Μεγάλοι ρώσοι συγγραφείς που δούλευαν εργάτες, γιατροί, ταξιτζήδες…

Σβιατοσλάβ Ιβανόφ

Πολιτικοί λόγοι ή δυσκολίες της ίδιας της ζωής, εξανάγκαζαν συχνά μεγάλους ρώσους συγγραφείς να κάνουν επαγγέλματα που ουδεμία σχέση είχαν με το … πάθος τους. Γνωρίστε λοιπόν τους γιατρούς Τσέχοφ και Μπουλγκάκοφ, τον ταξιτζή Γκαζντάνοφ και τον δημοσιογράφο Ντοβλάτοφ.

Φωτο: Αλεξάντερ Σολζενίτσιν. Πηγή: Photoshot/Vostock Photo

Το να 'σαι αξιόλογος συγγραφέας στην Ρωσία ποτέ δεν υπήρξε οικονομικά αποδοτικό. Τον καιρό των Τσάρων, η πολύ περιορισμένη παιδεία στο ευρύ κοινό, περιόριζε την ζήτηση για την απαιτητική λογοτεχνία σε έναν πολύ στενό κύκλο αναγνωστών. Αργότερα, στην ΕΣΣΔ, μόνον δημιουργοί υπάκουοι στην κυρίαρχη ιδεολογία μπορούσαν να ζήσουν απ' τη συγγραφή. Οι υπόλοιποι έπρεπε να κάνουν και δεύτερη δουλειά.

Ο Αντόν Τσέχοφ λειτούργησε ως γιατρός για μια δεκαπενταετία και ποτέ δεν το μετάνιωσε. Κύριο πελατολόγιό του υπήρξαν οι χωρικοί, οι υπηρέτες και η φτωχολογιά. Ο ίδιος αστειευόταν: “Ασκώ την επιστήμη στους οίκους της αριστοκρατίας. Αυτή μάλιστα την ώρα μεταβαίνω στης κόμησας Κέλλερ για να θεραπεύσω τον μάγειρα, και μετά στην κατοικία των ευγενών Βογιέικοφ για να εξετάσω την παραδουλεύτρα”. Πολλοί από τους ασθενείς του δεν είχαν χρήματα για γιατρούς, κι έτσι ο Τσέχοφ τους έβλεπε χωρίς αμοιβή.

Δεν ήταν λοιπόν τα χρήματα που έλκυσαν τον Τσέχοφ στην Ιατρική. Πίστευε ότι “η επιθυμία να υπηρετήσεις το κοινό καλό είναι επιταγή για την ψυχή, αναγκαιότητα για την προσωπική ευτυχία”, και παρέμεινε πιστός σ΄ αυτή του την πεποίθηση. Το 1890 επισκέφθηκε μια κοινότητα εκτοπισμένων στη Νήσο Σαχαλίνη, προς απογραφή και διερεύνηση των συνθηκών υγιεινής στα κρατητήρια, τα νοσηλευτήρια και τις εγκαταστάσεις διαμονής της περιοχής. Τα ευρήματά του δημοσιεύτηκαν στην πραγματεία “Νήσος Σαχαλίνη,” που οδήγησε σε βελτίωση των απαράδεκτων συνθηκών διαβίωσης των κρατουμένων. Το 1892, χρονιά που μια επιδημία χολέρας χτύπησε την κεντρική Ρωσία, ο Τσέχοφ οργάνωσε μονάδα ιατρικής υποστήριξης ιδίοις εξόδοις.

Η “ερωμένη” και η “σύζυγος”

Ο Τσέχοφ κάποτε είπε: “Η Ιατρική είναι η νόμιμη σύζυγός μου και η Λογοτεχνία η ερωμένη μου”.  Όμως, και η Ιατρική επίσης συνεισέφερε πολλά στο έργο του. Στα κείμενά του ευρίσκονται λεπτομερείς περιγραφές της κατάστασης της υγείας, των νοσημάτων, του θανάτου των ηρώων του.

