Μοντέρνοι ερειπιώνες της Αθήνας - Του Νίκου Βατόπουλου

Στην οδό Σόλωνος είδα πριν από λίγες ημέρες ανάγλυφα μπροστά μου τον μοντέρνο ερειπιώνα της Αθήνας. Γνώριζα την ύπαρξή του, όπως όλοι γνωρίζουμε την ερείπωση της πόλης, αλλά έρχεται μια στιγμή που το οικείο αποκαλύπτεται με σκοτεινή λάμψη. Θα μείνει στην ιστορία της πόλης αυτή η περίοδος που ζούμε, στη διάρκεια της οποίας ένας τεράστιος αριθμός κτιρίων, που είχε ήδη αρχίσει να παρακμάζει με ταχείς ρυθμούς εδώ και πολλά χρόνια, εν τέλει αφέθηκε, εγκαταλείφθηκε και σάπισε. Είναι ένα φαινόμενο ορόσημο για την εξέλιξη της Αθήνας, και αυτό που βλέπει κανείς στην οδό Σόλωνος προς την Κάνιγγος και το Πολυτεχνείο, σε στενά της Νεάπολης και των Εξαρχείων, στην οδό Πειραιώς ή στην πλατεία Βάθης, είναι ο εσωτερικός θάνατος εκατοντάδων οικοδομών. Είναι η πολυοργανική ανεπάρκεια των κτιρίων, της ίδιας της πόλης.

Στην οδό Σόλωνος, με τις πολλές, καλές και αισθητικά ελκυστικές πολυκατοικίες του ’30 αλλά και του ’50, το φαινόμενο αποκαλύπτεται συμπυκνωμένο. Είναι στενός ο δρόμος, κεντρικός, πυκνός, ανομοιογενής σε ποιότητα οικοδομών, μία αστική κοιλάδα με ακανόνιστο οδόστρωμα, αλλά βαθιά αθηναϊκός, σχεδόν αρχέγονος. Φωτογραφίες από τη δεκαετία του 1890 φανερώνουν αστική οργάνωση, και οι φωτογραφίες, μισόν αιώνα αργότερα, από την Κατοχή, δείχνουν τη σειρά των διώροφων σπιτιών που τη διακόπτουν οι νεότευκτες, τότε, μοντέρνες πολυκατοικίες. Εκείνη η τόσο σκοτεινή περίοδος, μετά το 1940, έχει καταγραφεί σε λήψεις της πόλης με όλη τη μοντέρνα προθήκη της οξύμωρα αστραφτερή. Ολες οι προπολεμικές πολυκατοικίες, που σήμερα θαυμάζουμε για την αισθητική και τα υλικά τους, ήταν στην Κατοχή κτίρια ηλικίας ελάχιστων ετών.

Σόλωνος 130. Ιχνη από την αστική Αθήνα της δεκαετίας του 1930.

Στη Σόλωνος, και ολόγυρα η περιοχή είναι διάστικτη από δείγματα της αρχαιολογίας του «Μοντέρνου». Ηδη περνάει, στις μέρες μας, στη διεθνή αντίληψη αυτή η αίσθηση του «πεπτωκότος αγγέλου» που κυριαρχεί στις παρηκμασμένες συνοικίες, οι μοντέρνοι ερειπιώνες και τα λείψανα του 20ού αιώνα. Στη Σόλωνος νιώθει κανείς έντονα τη μικρογραφία της αθηναϊκής περιπέτειας. Την αισθάνεται στις επιδερμίδες των κτιρίων, στα σκόρπια μικρής κλίμακας σπίτια που διασώθηκαν κατά μήκος του δρόμου και στις παρόδους αλλά κυρίως στα ψηλότερα κτίρια της πρώιμης μητροπολιτικής εποχής, μετά το 1925. Στις πολυκατοικίες του ώριμου μοντερνισμού, του 1935, π.χ., δεν είναι μόνον η κινηματογραφική αισθητική της αρ ντεκό, οι αδρές γραμμές Bauhaus, η σοφή οικονομία και η φιλτραρισμένη πολυτέλεια σε συνδυασμό, αλλά το κυτταρικό ήθος μίας άλλης πόλης που αναδυόταν διεκδικητική και τολμηρή για να κατακτήσει μια καινοφανή ταυτότητα. Ολη αυτή η ορμή έχει γίνει πλέον σκόνη. Είναι η πτώση του Αθηναίου Ικάρου. Αλλά μαζί με τα ατελείωτα τετραγωνικά μέτρα που σαπίζουν σε άδεια κελύφη, ή σε ασυντήρητα αστικά διαμερίσματα που δεν θερμαίνονται και που δεν αγαπιούνται πλέον, έχει καταπέσει και η δυνατότητα να διακρίνει κανείς κλίμακες, ποιότητες, κατηγορίες και διαθέσεις. Κινδυνεύει όλος ο πλούτος της αστικής Αθήνας να ενταφιαστεί ως νεκρός χωρίς συγγενείς, καθώς θα γίνεται ανεπιθύμητη, ατελέσφορη και απόμακρη κάθε κίνηση επανάκτησης.

Γι’ αυτό η Σόλωνος, ιδίως τη νύχτα, καθώς φωτίζονται λίγες μόνον είσοδοι, σαν φάροι, είναι μια άλλη Αθήνα που δείχνει λιγότερα από όσα πράγματι είναι. Είναι μια πόλη σε απόσυρση ή σε νεκροφάνεια, που περιμένει να ανάψει τους φανούς της.

Έντυπη

Η Καθημερινή