Η ιστορία πίσω από τον «Μάγο του Οζ» - Του Δημήτρη Ψαρράκη

Κάποια παραμύθια είναι απλά υπέροχα. Τα διαβάζουμε ή τα βλέπουμε ξανά και ξανά στις ταινίες της Disney. Συχνά πιάνουμε τους εαυτούς μας να παρατηρούμε σε αυτές τις ιστορίες πράγματα που δεν είχαμε προσέξει πριν. Αυτό όμως που μας «εξιτάρει» πραγματικά, είναι όταν μαθαίνουμε το αλληγορικό νόημα, την ιστορία πίσω από το παραμύθι.

Δύο είναι τα αγαπημένα μου παραμύθια: «Η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων» και «Ο Υπέροχος Μάγος του Οζ». Και τα δύο είναι, ας πούμε, φιλελεύθερα, ή αστικά παραμύθια. Σήμερα θα πούμε για τον «Μάγο του Οζ» και την ιστορία που κρύβεται από πίσω: δηλαδή την οικονομική κρίση στις ΗΠΑ της περιόδου 1891-1897. Το παραμύθι δημοσιεύτηκε το 1899 και εξέφραζε τον αποτροπιασμό της αστικής κοινωνίας που κατέρρεε εξαιτίας της παρατεταμένης φονικής έλλειψης ρευστότητας. Ο ίδιος ο συγγραφέας του παραμυθιού, ο Frank Baum, ήταν γιός «πετρελαιά», που εξαιτίας της έλλειψης ρευστού έχασε την εταιρία του από τους Rockefellers.

Θυμάστε το παραμύθι και τους ήρωές του; Κεντρικό πρόσωπο είναι η μικρή Ντόροθι. Η ιστορία ξεκινάει με τον «Κυκλώνα» που της παίρνει το σπίτι ενώ κοιμόταν, και την πετάει μόνη και χωρίς παπούτσια σε έναν άγνωστο τόπο. Η Ντόροθι είναι ο αδύναμος πολίτης που εξαιτίας της δυσπραγίας της αγοράς και της ανεργίας χάνει όλα τα υπάρχοντα που του επιτρέπουν να «περπατάει», μέχρι που στο τέλος η τράπεζα του κατάσχει και το σπίτι.

Η Αμερική χρειαζόταν ρευστό για να κινηθεί. Το διαθέσιμο ρευστό όμως ήταν συγκεντρωμένο ανάμεσα σε τρεις κολοσσούς. Τις «Τρεις Μάγισσες» του παραμυθιού. Τη βιομηχανία σιδήρου και ατσαλιού (Carnegie), τη βιομηχανία πετρελαίου (Rockefeller) και τους Τραπεζίτες. Αυτοί είχαν μαζέψει όλο το χρήμα. Για να κοπεί περισσότερο χρήμα έπρεπε να υπάρχει αποθεματικό σε χρυσάφι προκειμένου το "greenback” να έχει αντίκρισμα. Οι Ρεπουμπλικάνοι επέμεναν σε μία αυστηρή εφαρμογή του «Κανόνα του Χρυσού» και αυτό είχε στερέψει την αγορά από ρευστό.

Ποιος όμως ήταν ο Μάγος του Οζ; Ήταν ο Ρεπουμπλικάνος Πρόεδρος McKinley. Απομονωμένος στη Σμαραγδένια Πολιτεία (την καταπράσινη πόλη της Ουάσιγκτον). Υπό τον φόβο και την επιρροή των Τριών Μαγισσών, γινόταν αντικείμενο δόξας για τη «σταθερότητα» που είχε εξασφαλίσει μεταξύ των κατοίκων της πόλης, την «Αριστοκρατία της Επιρροής» (όπως θα έλεγε η Ayn Rand) και του ολιγάρχες του χρήματος (τις Μάγισσες), που ήλεγχαν το πολιτικό κατεστημένο, κρατώντας το «ασφαλές», εντός των τειχών της πόλης.

