Η ερμηνεία της κρίσης. Υπάρχει διέξοδος; Μια ανάλυση - Του Προκόπη Κωφού

Αν δώσεις μια αβάσιμη, αναξιόπιστη και παραπλανητική ερμηνεία της σημερινής οικονομικής κρίσης και των προβλημάτων που εκδηλώνονται ως απόρροια της κρίσης αυτής στις κοινωνίες των ανεπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών, τότε φυσικά μπορείς να δώσεις και μια εξίσου αβάσιμη, αναξιόπιστη και παραπλανητική λύση για την αντιμετώπιση της κρίσης και των προβλημάτων που έχουν ενσκήψει σε μικρότερο ή σε μεγαλύτερο βαθμό στις διάφορες χώρες του κόσμου. Αυτό ακριβώς κάνουν και στη χώρα μας τα διάφορα κόμματα, οι διάφοροι οικονομολόγοι, οι «ειδικοί» και οι διάφοροι παράγοντες του ίδιου του συστήματος, παρουσιάζουν διάφορες αβάσιμες και εκτός των πραγματικών δεδομένων ερμηνείες της σημερινής κατάστασης και των προβλημάτων που έχουν ενσκήψει και προτείνουν με βάση αυτές τις «ερμηνείες» εξίσου αβάσιμες και εκτός των πραγματικών δεδομένων λύσεις για την αντιμετώπιση των προβλημάτων αυτών. Μας είπαν πολλά, πως φταίει ο υπερδανεισμός και το τεράστιο χρέος του κράτους, πως φταίνε οι σπατάλες και η διαφθορά στο δημόσιο τομέα καθώς και οι μίζες που έπαιρναν οι πολιτικοί, πως φταίει το «μεγάλο κράτος» και οι λεγόμενοι «λαθρομετανάστες», πως έφταιξαν οι λάθος πολιτικές που ασκήθηκαν και οι «μεταρρυθμίσεις» που δεν έγιναν στην ώρα τους, η ανικανότητα και η ανεπάρκεια των πολιτικών, η έλλειψη σχεδίου για την ανάπτυξη της χώρας, οι λεγόμενες «νεοφιλελεύθερες» πολιτικές και πως έφταιξαν ακόμα και τα ίδια τα μνημόνια! Μας είπαν ακόμα και καθαρές ανοησίες, πως έφταιξαν οι εργαζόμενοι γιατί λέει κατανάλωναν πάνω από τις δυνάμεις τους, αν είναι δυνατόν!, δεν κατανάλωναν από αυτά που οι ίδιοι είχαν παράγει;, και ακόμα είχαν το θράσος να πουν πως έφταιξαν οι εργαζόμενοι γιατί δεν δούλευαν! Κάποιοι πιο πονηροί μας λένε πως έφταιξαν όλα μαζί τα παραπάνω και κάποιοι κουτοπόνηροι ανάμεσά τους, όχι μόνο λένε, αλλά και πιστεύουν και οι ίδιοι πως πράγματι αυτές είναι οι αιτίες της κρίσης!

Όλες αυτές οι παραπάνω ερμηνείες είναι αβάσιμες, αναξιόπιστες και παραπλανητικές, γιατί πολύ απλά δεν ερμηνεύουν την οικονομική κρίση με βάση τα μεγάλα και ουσιαστικά προβλήματα που δημιουργεί, δηλαδή ανεργία, απολύσεις, ανάγκη μείωσης της παραγωγής, κλείσιμο επιχειρήσεων, ύφεση, ανάγκη μείωσης των μισθών και της αμοιβής της εργασίας γενικότερα, ανάγκη ανατροπής των εργασιακών δικαιωμάτων, δυσκολία πληρωμής δεδουλευμένων, αλλά ερμηνεύουν την κρίση με βάση τα χάλια του κράτους. Με άλλα λόγια, ενώ η κρίση αφορά τον ιδιωτικό τομέα και την πραγματική οικονομία, αυτοί μιλούν για το κράτος και το δημόσιο τομέα και συνακόλουθα και οι «λύσεις» που προτείνουν αφορούν κατά κύριο λόγο τα προβλήματα του κράτους και του δημόσιου τομέα και όχι την πραγματική οικονομία.

