Συνείδηση - Ηθική - Τραγωδία - Δημοκρατία - Του Απόστολου Βεργή*

Οι συνειδήσεις μας διαμορφώνονται από τις αρχές τις οποίες λαμβάνουμε ως ηθικές από την κοινωνία - κι όχι μόνο. Ούτε οι ηθικές των αντιδράσεων, ούτε οι επιθετικές, ούτε και οι αμυντικές ηθικές είναι γνήσιες. Ούτε οι ηθικές των αυτο - αναδείξεων επίσης. Η όποια ηθική για να μπορεί να στέκεται πρέπει διαρκώς να ανανεώνεται και να εμπεριέχει την αυτογνωσία αυτών που αφορά. Δίχως την αυτογνωσία, το υποκείμενο δεν εκτιμά σωστά το τι ειν' ακριβώς απέναντί του· υποτιμά εχθρούς και το παιχνίδι χάνεται προτού καν ξεκινήσει. Η αποτυχία του κομμουνισμού ξεκίνησε από την αδυναμία δημιουργίας ηθικών αξιών που να τον χαρακτηρίζουν ως σύστημα, που να τον διαφοροποιούν και που να τον αναδεικνύουν ως ηθική δομή ανώτερης αξίας. Προσπάθησαν οι κομμουνιστές ηγέτες να λειτουργήσουν τον κομμουνισμό με την προ - υπάρχουσα και δομικά ριζωμένη καπιταλιστική ηθική· αυτομάτως, κατ έπεσαν οι συνειδήσεις, βασίλεψε ο ωφελιμισμός και, δια της γραφειοκρατίας, ο καπιταλισμός επανήλθε (στην κρατική ή στην κρατικοδίαιτη μορφή), νικητής, αφήνοντας για το μέλλον σημαντικότατες κοινωνικές αλλαγές που θα πρεπε να γίνουν.

Το μόνο που κερδήθηκε από την κομμουνιστική περιπέτεια του προηγούμενου αιώνα ήταν κάποιες αναδιανομές και η ένταξη στις ανώτερες καπιταλιστικές κάστες, ανθρώπων οι οποίοι έρχονταν από τα κάτω, οι οποίοι πήραν μια κάποιου είδους ρεβάνς από το σύστημα τοποθετούμενοι εντός αυτού· ουσιαστικά, όμως δικαιώνοντας το (δια της δικής τους δικαιώσεως). Είναι γεγονός ότι αυτή η ανανέωση, για κάποιο διάστημα, υπήρξε κερδοφόρα: Κερδοφόρα ιστορικά, γιατί, κακά τα ψέματα, η ιστορία κινήθηκε αρκετά, ειδικά μέσα στον εικοστό αιώνα. Κινήθηκε, μα όχι πιο πολύ προς τα εμπρός - αποτέλεσμα των κινήσεών της: η μεσαιωνική τάση των ημερών μας που με την καπιταλιστική κρίση κατάφερε και α - κινητοποίησε τις κοινωνίες.

Αυτό που δεν κερδήθηκε και θα πρεπε να κερδηθεί πρωτίστως ήτανε η ποιότητα. Αντ' αυτής βασιλεύει ο ποδοσφαιρισμός και όλη η αταξία που περιέχεται εντός του. Η θέληση για εκδίκηση πρωταγωνιστεί - χωρίς όμως να υπάρχουν τα κότσια ούτε ακόμη και για αυτό. Εάν υπάρχουν κάποιες  αξίες κι εντός πολεμικών καταστάσεων η μη ποιότητα τις εξανεμίζει ακόμα και αυτές. Όντως, μάθαμε, εντέλει, να μην διεκδικούμε το καλύτερο. Μάθαμε να λαμβάνουμε ότι το εύκολο με τρόπους πονηρούς, δίχως μάχες, δίχως πόνους, δίχως απώλειες.

