Χρυσόστομος Σμύρνης και Τρύφων Ευαγγελίδης - Του Τρύφωνα Γ. Ευαγγελίδη

Ο Εθνομάρτυς και ήδη ΄Αγιος Χρυσόστομος Σμύρνης και ο ιστορικός της Τρίγλειας Τρύφων Ευαγγελίδης συνδέονταν με στενή φιλία από τα παιδικά τους χρόνια. Μολονότι ο Τρύφων Ευαγγελίδης (1863-1941) ήταν κατά τέσσερα χρόνια μεγαλύτερος από τον Χρυσόστομο Καλαφάτη (1867-1922), η διαφορά αυτή δεν εμπόδισε τους δύο άνδρες να γίνουν αδελφικοί φίλοι και να διατηρήσουν τη φιλία αυτήν μέχρι τον θάνατο του Ιεράρχη.

Θα ήθελα λοιπόν κι εγώ, ως εγγονός του συγγραφέα του "Βρύλλειον-Τρίγλεια", αφενός να αναφερθώ στο απόσπασμα του βιβλίου το οποίο εξιστορεί την τελευταία συνάντηση των δύο ανδρών στην Σμύρνη λίγες μέρες πριν τον μαρτυρικό θάνατο του Ιεράρχη και αφετέρου να δημοσιεύσω για πρώτη φορά στο φόρουμ μας δύο ανέκδοτες προσωπικές επιστολές του Χρυσοστόμου προς τον Τρύφωνα Ευαγγελίδη, οι οποίες βρίσκονται στα χέρια τα δικά μου η μία και του αδελφού μου Γιάννη Ευαγγελίδη η άλλη.

Ας αρχίσουμε λοιπόν από το βιβλίο: Στις σελ. 82-87, που τις ανεβάζω σκαναρισμένες ανά δύο (α), δημοσιεύεται ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα του Χρυσοστόμου και περιγράφεται η κάτω από δραματικές συνθήκες συνάντησή τους στη Σμύρνη λίγες μέρες πριν την καταστροφή και ο συγκλονιστικός διάλογός τους καθώς και ο μαρτυρικού θάνατος του Ιεράρχη που συντελέσθηκε στις 27 Αυγούστου 1922. Εκείνο που με συγκινεί κάθε φορά που διαβάζω αυτό το απόσπασμα είναι η φράση του Τρύφωνος Ευαγγελίδου που αναφέρεται στον Εθνομάρτυρα: "εις δε την παράκλησίν μου να έλθη μαζί μου εις Χίον, η απάντησίς του ήτο: "ο καλός ποιμήν τίθησι την εαυτού ψυχήν υπέρ των προβάτων" και εδάκρυσε….". ΄Ένα δεύτερο ενδιαφέρον στοιχείο είναι η "προφητική", θα λέγαμε, πρόβλεψη την οποία διατυπώνει ο Ευαγγελίδης ότι "θάττον ή βράδιον η Ορθόδοξος Εκκλησία την 27ην Αυγούστου θα αφιερώσει εις εορτήν του Αγίου Χρυσοστόμου", η οποία επαληθεύθηκε 58 ολόκληρα χρόνια μετά την έκδοση (1934) του βιβλίου του, όταν η  Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος την 4η Νοεμβρίου 1992 ανακήρυξε Αγίους τον Χρυσόστομο Σμύρνης και τους τέσσερις άλλους ιεράρχες που μαρτύρησαν την ίδια εποχή και όρισε η μνήμη τους να εορτάζεται την Κυριακή προ της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού. Πιθανολογώ ότι η αλλαγή ημερομηνίας οφείλεται στο γεγονός ότι η 27η Αυγούστου 1922 ήταν ημερομηνία του παλαιού ημερολογίου που αντιστοιχεί με την 9η Σεπτεμβρίου του νέου και η Κυριακή πριν από του Σταυρού πέφτει κοντά σ' αυτήν την ημερομηνία.

