Αποψη: Ο εφιάλτης των IOUs - Του Πάσχου Μανδραβέλη

Πολλοί λένε ότι η δημοκρατία δεν έχει αδιέξοδα. Το ελπίζουμε, αλλά αυτό μένει να αποδειχθεί στο τέλος της σπειροειδούς πορείας προς την άβυσσο που με παιάνες και συνθήματα οδηγεί η κυβέρνηση τον τόπο. Ένα μόνο πρέπει να θεωρήσουμε σίγουρο: στην οικονομία δεν υπάρχουν αδιέξοδα. Στο τέλος πάντα καραδοκεί ο «σιδηρούς νόμος» της: Παραγωγή ίσον κατανάλωση συν επενδύσεις. Απ' αυτόν τον νόμο, δεν μπορούν να ξεφύγουν ούτε τα άτομα, ούτε τα νοικοκυριά, ούτε οι χώρες. Μπορεί να στρεβλωθεί προσωρινά από τα δανεικά, αλλά κι αυτά -αν δεν υπάρχει η προοπτική να αποπληρωθούν- στερεύουν και δεν πα' να λέει ο κ. Γιάνης Βαρουφάκης όσες θεωρίες θέλει.

Πολλοί πιστεύουν ότι ο «σιδηρούς νόμος της οικονομίας» δεν έχει σημασία, και το μόνο που χρειάζεται είναι «να πέσουν λεφτά στην αγορά». Βεβαίως τα λεφτά βοηθάνε, αλλά πρέπει να αντικατοπτρίζουν πραγματικές αξίες ή αξιόπιστες προοπτικές της οικονομίας. Λεφτά που τυπώνονται με την σέσουλα, στο τέλος δεν αξίζουν ούτε το χαρτί τους. Κάπως έτσι θα είναι και τα IOUs (I Owe You ή στην νεοελληνική «έχεις λαμβάνειν») που ήδη συζητιόνται ως εναλλακτική λύση (Wolfgang Münchau, «Athens must stand firm against the failed eurozone’s policies» Financial Times 16.2.2014 και Hugo Dixon «A parallel currency would have devastating consequences» Financial Times 17.2.2014). Δυστυχώς αυτή είναι η μόνη λύση στην οποία εκ των πραγμάτων θα αναγκαστεί να προχωρήσει η κυβέρνηση χωρίς τα δανεικά των εταίρων.

Το σενάριο είναι ότι τυπικά η Ελλάδα θα είναι στην ζώνη του ευρώ, αλλά χωρίς ρευστότητα και με περιορισμούς στην κίνηση των κεφαλαίων. Το κράτος δεν θα έχει δανεικά, οι φόροι ήδη δεν επαρκούν και φυσικά δεν θα μπορεί να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του. Συνεπώς θα αρχίσει να τις αποπληρώνει (όλες ή μέρος αυτών και κυρίως μισθούς και συντάξεις) με διατακτικές IOU. Δεν είναι καινούργιο. Να σημειώσουμε ότι κάποια μορφή IOU, υπήρξαν και στην Ελλάδα αφού το κράτος αποπλήρωσε με ομόλογα τα αναδρομικά των δικαστών και τα χρέη σε φαρκακοβιομηχανίες. Τα ομόλογα τελικώς κουρεύτηκαν, αλλά αυτό είναι άλλη υπόθεση...

Πιθανότατα τα IOU δεν θα λειτουργήσουν αυτόματα ως παράλληλο νόμισμα. Για ένα διάστημα. Όσοι Έλληνες είχαν λεφτά φρόντισαν από το 2010 να κρατήσουν κάτι κάτω από το στρώμα, εξ ου και δεν παρατηρήθηκε πανικός στα γκισέ των τραπεζών μετά τις δυσμενέστατες εξελίξεις στα  Eurogroup. Αυξήθηκε, βεβαίως, η εκροή καταθέσεων αλλά δεν έγινε χαμός στις τράπεζες. Τα IOUs όμως θα λειτουργήσουν όμως ως αναγκαστικός εσωτερικός δανεισμός του κράτους, από τους υπάλληλους του, τους συνταξιούχους, πιθανώς και από τους προμηθευτές στο σκέλος που αφορά μόνο τα χρέη του κράτους. Και μόνο αυτά...