Τελικά, ποιος ειν' ο νικητής; Ο έξυπνος ή ο πονηρός; Πιο σωστά, ποιος πρέπει να 'ναι; Οι στιγμές ευνοούν τους πονηρούς. Η ευρύτητα του χρόνου δικαιώνει τους έξυπνους, τους τολμηρούς, όσους γνωρίζουνε τι είναι τα ταξίδια, αυτούς που αγαπάνε και κατέχουνε τη γνώση. Ο Όμηρος μας παρουσίασε ως νικητή τον πονηρό Οδυσσέα. Ο Κ.Π. Καβάφης τον αποδήμησε, ορίζοντας ως νικητή τον γνώστη της αξίας της διαδικασίας κάθε ταξιδιού. Και, βέβαια, σαφώς και δεν μιλάμε για ισότητα σε καμιά εκ των περιπτώσεων, είτε γνωστικά, είτε ηθικά, είτε ποιοτικά. Μπορούμε, όμως, να μιλάμε για αγώνα και για ιπποτισμό των ανωτέρων, και για την θέληση αυτών να φτιάχνουνε ομοίους τους, με τους οποίους να μοιράζονται την κοινωνία.

Οι κινητήριοι μοχλοί της ιστορίας είναι πολλοί. ένας από αυτούς είναι και η μνησικακία, η  τάση για εκδίκηση των αδυνάμων, των ανεπαρκών, των απόκληρων, των μη χαρισματικών, των μη ιδιαιτέρων, των ασημαντοτήτων. Έρχονται δε στιγμές που βασιλεύουν όλοι αυτοί, καταλαμβάνοντας χώρους ζωτικούς, μη επιτρέποντας στους άξιους το να δημιουργήσουν. Αυτό είναι μια τραγωδία, γνησίως ελληνική και διαχρονική, γεμάτη κόλαση και θρήνους. Όμως η τραγωδία ειν' κάτι το οποίο βρίσκεται ακριβώς απέναντι και από την κόλαση και από την παράδεισο της δευτέρας παρουσίας των γραφών. Γιατί η τραγωδία αφορά τον άνθρωπο, ενώ η δευτέρα παρουσία αφορά αποτελέσματα διαδικασιών που είναι διαβαθμισμένα και χαρακτηρισμένα από πριν.

Η ανθρωπότητα εξελίσσεται με μια διαδοχή τραγωδιών. Οι άνθρωποι αλλάζουνε με κινητήριους μοχλούς να ειν' οι τραγωδίες, με τους νόμους να διαμορφώνονται από τις καταστάσεις, από τις αντοχές, από τις ανάγκες για συντήρηση των κοινωνιών, από τον φόβο. Έχουμε να κάνουμε με δημιουργία υπερ - συνειδήσεων, δηλαδή: ολοκληρωτικών δομών που δύνανται να ειν' και νόμιμες και μέσα τους οι μάζες να εντάσσονται οικειοθελώς, διότι : οι αγέλες χρειάζονται κατευθυντήριες γραμμές, τις οποίες να ακολουθούν τα μέλη τους για να αναδεικνύονται και να ηγεμονεύουν. Μα, η πραγματική επαναστατικότητα, στην πραγματικότητα, ειν' κάτι πολυ προσωπικό - συνδέεται δε, πιο πολύ με την τραγωδία παρά με κοινωνικές ομάδες οι οποίες συχνότατα δρουν  προς καταστολή αυτής (της επαναστατικότητας - όταν υπάρχει), διότι δεν βολεύει.

Η ζωή δημιουργεί αξίες. Αξίες δημιουργούν και φωτισμένοι άνθρωποι. Αντί - αξίες, όμως, δημιουργούνε τα συμφέροντα, ο υπο -πολιτισμός, οι μάζες, οι θρησκείες, η πραγματικότητα, η προπαγάνδα· τις εμφανίζουν ως γνήσιες αξίες και, δηλητηριάζοντας συνειδήσεις, χειραγωγούν λαούς, ανθρώπινες ομάδες, παγιώνουν τάξεις και εμποδίζουν την πάλη που αναδεικνύει: το καλό, το αγαθό, την πρόοδο, την ανθρωπιά, την επανάσταση, την αλλαγή του κόσμου (Μαρξ).