Ο Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, προερχόμενος επίσης από οικογένεια του επαγγέλματος, εργάστηκε ως γιατρός για μερικά χρόνια τη δεκαετία του 1910, υπηρέτησε μάλιστα ως στρατιωτικός χειρουργός στο μέτωπο κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο. Μετά τον πόλεμο, ο Μπουλγκάκοφ τοποθετήθηκε ως αγροτικός γιατρός σε κάποια εσχατιά της ρωσικής επαρχίας. Ως ο μόνος διαθέσιμος γιατρός της περιφέρειας, έπρεπε να βλέπει δεκάδες ασθενών κάθε μέρα. Πρόσφατα, οι εμπειρίες του από κείνα τα χρόνια, έγιναν γνωστές στο ευρύ κοινό, χάρις στην βρετανική τηλεοπτική σειρά του 2012, “Το ημερολόγιο ενός νέου γιατρού” (ελεύθερη μεταφορά της ομότιτλης συλλογής διηγημάτων).

Και σε άλλα έργα του Μπουλγκάκοφ εμφανίζονται γιατροί ως κύριοι χαρακτήρες. Για παράδειγμα, ο εξαίρετος πρωταγωνιστής της “Καρδιάς ενός σκύλου,” καθηγητής Πρεομπραζένσκι, συνιστά ένα ακριβές πορτρέτο διανοούμενου, αντιμέτωπου με τον παραλογισμό και την βία του πρώιμου σοβιετικού καθεστώτος.

Ήρωες της εργατικής τάξης

Αν ο Τσαρλς Μπουκόφσκι δεν είχε ανακατευτεί με διάφορες χαμαλοδουλειές, ο κόσμος δεν θα' χε ποτέ διαβάσει το “Ταχυδρομείο” ή τον “Άνθρωπο για όλες τις δουλειές.” Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί για τους ρώσους συγγραφείς, Βενεντίκτ Γιεροφέεφ, και Γκαϊτό Γκαζντάνοφ.

Επίδοξος συγγραφέας και φιλόλογος, ο Βενεντίκτ Γιεροφέεφ αποβλήθηκε από το Πανεπιστήμιο μόνο και μόνο γιατί διάβασε τη Βίβλο, πράξη μη αποδεκτή για σοβιετικό πολίτη. Παράλληλα, είχε ήδη περιπέσει σε σοβαρό εθισμό προς το αλκοόλ. Μετά απ' αυτά, άρχισε να απασχολείται σε χαμηλά αμειβόμενες εργασίες, όπως εγκαταστάτης καλωδιώσεων, χειριστής δραπάνου, φορτοεκφορτωτής, μέχρι και επόπτης σε θάλαμο αποτοξίνωσης. Τελικά, ο Γιεροφέεφ κατέστη καλτ προσωπικότητα ως ο δημιουργός του “Μόσχα - Πετουσκί,” ενός πεζοτράγουδου που εξιστορεί τα οδυσσεϊκά πάθη του αιωνίως πιωμένου alter ego του, Βένιτσκα. Στο ποίημα επισημαίνεται σύμμεικτη χρήση υψηλών λογοτεχνικών αναφορών, θρησκευτικής μεταφυσικής, αστικού φολκλόρ και βωμολοχίας ιδιολέκτων του πεζοδρομίου, που ο Γιεροφέεφ εξερεύνησε κατά τη μακρά του θητεία ως κοινός εργάτης.

Άλλος συγγραφέας που ο εργασιακός του βίος υπήρξε καθοριστικός προς την λογοτεχνική του σταδιοδρομία ήταν ο Γκαϊτό Γαζντάνοφ, ένας υποτιμημένος μυθιστοριογράφος της διασποράς. Το πλέον προβεβλημένο βιβλίο του, οι “Nυκτερινοί δρόμοι”, βασίζεται στις αναμνήσεις του ίδιου του συγγραφέα απ΄ το Παρίσι της δεκαετίας του 1930, όπου και είχε εργαστεί ως οδηγός ταξί, λιμενεργάτης και τεχνίτης μετάλλου στο εργοστάσιο της Σιτροέν. Η μελαγχολική πεζογραφία του Γκαζντάνοφ καταπιάνεται με τους παρίες της ζωής του Παρισιού, τις πόρνες και τους ρώσους εμιγκρέδες. Ξεχωρίζει για την προσεκτική, φιλοσοφημένη ματιά ενός διανοούμενου που ανακάλυψε τον εαυτό του στο τελευταίο κοινωνικό σκαλοπάτι.

