Το Κυπριακό χάνι της Γραβιάς: Σκυταλοδρομία θανάτου - Του Ντίνου Αυγουστή

Ήταν 2 Σεπτεμβρίου 1958. Στον Αχυρώνα του Λιοπετρίου τέσσερις αντάρτες δίνουν μια από τις πιο επικές μάχες της Ε.Ο.Κ.Α. Για ΕΝΩΣΗ και Λευτεριά! Ο ταπεινός Αχυρώνας μετατρέπεται σε ένα «Νέο Χάνι της Γραβιάς».

Οι τέσσερις αγωνιστές πήγαν τη νύκτα της 30ης Αυγούστου στο Λιοπέτρι για να εκπαιδεύσουν τα εκεί μέλη της Ε.Ο.Κ.Α. σε θέματα που αφορούσαν τις ενέδρες κατά των Άγγλων κατακτητών. Την επόμενη μέρα εμφανίσθηκαν κοντά στο χωριό στρατιωτικά αυτοκίνητα. Οι αγωνιστές αντιλαμβάνονται ότι βρίσκονται εγκλωβισμένοι σε αγγλικό κλοιό και προσπαθούν, χωρίς ωστόσο να τα καταφέρουν να εγκαταλείψουν το χωριό. Τελικά αναγκάζονται να καταφύγουν στον αχυρώνα του Παναγιώτη Κάλλη.

Σε λίγο ακούσθηκαν τα μεγάφωνα του στρατού. Στο Λιοπέτρι της Αμμοχώστου κηρυσσόταν κατάσταση αναγκαστικού κατ’ οίκον περιορισμού. Οι πόρτες αμπαρώθηκαν και το χωριό περίμενε με την καρδιά σφιγμένη. Οι Εγγλέζοι αρχίζουν εξονυχιστικές έρευνες. Μπαίνουν στα σπίτια, στον αχυρώνα, ερευνούν παντού, ίχνη δεν βρίσκονται πουθενά και φεύγουν προσωρινά. O κόσμος συγκεντρώνεται σε συρματόφραχτους χώρους. Ακολουθούν ανακρίσεις, ζητούν πληροφορίες. Μέχρι εκείνη τη στιγμή οι προσπάθειες είναι άκαρπες. Ο κόσμος γυρίζει στα σπίτια του. Κάποιοι όμως κρατούνται για περαιτέρω ανακρίσεις….

Μία ώρα μετά τα μεσάνυχτα, στις 2 Σεπτεμβρίου 1958, οι Άγγλοι επανέρχονται κατόπιν πληροφοριών, περικυκλώνουν τον Αχυρώνα και ζητούν από τον ιδιοκτήτη να καταδώσει τους τέσσερις αγωνιστές. Ο ιδιοκτήτης και η οικογένειά του δεν δίνουν καμιά πληροφορία παρά τα βασανιστήρια, στα οποία υποβάλλονται. Οι Άγγλοι είναι σίγουροι ότι οι 4 αντάρτες βρίσκονται εντός του Αχυρώνα και τους καλούν να παραδοθούν, χωρίς να πάρουν καμιά απάντηση. Με προκάλυμμα τον ιδιοκτήτη, πυροβολούν εντός του Αχυρώνα. Καμιά απάντηση και πάλιν.  Ακολουθεί νέος κατ’ οίκον περιορισμός και ο ιδιοκτήτης του Αχυρώνα υποβάλλεται σε νέα βασανιστήρια. Όταν επέστρεψε ο Παναγιώτης Καλλής μπαίνει κρυφά στον Αχυρώνα, και μιλά με τα παλικάρια. Όλοι διέβλεπαν τον επερχόμενο κίνδυνο κι είχαν αποφασίσει να δώσουν τη ύστατη μάχη. Αγκάλιασαν τον Καλλή, τον φίλησαν κατασυγκινημένοι. Ήταν ο ύστατος αποχαιρετισμός.

Αν μας ανακαλύψουν εμείς θα πολεμήσουμε και θα πέσουμε πολεμώντας, είπε ο Δάσκαλος Ανδρέας Κάρυος. Οι τέσσερις ήρωες ήταν αγνοί ιδεολόγοι και είχαν δηλώσει μέρες προηγουμένως ότι ήταν αδύνατο να συλληφθούν από τους Άγγλους ζωντανοί. Ομάδα στρατιωτών, που έφθασε κοντά στον Αχυρώνα δέχεται τα καταιγιστικά πυρά των ανταρτών. Οι Άγγλοι ζητούν ενισχύσεις, που σύντομα έρχονται. Και το κακό ξεκινά… Ένας ελληνομαθής δεκανέας, ο Πήτερ Φρέντερικ Φλήητ, φωνάζει στα ελληνικά κατά διαταγή του Άγγλου ταγματάρχη Φίλιπ Τζων Ρόουλυ Χέυλαντ:  E, σεις, παραδοθείτε κι εβγάτε έξω, αλλιώς οι στρατιώτες θ’ ανοίξουν πυρ εναντίον σας. Όπως ο δεκανέας μαρτύρησε στη θανατική ανάκριση, επανέλαβε τρεις φορές τα ίδια λόγια και κάθε φορά η απάντηση ήταν μια ριπή. Υπάρχει όμως και η ελληνική πληροφορία ότι ο δεκανέας φώναξε: «Αν θέλετε τη ζωή σας, παραδοθείτε» αλλά δεν δόθηκε απάντηση. Σιγή απόλυτη επικράτησε. Καμιά μαρτυρία ζωής. Γύρω από τον Αχυρώνα επικράτησε εντάφια σιγή εκείνες τις στιγμές. Οι Εγγλέζοι ταμπουρώθηκαν πίσω από τοίχους. Πήραν θέσεις σε δρόμους, μπαλκόνια, στέγες. Ξάπλωσαν στα χαντάκια. Το μυστικό απλώθηκε σ’ όλο το χωριό. Το Λιοπέτρι σώπαινε και περίμενα καρτερικά. Μια κουφόβραση κυριαρχούσε που προμήνυε το κακό. Κι έσπασε η τραγική σιωπή από τη φωνή του μεγαφώνου: Παραδοθείτε.