Φωτο: Ο Τρύφων Ευαγγελίδης το 1907

Σχετικά με το ταξίδι του Ευαγγελίδου στην Μικρά Ασία έχω στη διάθεσή μου τα εξής στοιχεία: Ο παππούς μου υπηρετούσε ως Γυμνασιάρχης Σάμου όταν αποφάσισε να ταξιδέψει στην πατρική γη χωρίς να φαντάζεται το επερχόμενο δράμα. Η ημερομηνία αρχικής άφιξής του στην Σμύρνη δεν προκύπτει από κάποιο έγγραφο. ΄Ομως στις 25.7.1922 εκδίδεται από το IV Γραφείο της Στρατιάς Μικράς Ασίας διαταγή που του επιτρέπει να ταξιδέψει από την Σμύρνη στα Μουδανιά. Την επόμενη μέρα του χορηγείται άδεια ελευθέρας μεταβάσεως στα Μουδανιά, με την φωτογραφία του. Την άδεια αυτήν την ανεβάζω σκαναρισμένη σε τρεις σελίδες λόγω του μακρόστενου σε δύο όψεις σχήματός της (β). Ακολουθώντας τις σφραγίδες τις οποίες φέρει η άδεια μπορούμε να "ιχνηλατήσουμε" τις μετακινήσεις του. ΄Ετσι στις 30.7.1922 φθάνει στα Μουδανιά και από εκεί αναχωρεί αυθημερόν για την Τρίγλεια. Επιστρέφει στα Μουδανιά, από όπου στις 8.8.1922 πηγαίνει στην Προύσσα και από εκεί στις 9.8.1922 αναχωρεί για το Παλλαδάρι από όπου επιστρέφει στις 12.8.1922 στα Μουδανιά. Την επομένη, 13.8.1922, αναχωρεί για την Σμύρνη. Από εκεί έλαβε άδεια αναχώρησης για την Χίο στις 21.8.1922, τελικά όμως φαίνεται πως καθυστέρησε αρκετές ημέρες μέχρι να επιβιβασθεί σε πλοίο  αφού, όπως αναφέρει ο ίδιος, έφθασε "σώος εις Χίον δια Τσεσμέ τη 26η Αυγούστου". Συνεπώς έμεινε στην Σμύρνη περίπου 12 ημέρες στη διάρκεια των οποίων έγινε η δραματική συνάντησή του με τον Χρυσόστομο και διαμείφθηκε ο μεταξύ τους συγκλονιστικός διάλογος, γεγονότα τα οποία περιγράφονται με γλαφυρό τρόπο στο βιβλίο του. Θεωρώ πολύ πιθανό οι δύο άνδρες να συναντήθηκαν περισσότερες από μια φορές στο διάστημα αυτό, ο Ευαγγελίδης όμως στέκεται σ' αυτήν τη συνάντηση γιατί έγινε μέσα σε ατμόσφαιρα εξαιρετικά φορτισμένη από την επικείμενη συμφορά και κατά πάσαν πιθανότητα θα ήταν και η τελευταία των δύο φίλων. Προσθέτω ότι η βιογραφία του Χρυσοστόμου Σμύρνης από τον Σπυρίδωνα Λοβέρδο, με την οποία κλείνει την αναφορά του στον Εθνομάρτυρα ο Τρύφων Ευαγγελίδης, υπάρχει σήμερα την βιβλιοθήκη μου.

Σε ό,τι αφορά τις επιστολές, θα ήθελα να διατυπώσω τις εξής παρατηρήσεις:

α. Κατ' αρχήν οι δύο άνδρες φαίνεται πως διατηρούσαν αλληλογραφία. Πόσο τακτική ήταν δεν είμαι σε θέση να το γνωρίζω, πάντως και οι δύο επιστολές του Χρυσοστόμου γράφονται σε απάντηση αντίστοιχων του Ευαγγελίδου.