☆☆☆

Η ελευθερία συνδέεται  με την δημιουργία και με την διάδοση των δημιουργημάτων. Αν κάτι από αυτά, σε μια κοινωνία, δεν υπάρχει, μιλάμε για ύπαρξη, αυτομάτως, εκτροπής. Η ελευθερία ξεκινά από τη σκέψη και τον λόγο, δια των πράξεων δε, τερματίζει εντός κάποιων στιγμών της ιστορίας. Μέχρι και σήμερα, η κριτική της ιστορίας δια της οποίας δημιουργούνται τοποθετήσεις: στο καλό και στο κακό· αποτελεί, ας πούμε, την δευτέρα παρουσία εντός των κοινωνιών μας. Οι έχοντες, σαφώς και δεν θέλουνε να χάνουν. Ακόμα και κάποιοι από τους χριστιανισμούς (δεν είναι μόνο ένας) στήριζαν, κατά καιρούς, κάνοντας χρήση σοφισμάτων, την δουλεία, μη ευνοώντας την επαναστατικότητα, καλύπτοντας την οργή την οποία γεννά η αδικία με περί το καλού κουβέντες

Έτσι, από την αθηναϊκή δημοκρατία, η οποία είχε ως σύμβολο την τραγωδία, φτάσαμε στις νεο - χριστιανο - προτεσταντικές δημοκρατίες των ημερών μας, και στην βασιλεία των εντολών και των ελέγχων. Στα βασίλεια, δηλαδή,των ασφαλών ανισοτήτων. Στην πραγματικότητα έχουμε να κάνουμε με ένα είδος επικρατήσεως των κατευθυνόμενων μαζών - των λογικών τους: μια επικράτηση του  κακού γούστου (της βλαχο - κουλτούρας που θα λεγε ο Ζάχος Χατζηφωτίου).

Λοιπόν, έχουμε να κάνουμε με διαστροφή της λέξεως δημοκρατίας, έχουμε να κάνουμε με υποβάθμιση αυτής. Μίας υποβαθμίσεως  καλλιεργημένης και από συντηρητικούς μα, και από σοσιαλιστές, που συν τω χρόνω, ανακάλυψαν εκτός από τον τρίτο τους το δρόμο, την δυνατότητα να επαναφέρουν εξαγνισμένους, θεσμούς και τακτικές συντηρητικότερες από τις συντηρήσεις, βλέπε: κρίση της σοσιαλ - δημοκρατίας και σύνδεση αυτής με νεο - φιλελεύθερες δομές.

Η επικράτηση, ως ηθική, του ωφελιμισμού, είναι το γεγονός που έκλεισε της πόρτες που 'χαν ανοίξει οι επαναστάσεις των προηγούμενων τριών αιώνων. Ο σχετισμός της ωφελιμιστικής ηθικής με την ατομικότητα επαναφέρει στο προσκήνιο, στις μέρες μας, τον φασισμό. Τα ξενο - φοβικά σύνδρομα ειν' ένα δείγμα. Δημοκρατία και ατομικότητα, δεν δένουν, δεν συνδυάζονται, δεν περπατούν μαζί. Η δημοκρατία για να λειτουργήσει ζητάει πρόσωπα (προσωπικότητες) χειραφετημένα, ζητά Ανθρώπους. Ποιους ανθρώπους; - Φυσικά εμάς, που είμαστε και που δεν το καταλαβαίνουμε στο κέντρο των πραγμάτων, στο κέντρο των διεργασιών, στο κέντρο του ελέγχου των ροών της ιστορίας.

*Συγγραφέας - Ποιητής