ΜΟΛΩΝ ΛΑΒΕ, ήταν η απάντηση των αγωνιστών! Τα κλείστρα των πολυβόλων σηματοδότησαν με το ξηρό μεταλλικό κρότο την έναρξη της μάχης. Ακολούθησαν εκρήξεις χειροβομβίδων, ριπές αυτομάτων όπλων, κραυγές, φωνές πόνου, εγγλέζικες διαταγές, πανδαιμόνιο. Μια ομάδα στρατιωτών επιχειρεί να πλησιάσει τον Αχυρώνα και δέχεται τις σφαίρες βροχή. Κάποιοι, σπαράζουν στο έδαφος και οι άλλοι οπισθοχωρούν πανικόβλητοι. Τα παλικάρια τρέχουν, εναλλάσσονται, βρίσκονται σ’ όλες τις πολεμίστρες και σκορπούν το θάνατο στους τυράννους. Ένας αξιωματικός διατάζει στρατιώτη να προχωρήσει, εκείνος αρνείται. Τον πυροβολεί εν ψυχρώ με το περίστροφό του και τον αφήνει στον τόπο. Κάποιοι καταφέρνουν να βγουν αθέατοι στη στέγη του Αχυρώνα. Ανοίγουν τρύπα, πετούν ρούχα λουσμένα με βενζίνη, πυρπολούν τον Αχυρώνα. Η φωτιά σβήνει. Ένα ελικόπτερο, υπερίπταται πάνω από το Κυπριακό Χάνι της Γραβιάς και ρίχνει εμπρηστικά. Η φωτιά καίει τα πάντα! Οι αγωνιστές συνεχίζουν τη μάχη. Τους φωνάζουν να παραδοθούν. Μάταιος κόπος! Έφτασε ως τ’ Αυγόρου ο σάλαγος της μάχης. Κι η μάνα του Κάρυου βγήκε στην αυλή και φώναξε: «Δύναμην, γιέ μου. Δύναμην, Να πεθάνεις λεβέντης»!

Θέριζε ο θάνατος κορμιά, μέχρι αργά το δείλι. Τα φλογοβόλα μετέτρεψαν τον προμαχώνα σε πυρακτωμένη κόλαση και οι αντάρτες άρχισαν ο καθένας με τη σειρά του, την έξοδο, καταιγιστικά πυροβολώντας, μέχρι που διάτρητοι έπεσαν ο ένας μετά τον άλλο στην αυλή του Αχυρώνα νεκροί. Ποιος έπεσε πρώτος, ποιος τελευταίος, κανείς δεν έμαθε ποτέ κι ούτε θα μάθει. Μόνο ισχυρισμοί των Εγγλέζων υπάρχουν για τη σειρά των σκυταλοδρόμων του Θανάτου. Στην ανάκριση λέχθηκε ότι πρώτος έπεσε ο Ανδρέας Κάρυος και σε λίγο ο Χρίστος Σαμάρας. Ακολούθησε ο Φώτης Πίττας και τελευταίος ο Ηλίας Παπακυριακού. Όταν οι καπνοί διαλύθηκαν, οι πυροβολισμοί σταμάτησαν, οι Εγγλέζοι προχώρησαν δειλά-δειλά και λόγχισαν τους νεκρούς σταυραετούς. Λόγχισαν τα έψυχα κορμιά με λύσσα και πυροβόλησαν τους ήρωες με περίστροφα. Δεν τους φοβόντουσαν πια! Ο Ανδρέας Κάρυος κι ο Χρήστος Σαμάρας έπεσαν ο ένας κοντά στον άλλο κατά το νότο. O Δάσκαλος, ο Φώτης Πίτας προς την ανατολή. Κι ο Ηλίας Παπακυριακού βρέθηκε προς το βορρά.

Με τον ηρωικό τους θάνατο επισφράγισαν την εθελούσια προσφορά τους, συγκίνησαν τον απανταχού της γης Ελληνισμό και προκάλεσαν παγκόσμιο θαυμασμό. Ο τόπος της θυσίας τους, στον οποίο στήθηκαν οι ανδριάντες τους, έγινε αμέσως μετά την ανεξαρτησία της Κύπρου χώρος Εθνικού Προσκυνήματος. Σήμερα ο Αχυρώνας και η πέριξ αυλή διαμορφώθηκαν σ’ ένα ενιαίο Μνημειακό Χώρο για να διαιωνίζει το μεγαλείο του ηρωισμού και της αυτοθυσίας εκείνων που έδωσαν τη ζωή τους για τη Λευτεριά της Κύπρου και την Ένωση της με την Μητέρα Ελλάδα.

Δρ. Ντίνος Αυγουστή

Εκπαιδευτικός στο Τ.Ε.Ι. Λάρισας

Από το Μονάγρι Λεμεσού

a.avgoustis@hotmail.com