β. Η πρώτη είναι μονοσέλιδη και εξ ολοκλήρου ιδιόγραφη, ενώ η δεύτερη δισέλιδη και αποτελείται από μια δακτυλογραφημένη σελίδα και αρκετό ιδιόγραφο κείμενο.

γ. Η πρώτη επιστολή έχει περισσότερο προσωπικό χαρακτήρα, ενώ η δεύτερη, με εξαίρεση τα αποσπάσματα που αναφέρονται στον υιό του Τρύφωνος Ευαγγελίδου και δικό μου πατέρα, ασχολείται περισσότερο με θέματα σχετικά με την Τρίγλεια, τις επιγραφές και τα μωσαϊκά που υπήρχαν εκεί και την ιστορία της κοινής τους πατρίδας την οποία φαίνεται ότι είχε ετοιμάσει ο Ευαγγελίδης από τότε αλλά, αφού δεν κατέστη δυνατόν, λόγω της συμφοράς που ακολούθησε, να την εκδώσει με την οικονομική βοήθεια του Χρυσοστόμου όπως του είχε προτείνει ο Ιεράρχης, την εξέδωσε μόλις το 1934, δηλαδή 12 χρόνια αργότερα, με την χορηγία του επίσης τριγλιανού Μητροπολίτη Σισανίου και Σιατίστης Δωροθέου Καράτζη, του ιδρυτή, σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Ευαγγελίδης στη σελ. 88 του βιβλίου του, των "συνοικισμών", όπως τους αποκαλεί ο συγγραφέας, Νέας Τρίγλειας και Νέων Μουδανιών

δ. Ενδεικτικές της στενής φιλίας των δύο ανδρών είναι οι γεμάτες αγάπη λέξεις που χρησιμοποιεί ο Χρυσόστομος απευθυνόμενος στον Ευαγγελίδη: "Φίλτατε συμπολίτα και παιδικέ φίλε", "Σας γλυκοφιλώ", "Ο φίλος, ο συμπολίτης και αδελφός" (πρώτη επιστολή), "πρόθυμος και ισάδελφος φίλος και ευχέτης", και πάλι "Σας γλυκοφιλώ" (δεύτερη επιστολή).

Το κείμενο των δύο επιστολών, τις οποίες ανεβάζω σκαναρισμένες, την πρώτη σε μία σελίδα και τη δεύτερη, που είναι γραμμένη σε δύο όψεις, σε δύο σελίδες(γ), έχει ως εξής:

"ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΣΜΥΡΝΗΣ

Φίλτατέ μοι συμπολίτα και παιδικέ φίλε Καθηγητά Κύριε Τρύφων Ευαγγελίδη.

΄Ελαβον το γράμμα σας και σάς ευχαριστώ δια την γλυκείαν ανάμνησιν και την εύφημον μνείαν ην ποιείσθε περί της εμής ασθενείας. Μη πιστεύετε όσα ακούτε, διότι "πάσα ακοή σφαλερά" ως ο λόγος. Εν πάση περιπτώσει τα στοιχειώδη προς το γένος μου και την λατρευτήν μας Εκκλησίαν επιτελώ και δεν είμαι κηφήν πνευματικός. Περί υμών ακούω εύφημα και καλά και υπερηφανεύομαι και σάς συγχαίρω ολοψύχως. Επιθυμώ να δέχομαι συχνά γράμματά σας και θα γράφω και εγώ υμίν τακτικά. Σήμερον, σύγγνωτέ μοι, σας γράφω εν σπουδή, περιοριζόμενος εις τα ολίγα ταύτα. Σας γλυκοφιλώ.

27 Φεβρουαρίου 1919

Ο φίλος, ο συμπολίτης και αδελφός

Ο Σμύρνης Χρυσόστομος

Λάβετε το βιβλιάριόν μου τής <<Καπουλή-Παναγιάς>>".