Γιατί όμως ταυτίζουν και συγχέουν την κρίση στην πραγματική οικονομία με τα χάλια του κράτους και του δημόσιου τομέα; Η απάντηση είναι απλή, θέλουν να κρύψουν πως η οικονομική κρίση που είναι σε εξέλιξη απορρέει από το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα και τις θεμελιώδεις λειτουργίες του. Προσπαθούν να πείσουν τους εργαζόμενους πως για την κρίση και τα προβλήματα που αυτή δημιουργεί δεν φταίει το ίδιο το καπιταλιστικό σύστημα και οι βασικές και θεμελιώδεις λειτουργίες του, αλλά φταίνε οι πολιτικοί και οι πολιτικές τους, ώστε οι εργαζόμενοι να μην αμφισβητήσουν τον καπιταλισμό, αλλά τις πολιτικές και τους πολιτικούς που τον υπηρετούν, αυτούς που είναι αναλώσιμοι και μπορεί να τους αντικαθιστά κάθε φορά το σύστημα ανάλογα με τις ανάγκες του με άλλους και έτσι να διαιωνίζεται ένα σύστημα που μόνο προβλήματα, φτώχεια, εξαθλίωση και παρακμή επιφυλάσσει πλέον στους λαούς.

Πού οφείλεται όμως η κρίση και πού οφείλονται τα τεράστια προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες καπιταλιστικές οικονομίες και οι εργαζόμενοι, όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά, τηρουμένων των αναλογιών σε μεγαλύτερο ή σε μικρότερο προς το παρόν βαθμό, και σε όλες τις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες; Πού οφείλεται αυτή η με ελάχιστες διακυμάνσεις και αναιμικές ανακάμψεις πορεία υποβάθμισης του επιπέδου ζωής σε όλες τις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες; Και το κυριότερο, είναι δυνατόν να ανατραπεί αυτή η πορεία που οδηγεί τις καπιταλιστικές κοινωνίες από το κακό στο χειρότερο;

Η βαθιά, παρατεταμένη, γενικευμένη και ουσιαστικά ατέρμονη οικονομική κρίση που είναι σε εξέλιξη όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά και σε όλες τις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες δεν προέκυψε ως φυσικό φαινόμενο εξ ουρανού. Είναι εντελώς γήινη και αναμενόμενη και οι αιτίες της δεν μπορεί παρά να αναζητηθούν στις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής που διέπουν τις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές οικονομίες, δηλαδή στις βασικές διεργασίες που συντελούνται κατά τη λειτουργία του καπιταλιστικού συστήματος. Η ανάλυση που ακολουθεί αναδεικνύει την αιτία αυτής της κρίσης και την πηγή των σημερινών προβλημάτων που αυτή η κρίση δημιουργεί:

Η πώληση όλης της παραγωγής δεν ήταν ποτέ μια εύκολη υπόθεση στον καπιταλισμό κι αυτό γιατί η συνολική παραγωγή που επιτυγχάνεται είναι πάντα μεγαλύτερη από όσο οι συνολικοί μισθοί που έχουν δοθεί μπορούν να απορροφήσουν. Αυτό συμβαίνει επειδή ακριβώς στην καπιταλιστική οικονομία προβλέπεται το κέρδος, που δεν μπορεί παρά να προκύπτει από απλήρωτη εργασία, από την πώληση δηλαδή των προϊόντων για τα οποία αυτοί που τα παρήγαγαν δεν πληρώθηκαν. Αυτό βεβαίως συνακόλουθα σημαίνει πως η συνολική παραγωγή δεν μπορεί να απορροφηθεί εξ ολοκλήρου από αυτούς που την παρήγαγαν. Για να μπορέσει να πουληθεί όλη η παραγωγή και να προκύψει το προβλεπόμενο κέρδος πρέπει να υπάρχουν δυνατότητες επέκτασης σε νέες αγορές, δηλαδή πρέπει να βρεθούν αγοραστές που δεν συμμετείχαν στη συγκεκριμένη παραγωγική διαδικασία και μπορούν να αγοράσουν με χρήματα που προέκυψαν από άλλη παραγωγική διαδικασία. Όσο υπάρχει αυτή η δυνατότητα επέκτασης και μπορεί να πωλείται όλη η παραγωγή συμπεριλαμβανομένου και του τμήματός της που αντιστοιχεί στην απλήρωτη εργασία και στο κέρδος, έχουμε ικανοποιητικά κέρδη και συνακόλουθα ανάπτυξη, γίνονται νέες επενδύσεις και αυξάνονται οι δυνατότητες για τους εργαζόμενους να επιτυγχάνουν με τους αγώνες τους και την πίεσή τους μεγαλύτερους μισθούς και καλύτερο επίπεδο ζωής.