Τα «έχεις λαμβάνειν» θα μείνουν εκτός ευρείας κυκλοφορίας μέχρι την στιγμή που οι πραγματικές ανάγκες θα αναγκάσουν κάποιους να τα βγάλουν στις καθημερινές συναλλαγές. Φυσικά θα είναι υποτιμημένα. Πόσο; Όση η αξιοπιστία του ελληνικού κράτους. Αν οι συναλλασσόμενοι πιστεύουν ότι θα πάρουν από το κράτος το ποσό που αναγράφεται στο χαρτί, τότε η υποτίμηση θα είναι μικρή• θα κουρευτούν λίγο, έτσι για τον «κόπο» της συναλλαγής. Αν οι συναλλασσόμενοι πιστεύουν ότι το ελληνικό κράτος δεν είναι αξιόχρεο θα ξεκινήσει μια σπειροειδής υποτίμηση και οι Έλληνες ίσως μάθουν για πρώτη φορά πως λειτουργούν οι «μοβόρες» χρηματοπιστωτικές αγορές, γιατί αυτές οι αγορές θα είναι οι ίδιοι και ο μπακάλης τους.

Τα IOUs όμως (ceteris paribus) θα μπορούσαν ταυτοχρόνως θα επιτύχουν και την εσωτερική υποτίμηση που δεν κατάφερε ο «διακρατισμός». Να σημειώσουμε εδώ ότι τα μνημόνια, που μισούμε, δεν είναι τίποτε περισσότερο από (δια)κρατική παρέμβαση στην αγορά. Χωρίς αυτή το ελληνικό οικονομικό πρόβλημα θα λυνόταν πιο γρήγορα δια της χρεοκοπίας, αλλά με ακόμη περισσότερες αδικίες και πολύ μεγαλύτερο πόνο.

Ο πληθωρισμός των IOUs θα έφερνε στο κράτος μια μορφή «ισοσκελισμένων» βιβλίων. Οι πραγματικές κρατικές δαπάνες θα μειώνονται στο ποσοστό του πληθωρισμού των IOUs, αφού δεν έχει σημασία πόσα χαρτιά θα τυπώνονται αλλά τι αγοράζουν αυτά τα χαρτιά. Αυτό θα ισχύσει όμως μόνο όμως για μισθούς και συντάξεις αφού για τις εισαγόμενες ως επί το πλείστον μελλοντικές προμήθειες του δημοσίου ουδείς στο εξωτερικό θα δέχεται IOUs.

Με άλλα λόγια μισθοί και συντάξεις θα περικοπούν, όχι δια του μισητού μνημονίου (κατά του οποίου τουλάχιστον μπορούμε να διαδηλώνουμε με το σύνθημα «αξιοπρέπεια») αλλά δια της εσωτερικής αγοράς χρήματος. Όσα περισσότερα IOUs θα εκδίδει η κυβέρνηση τόσο λιγότερα αγαθά αυτά θα αγοράζουν, τόσο θα μειώνονται οι πραγματικές δαπάνες του κράτους μέχρι που αυτή η αγορά θα έρθει σε ισορροπία. Αν έρθει...

Δυστυχώς η οικονομία δεν είναι κλειστό σύστημα για να έρχεται σε ισορροπίες με τον τρόπο που θέλουν τα βιβλία. Οι κοινωνικές και πολιτικές επιπτώσεις των IOUs πιθανότατα θα επιταχύνουν την σπειροειδή κάθοδο. Και της αξίας των IOUs και της οικονομίας. Πρώτον: όλοι μετά από ένα διάστημα θα προσπαθούν να τα ξεφορτωθούν, οπότε θα ενισχυθούν οι πληθωριστικές πιέσεις. Δεύτερον: με δύο νομίσματα στην αγορά οι αδικίες θα είναι πολύ μεγαλύτερες από τις σημερινές, αφού κάποιοι που έκαναν μπεζαχτά στα χρόνια της διαπλοκής και της διαφθοράς (και σήμερα το παίζουν «αντιμνημονιακοί») θα αγοράζουν φθηνά τις υποτιμημένες ελληνικές περιουσίες. Από κει και πέρα μόνο η πολιτική μυθιστορία μπορεί να περιγράψει τι είναι πιθανόν να συμβεί...

Η Καθημερινή