Κατά την κρίση, η πολιτική απάντηση στους Ρεπουμπλικάνους ήταν η πρόταση των Δημοκρατικών να «κοπούν» δολάρια, όχι μόνο με βάση το απόθεμα σε χρυσό αλλά και σε ασήμι, προκειμένου να ενισχυθεί η ρευστότητα και να… «ξαναπερπατήσουν» οι πολίτες. Η μικρή Ντόροθι, χρειάζεται τα «ασημένια παπουτσάκια», που κερδίζει στη μάχη της με τη «Πρώτη Μάγισσα», προκειμένου να περπατήσει στον «μονόδρομο» του «χρυσού μονοπατιού», για να φτάσει στη Σμαραγδένια Πολιτεία. Ο εκφραστής της «μονεταριστικής πολιτικής του ασημιού» (όπως την αποκαλεί ο Milton Friedman), ήταν ο Δημοκρατικός υποψήφιος Jennings Bryan. Ο Bryan είναι το «Δειλό Λιοντάρι» του παραμυθιού, που ήθελε να φτάσει στην Ουάσιγκτον αλλά φοβόταν ακόμα και τη σκιά του. Οι άλλοι χαρακτήρες του έργου είναι βοηθητικοί, αλλά σημαντικοί. Το «Ανόητο Σκιάχτρο» συμβολίζει τους αγρότες που προσηλωμένοι στον συντηρητισμό τους δεν κατανοούσαν το συμφέρον τους και ακολουθούσαν το «χρυσό μονοπάτι» χωρίς συναίσθηση, ενώ ο «Τενεκεδένιος Ξυλοκόπος» αντιπροσωπεύει τους ανθρώπους της υπαίθρου που μετανάστευαν στις βιομηχανικές πόλεις και προσπαθούσαν να βρουν τον «βηματισμό» τους, επίσης πάνω στον μονόδρομο του «χρυσού μονοπατιού».

Το τέλος του παραμυθιού είναι επίσης πολύ χαρακτηριστικό. Ο Μάγος του Οζ (ο McKinley) δεν είναι παρά ένα «ανθρωπάκι» που έχει πείσει τους πάντες για τη «σοφία» του και για το ότι διαχειρίζεται την κρίση με επιτυχία (αυτό, αλήθεια, σας θυμίζει κάτι;). Όμως, αυτός ο απατεωνίσκος ξεσκεπάζεται και πλέον όλοι τον κυνηγούν. Το πιο θεαματικό είναι ότι, στο τέλος, ο Οζ προσπαθεί να δραπετεύσει από τη Σμαραγδένια Πολιτεία με… αερόστρατο. Μάλιστα, φεύγοντας, όταν τον ρωτάνε γιατί χειρίστηκε το πρόβλημα εξαπατώντας τους πολίτες, απαντά: «Εάν όλοι σε πιστεύουν ότι είσαι μάγος και νομίζουν ότι μπορείς να κάνεις ό,τι θέλουν, τότε έχεις κάθε προσωπικό συμφέρον να είσαι τσαρλατάνος» (!).   Ορίστε το δίδαγμα της ιστορίας, φίλε μου.

Το παραμύθι αυτό αποτελεί μια αστική έκφραση της κοινωνικής αγανάκτησης που προκύπτει εξαιτίας μιας οικονομικής καταστροφής. Η λύση που προτείνει ο συγγραφέας, επίσης αστική, ήταν οι άνθρωποι να αντιληφθούν το συμφέρον τους και να κάνουν τις απαραίτητες οικονομικές προσαρμογές προκειμένου η αγορά να ξαναδουλέψει. Η λύση δεν βρίσκεται στο «κρέμασμα» του πολιτικού υπεύθυνου. Σαν να λέμε, αν κρεμάσεις τον Σαμαρά, τον ΓΑΠ και τον Βενιζέλο (τους Οζ της εποχής μας) θα ανοίξουν αύριο αυτόματα θέσεις εργασίας; Όχι βέβαια! Οι «Οζ» (ΝΔ και ΠΑΣΟΚ) εκπίπτουν και απαξιώνονται από μόνοι τους. Συνεπώς δεν είναι σοφό ούτε να διαλέγεις ανάμεσα στον «καλύτερο Οζ», αλλά ούτε στον «καλύτερο δήμιο του Οζ» (στη περίπτωση μας ΣΥΡΙΖΑ, ΑΝΕΞ.ΕΛ. ή ΧΑ).

Οι λύσεις στα προβλήματα επιβίωσης έρχονται μόνο σε επίπεδο αγοράς, με μυαλό, νηφαλιότητα, σύνεση και χωρίς οργή, από ανθρώπους της πραγματικότητας και όχι του «μεταφυσικού». Αλλά για να λειτουργήσουν οι κανονικοί άνθρωποι πρέπει να απελευθερωθούν από το δίλημμα «Οζ και αντι-Οζ».

Αυτό ήταν το παραμύθι για σήμερα. Την επόμενη φορά θα πούμε για την «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων».

*Ο Δημήτρης Ψαρράκης είναι Οικονομολόγος. Σπούδασε Διεθνείς Σχέσεις και Χρηματοοικονομικά στο Harvard, καθώς και Ανάλυση Χρηματοοικονομικών Ρίσκων στα πανεπιστήμια Stanford και Columbia. Είναι αναλυτής διαχείρισης τραπεζικών κινδύνων στο Λουξεμβούργο και την Ολλανδία, ενώ κατά την περίοδο της κρίσης (2010-12) ήταν επιστημονικός συνεργάτης της Βουλής για θέματα οικονομικής πολιτικής.
Protagon.gr