Μαθηματικά και ηθικά ερωτήματα

Η φιλοσοφία του σοβιετικού κράτους ήταν πως κάθε πολίτης θα εξασφάλιζε τα προς το ζην από την εργασία του. Στο καλλιτεχνικό πεδίο, όμως, ίσχυαν κάποιοι όροι. Ως συγγραφέας, θα έπρεπε να εγγραφείς στην Ένωση Σοβιετικών Συγγραφέων και να 'σαι πιστός στο Κόμμα, αν προσδοκούσες οικονομική εξασφάλιση. Αυτό σήμαινε πως οι σοβιετικοί συγγραφείς έβρισκαν δεύτερη δουλειά ως μέσον διασφάλισης της δημιουργικής τους αυτοδιάθεσης. Μη υπακούοντας στην κυρίαρχη ιδεολογία,  μπορούσες να βιοπορίζεσαι ετεροαπασχολούμενος.

Στα είκοσί του, ο Αλεξάντερ Σολζενίτσιν ήθελε ήδη να γίνει συγγραφέας. Έγραφε ποίηση και δοκίμιο, και είχε συλλάβει ένα επικό μυθιστόρημα πάνω στη Ρωσική επανάσταση. Κατά την εισαγωγή του στο πανεπιστήμιο, όμως, αποφάσισε να στραφεί από τη Λογοτεχνία, στη Φυσικομαθηματική Σχολή του Πανεπιστημίου του Ροστόφ. Αποφοίτησε με διάκριση ως καθηγητής Μαθηματικών. Τέσσερα χρόνια μετά την αποφοίτησή του, ο Σολζενίτσιν καταδικάστηκε σε οκτώ χρόνια καταναγκαστικά έργα για τις πολιτικές του απόψεις. Όταν αποφυλακίστηκε, εστάλη εξόριστος στην μεθόριο της ΕΣΣΔ, όπου και βρήκε μέγα στήριγμα στο επάγγελμά του. Η οικουμενική αναγνώριση θα έφτανε χρόνια αργότερα, όμως ο Σολζενίτσιν μπόρεσε να στηρίξει τον ίδιο και την οικογένειά του διδάσκοντας Φυσική και Μαθηματικά σε επαρχιακά Γυμνάσια.

Ο Σεργκέι Ντοβλάτοφ διάλεξε τη δημοσιογραφία ως δεύτερη απασχόληση, και σύμφωνα με την εν μέρει αυτοβιογραφική του μυθοπλασία, δεν τον ικανοποιούσε. Ενώ ο συγγραφικός του εαυτός υπήρξε έντιμος και ευθύς, ο Ντοβλάτοφ ως σοβιετικός δημοσιογράφος βρέθηκε στους αντίποδες: Αθόρυβος, πειθήνιος, απρόθυμος να διακινδυνεύσει την ασφάλεια της θέσης του. Ο Ντοβλάτοφ βρέθηκε σε όμοια θέση με πολλούς σύγχρονούς του, υποχρεωμένος να προδώσει ηθικές αρχές προκειμένου να συμμορφωθεί σε μια ιδεολογία. Παρόλα αυτά, όταν άλλοι δεν τόλμησαν να ομολογήσουν την υποκρισία και την ηθική τους εθελοδουλεία, ούτε καν χρόνια αργότερα, ο ίδιος ψηλάφισε με ειλικρίνεια την επώδυνη εμπειρία του στο εξαιρετικό του βιβλίο “Συμβιβασμός”.

Αφού εξαναγκάστηκε να μεταναστεύσει στις ΗΠΑ, ο Ντοβλάτοφ συνέχισε τη δουλειά του στην επιθεώρηση “The New American.” Επιτέλους θα 'γραφε ανοιχτά και θ' ανταμείβονταν με την οφειλόμενη αναγνώριση.

Η σύγχρονη Ρωσία