--------------------------

"ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΣΜΥΡΝΗΣ

Εν Σμύρνη τη 27η Νοεμβρίου 1921

Εντιμότατε κ. Τρ. Ευαγγελίδη,

Εις απάντησιν της από 14 Οκτωβρίου επιστολής σας, συγχαίρω υμίν εν πρώτοις δια την ανάδειξιν των τέκνων υμών, το εν των οποίων ήλθε παρ' εμοί και ευχαρίστως το εγνώρισα (1)  εύχομαι δε πλήρη προκοπήν εν ταις σπουδαίς και εν τω πρακτικώ βίω εις τον έτερον (2).

Προκειμένου περί του ετέρου ζητήματος της πλακός, αύτη είναι τεμάχια δυσανάγνωστα, τα οποία μόνον ειδικός αρχαιολόγος δύναται να εξερευνήση και διά τούτο ούτε εγώ δύναμαι να σας φανώ χρήσιμος ούτε σεις υποθέτω μη δυνάμενος να μεταβήτε επί τόπου. Δια την συμπλήρωσιν της ιστορίας της Τριγλίας, σας συνιστώ το βιβλίον "The Annual of the British School at Athens No XIII Session 1906-1907". του οποίου το σχετικόν μέρος περί των Μονών Τριγλίας ανέγνωσα χωρίς να ωφεληθώ πολλά πράγματα. Επειδή στοιχίζει ακριβά λίρας 12, αν έχητε ανάγκην αυτού να σας το αποστείλωμεν επί επιστροφή διότι δεν είναι δυνατόν να το προμηθευθήτε. Αν δεν δύνασθε να εκδώσητε την ετοίμην, ως λέγετε ιστορίαν της πατρίδος αποστείλατέ την προς εμέ να φροντίσω περί της εκδόσεώς της.

Συγχαίρων και αύθις υμίν επί τοις καλοίς τέκνοις και ευχόμενος υμίν τα βέλτιστα διατελώ μετ' αγάπης και ευλογιών.

Πρόθυμος και ισάδελφος φίλος και ευχέτης

Ο Σμύρνης Χρυσόστομος.

Το αγγλικόν τούτο σύγγραμα αναφέρει συχνάκις το όνομά σας και παραπέμπει εις τα έργα σας. Αυτήν την πλάκα του Ναού του Αγίου Στεφάνου, τώρα ότε το Τζαμίον μετεβλήθη εις Εκκλησίαν διέταξα και φυλάττουσιν ασφαλώς, διότι είναι η μόνη επιγραφή ην εύρομεν, είναι όμως κολοβή και δεν βγαίνει νόημα. ΄Εγραψα εις Τριγλίαν να την αντιγράψωσι και να μοι την αποστείλωσι δια να σάς την στείλω. Θέλω να ίδω το έργον σας διότι πιστεύω να είναι λόγου άξιον και θα τιμήση την πτωχήν μας Τριγλίαν. Δεν πρέπει όμως να εκδώσητε το έργον, πριν μεταβήτε τώρα και ίδητε τα λαμπρά όντως Μωσαϊκά του Ναού του Αγίου Στεφάνου, αυτής της Μονής ήτις ήτο Τζαμί. Θα οδηγήσω εκεί το προσεχές θέρος τον Χρ/νον αρχαιολόγον Σωτηρίου (3) ίνα γίνη μία εργασία επιστημονική καλή.

Σας γλυκοφιλώ.

Ο φίλος και ευχέτης

Ο Σμύρνης Χρυσόστομος

Υ.Γ. Είπον εις τους ανεψιούς μου να σχετισθώσι με τον υιόν σας τον εν τω Διδασκαλείω (1)  και να τον φέρωσιν οσάκις ευκαιρή εις την Μητρόπολίν μας και εις το γεύμα και εις τας συναναστροφάς. Γράψατέ τω και υμείς να μάς έρχεται.

΄Ερρωσθε.

Ο αυτός".

