεδιπλώνει τις δικές του σκέψεις για τον χώρο που γνωρίζει άριστα, τον εκδοτικό.

Όμως, …όπως συμβαίνει πάντα με κάθε γυναίκα που σέβεται τον εαυτό της…αρκεί να εμφανιστεί ένας άντρας στη ζωή της, ψυχούλα, έξυπνος και ωραίος, με μία λέξη τέλειος, για να αφήσει πάραυτα την επανάσταση του πνεύματος…για ένα «μελισσάκι» σε μία αίθουσα νηπιαγωγείου … ελπίζοντας ότι με το πέρασμα των χρόνων θα εξελιχθεί σ’έναν άλλον Schiffrin που θα συγκινεί τον κόσμο όχι για το «φαίνεσθαί» του αλλά για το «είναι» του !

Υ.Γ. Αφιερώνεται στη Θεοδώρα και στην ευκαιρία που μου έδωσε να τον συναντήσω!