Η "Ελληνική κοινωνία" και η κριτική - Του Απόστολου Βεργή

Η κριτική είναι ένα τμήμα της εξέλιξης και της δημιουργίας. Η κριτική λειτουργεί με τρόπο διττό: στατικά (ως σχόλιο - αδιάφορα εάν είναι καλό ή κακό), ή δημιουργικά (ως πυρήνας δημιουργικής ανάγκης για κάτι καλύτερο από το κρινόμενο γεγονός). Η ύπαρξη της κριτικής βοηθά βοηθά στην λήψη σωστών αποφάσεων καθώς (ουσιαστικά) δημιουργεί "τριβή" υποκειμένου και αντικειμένου, παράγοντας τις απαιτούμενες "αφαιρέσεις" για την επιτυχία της αναλύσεως των καταστάσεων. Η μη ύπαρξη κριτικής, ή η "λαϊκιστική" κριτική (όταν υπάρχει) παράγει: λάθη, παραλείψεις και ελλείψεις. Το "Ελληνικό θέμα" είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα γεγονότος που παρήχθη λόγω "μη κριτικής". Η "Ελληνική κοινωνία" αναλώθηκε, χωρίς να αποδέχεται κριτική τρίτων, και φυσικά χωρίς να κάνει κριτική στον εαυτό της. Η "Ελληνική κοινωνία" υπήρξε (ίσως να ειν' ακόμα έτσι) μια άρνηση. Τουρκοκρατία, έλλειψη πραγματικής εθνικής αστικής τάξης, συνεχόμενες καταστροφές υποδομών, εμφύλιοι (δεν ήταν ένας, αλλά τουλάχιστον τρεις), διχασμοί, πόλεμοι εξωτερικοί, χαμένες ευκαιρίες, δεν μπήκανε ποτέ στην βάσανο της κριτικής και της αφαίρεσης των αιτιών των οπισθοδρομήσεως, την στιγμή που άλλες κοινωνίες βάδιζαν (και βαδίζουν) προς τα μπρος βρίσκοντας, αναγνωρίζοντας και διορθώνοντας κάθε τους λάθος. Αντ' αυτών υπήρξαν λαϊκισμοί κι ακολουθήσεις γεγονότων, χωρίς διάθεση για αλλαγές, χωρίς δημιουργική διάθεση (πλην φωτεινών μειοψηφιών και "μοναδικοτήτων"), χωρίς διάθεση πραγματικών ανατροπών, χωρίς αυτογνωσία· τα πάθη παρέμεναν "πάθη", και οι δημαγωγίες παρέμεναν "δημαγωγίες", χωρίς τις πρέπουσες αναθεωρήσεις κι αλλαγές· με την περίοδο της μεταπολίτευσης να γίνεται η τελευταία μεγάλη χαμένη ευκαιρία. Η "μη κριτική" έφερε για ακόμη μια φορά την Ελλάδα σε ένα τέλμα, και σε μια γιγαντιαία αύξηση των εξαρτήσεών της. Το παράδειγμα της Ελλάδας είναι χαρακτηριστικό, και δείχνει το πού οδηγεί η "μη κριτική". Δυστυχώς δε, οι αναθεωρήσεις που γίνονται και που θα γίνουν από τώρα και μετά, γίνονται και θα γίνουν βίαια λόγω της καταστάσεως · είναι αυτό το τίμημα αυτής της αδράνειας, για άλλη μια φορά μέσα στην ιστορία. Εάν το "κριτικό πνεύμα" διέκρινε την "Ελληνική κοινωνία" ο δρόμος της δεν θα ήτανε αυτός. Θα είχε "αυτονομηθεί", ελαχιστοποιώντας τις εξαρτήσεις της, θα παρήγαγε "έργο" και "αγαθά", θα γίνονταν "σχετικά αυτάρκης", θα άντεχε σε "κρίσεις", και θα διατηρούσε ένα επίπεδο ανεξαρτησίας κι αποστασιοποίησης από "μεγάλες δυνάμεις"· αντιθέτων όμως, βρέθηκε στην ανάγκη να "ακολουθεί" και να "υποκύπτει" (για να επιβιώσει και να επεκταθεί) - αποτέλεσμα: η διαρκής συμμετοχή σε πολέμους (κλασσικούς κατά το παρελθόν και οικονομικούς στον σήμερα) στο πλευρό πότε της μιας και πότε της άλλης "μεγάλης δύναμης", και η φθορά. Το Ελληνικό παράδειγμα πρέπει αν λειτουργεί ως παράδειγμα προς αποφυγή για κάθε ύπαρξη (ως σύνολο ή άτομο), και ως ανάγκη αποδοχής (με χαρά) κάθε κριτικής, και την δημιουργία αυτοκριτικής, ως προϋπόθεση προόδου.

Απόστολος Βεργής