------------------------------------------------

Και θα κλείσω με ένα περιστατικό που μου συνέβη πριν μερικά χρόνια. Μια μέρα μου τηλεφώνησε μια ευγενέστατη κυρία που μου συστήθηκε ως Κυρία Εριφύλη Κοντοπούλου, εγγονή της αδελφής του Χρυσοστόμου Εριφύλης Καλαφάτη συζ. Ηρακλή Τσίτερ. Μου είπε ότι επρόκειτο να εκδώσει ένα βιβλίο αφιερωμένο στον παππού της Ηρακλή Τσίτερ στο οποίο εσκόπευε να περιλάβει και επιστολή προς αυτόν του παππού μου Τρύφωνος Ευαγγελίδου, με τον οποίο ήταν παιδικοί φίλοι. Μου ζήτησε λοιπόν μια φωτογραφία του για να την βάλει στο βιβλίο. Πράγματι, της έστειλα την φωτογραφία που ανέβασα σήμερα και στις "Εικόνες των προγόνων μας", αλλά και στην από 20.4.2011 καταχώρισή μου στο θέμα "ΤΡΥΦΩΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΔΗΣ - Μορφή των Γραμμάτων".

Πέρασε λίγος καιρός και μια μέρα, η ευγενέστατη και γλυκύτατη Κυρία Κοντοπούλου, με επισκέπτεται, μετά από τηλεφωνική συνεννόηση, στο γραφείο μου στον Νοσοκομείο "Ερυθρός Σταυρός" όπου εργαζόμουν τότε ως Προϊστάμενος Νομικής Υπηρεσίας, και μου φέρνει, εκτός από το αντίτυπο του βιβλίου της "Διάφορα-Σημειώσεις του Ηρακλή Α. Τσίτερ", ένα ανεκτίμητο δώρο: Το μνημειώδες τρίτομο "Αρχείο του Χρυσοστόμου Σμύρνης" όπως διεσώθη από τον πρωτανεψιό του Εθνομάρτυρος, γιο τού Ηρακλή Τσίτερ, θείο (αδελφό της μητέρας) της Κυρίας Κοντοπούλου  και γνώριμο του πατέρα μου, από την εποχή που ο Γεώργιος Ευαγγελίδης φοιτούσε στο Διδασκαλείο της Σμύρνης, αλλά κυρίως τών δύο μεγαλύτερων αδελφών του, Ευαγγέλου και Ιωάννου Ευαγγελίδη, Μητροπολίτη Αυστρίας Χρυσόστομο Τσίτερ (1903-1995). Το έργο αυτό κοσμεί σήμερα την βιβλιοθήκη μου, τοποθετημένο ανάμεσα στα έργα του Τρύφωνος Ε. Ευαγγελίδου, και μάλιστα τα αντίτυπά τους που ανήκαν προσωπικά στον ίδιο τον συγγραφέα, και στην βιογραφία του Εθνομάρτυρος από τον Σπυρίδωνα Λοβέρδο στην οποία αναφέρθηκα λίγο παραπάνω.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - -

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Το κείμενο αυτό συντάχθηκε από τον εγγονό του Τρύφωνος Ε. Ευαγγελίδου, Τρύφωνα Γ. Ευαγγελίδη, επίτιμο δικηγόρο Αθηνών, και αναρτήθηκε από τον ίδιο στο φόρουμ "Απανταχού Τριγλιανοί - Οι απόγονοί τους" στις 22 Απριλίου 2011. Για όποιον ενδιαφέρεται να το διαβάσει εκεί, ο σχετικός σύνδεσμος είναι http://www.triglianoi.gr/index.php?topic=613.0

Το κείμενο δημοσιεύεται αυτούσιο με ελάχιστες επουσιώδεις διορθώσεις που έγιναν από από τον συντάκτη του, κυρίως ως προς την γενική του επωνύμου του παππού του, από "Ευαγγελίδη" σε "Ευαγγελίδου, όπως την έγραφε πάντοτε ο ίδιος. Ως προς το όνομα της κοινής πατρίδος των δύο ανδρών, επελέγη η γραφή "Τρίγλεια", την οποία χρησιμοποιεί ο Ευαγγελίδης στην ιστορία της, αντί της, μάλλον ορθότερης, "Τρίγλια", όπως την γράφει ο Εθνομάρτυς στις επιστολές του προς αυτόν.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

(1) Ο υιός του Τρύφωνος Ευαγγελίδου τον οποίο αναφέρει ο Χρυσόστομος Σμύρνης, είναι ο πατέρας μου Γεώργιος (1906-1970), αρχικά δάσκαλος και στη συνέχεια καθηγητής φιλόλογος, ο οποίος, κατά το ακαδημαϊκό έτος 1921-1922 φοίτησε στο Διδασκαλείο της Σμύρνης. ΄Οπως μου έλεγε ο ίδιος, κατά το διάστημα αυτό πήγε αρκετές φορές στην Μητρόπολη της Σμύρνης όπου, εκτός από τον Χρυσόστομο, είχε συναντήσει και τον τότε Μητροπολίτη Εφέσου Χρυσόστομο Χατζησταύρου (1880-1968), ο οποίος διετέλεσε από το 1962 μέχρι το 1967 Αρχιεπίσκοπος Αθηνών με το όνομα Χρυσόστομος Β΄, απομακρυνθείς βίαια και αντικανονικά από τον αρχιεπισκοπικό θρόνο με ωμή επέμβαση της Χούντας, προκειμένου να καταλάβει το αξίωμα ο εκλεκτός των Συνταγματαρχών Αρχιμανδρίτης Ιερώνυμος Κοτσώνης. Λίγο καιρό μετά, ο γηραιός Ιεράρχης απέθανε γεμάτος πικρία, χωρίς να αναγνωρίσει τις παράνομες πράξεις της Δικτατορίας. Τον Χρυσόστομο Β΄ συνάντησε ο πατέρας μου, όταν ακόμη αυτός ήταν Αρχιεπίσκοπος, και του υπενθύμισε ότι είχαν καθήσει μαζί στο τραπέζι του Σμύρνης Χρυσοστόμου, εκείνος Μητροπολίτης Εφέσου και ο πατέρας μου έφηβος σπουδαστής.

(2) Ο Σμύρνης, έχοντας την εντύπωση ότι ο Τρύφων Ευαγγελίδης είχε, εκτός από τον πατέρα μου, άλλο ένα παιδί (ενώ είχε άλλα τέσσερα, τρεις γιους και μια κόρη), εύχεται προκοπή "στον έτερον υιόν", αντί "στα έτερα τέκνα" του παππού μου.

(3) Πρόκειται για τον διαπρεπή ΄Ελληνα βυζαντινολόγο, αρχαιολόγο και ιστορικό της τέχνης, καθηγητή πανεπιστημίου και ακαδημαϊκό Γεώργιο Σωτηρίου (1880-1965), ο οποίος, μεταξύ πολλών άλλων, ασχολήθηκε και με τις ανασκαφές των χριστιανικών και βυζαντινών μνημείων της Μικράς Ασίας. Η συντετμημένη λέξη της επιστολής "Χρ/νον", πιθανολογώ ότι σημαίνει "Χριστιανόν".

ΘΕΣΗ ΣΚΑΝΑΡΙΣΜΕΝΩΝ ΑΡΧΕΙΩΝ

Στα παρακάτω σημεία θα τοποθετηθούν, κατά σειρά, τα σκαναρισμένα αρχεία:

(α) Χρυσόστομος από ιστορία Τρίγλειας α΄, β΄, και γ΄.

(β) ΄Αδεια Στρατιάς, α΄όψη, άνω μέρος, α΄όψη κάτω μέρος και β΄όψη.

(γ) Χρυσόστομος 1η  επιστολή α΄όψη, 1η  επιστολή β΄όψη και 2η επιστολή.

Επισυναπτόμενα Αρχεία:

_____________________________________________________________________495647299.jpg

_____________________________________________________________________759958914.jpg

__________________________________________________________________________551593214.jpg

_____________________________________________________________682286748.jpg

_______________________________________________________________774499129.jpg