Οι δυνατότητες όμως επέκτασης σε νέες αγορές δεν είναι απεριόριστες και ήδη βρισκόμαστε στη φάση όπου οι δυνατότητες επέκτασης έχουν περιοριστεί ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ έως ασφυκτικά και οι δυσκολίες να πουληθεί όλη η παραγωγή και να προκύψουν κέρδη ή ακριβέστερα ικανοποιητικό ποσοστό κέρδους έγιναν ανυπέρβλητες. Συνοπτικά, μπορούμε να πούμε πως στις σημερινές συνθήκες οι δυσκολίες να πουληθεί η παραγωγή και να προκύψουν κέρδη έγιναν ανυπέρβλητες, γιατί στις σημερινές συνθήκες όλες οι αγορές είναι θα λέγαμε «πιασμένες» από κάποιους άλλους. Ουσιαστικά δηλαδή ΝΕΕΣ ΑΓΟΡΕΣ δεν υπάρχουν πλέον, υπάρχουν μόνο ΑΛΛΕΣ ΑΓΟΡΕΣ στις οποίες για να μπορέσεις να πουλήσεις και να πουληθεί έτσι το σύνολο της παραγωγής σου και να έχεις ικανοποιητικό και αποδεκτό ποσοστό κέρδους πρέπει να είσαι ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΣ. Αυτός είναι ο λόγος που η ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ βρίσκεται σήμερα στην προμετωπίδα όλων των πολιτικών που ασκούνται στις ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες και φυσικά και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Όποιος μπορεί και πουλάει την παραγωγή του στις αγορές των ΑΛΛΩΝ έχει ικανοποιητικό ποσοστό κέρδους και επομένως συνεχίζει να παράγει, να πουλάει και να αναπτύσσεται, ενώ οι ΑΛΛΟΙ δεν πωλούν την παραγωγή τους, αναγκάζονται να τη μειώσουν, συρρικνώνονται και προσεχώς μπορεί και να καταστραφούν. Φυσικά, αν οι ΑΛΛΟΙ καταφέρουν να γίνουν αυτοί περισσότερο ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΙ από μας, θα πουλήσουν αυτοί και θα αναπτυχθούν αυτοί, ενώ εμείς δεν θα πουλήσουμε, οπότε θα συρρικνωθούμε και προσεχώς μπορεί να καταστραφούμε. Η δυσκολία έως αδυναμία να πουληθεί στις σύγχρονες συνθήκες το σύνολο της παραγωγής και να προκύψει το προβλεπόμενο κέρδος αναγορεύει το ζήτημα της ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ στο βασικό στοιχείο όχι απλά της καπιταλιστικής λειτουργίας και ανάπτυξης, αλλά και σε βασικό στοιχείο επιβίωσης των πάσης φύσεως καπιταλιστικών επιχειρήσεων.

Η δυσκολία έως αδυναμία να πουλήσουν όλοι τη συνολική παραγωγή τους, όπως συνέβαινε σε σημαντικό βαθμό τις δεκαετίες της καπιταλιστικής ανάπτυξης που ακολούθησαν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ωθεί τις παραγωγικές μονάδες και τις επιχειρήσεις που δεν μπορούν να πουλήσουν όλη την παραγωγή τους να την μειώνουν ή στις πιο ακραίες περιπτώσεις αδυναμίας εξασφάλισης έστω και ενός μικρού ποσοστού κέρδους να κλείνουν. Φυσικά, η μείωση της παραγωγής οδηγεί σε απολύσεις, αφού χρειάζονται λιγότεροι εργαζόμενοι για να παραχθούν τα λιγότερα που έχουν αποφασιστεί, και βέβαια το κλείσιμο επιχειρήσεων αυξάνει κατακόρυφα τις απολύσεις και δημιουργούνται στρατιές ανέργων. Παράλληλα με τη μείωση της παραγωγής, το κλείσιμο επιχειρήσεων και την αύξηση της ανεργίας, η ανάγκη της ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ, για να μπορούν να πωλούν οι παραγωγικές μονάδες και οι επιχειρήσεις όσο γίνεται φθηνότερα για να είναι ανταγωνιστικές, δημιουργεί την ανάγκη για μείωση του κόστους εργασίας, δηλαδή την ανάγκη για μειώσεις των μισθών και της αμοιβής της εργασίας γενικότερα, μειώσεις που συμπαρασύρουν φυσικά και τις συντάξεις και τις κοινωνικές παροχές και ανατρέπουν τα εργασιακά δικαιώματα και τις κατακτήσεις των εργαζομένων. Ταυτόχρονα και εφόσον οι υπάρχουσες παραγωγικές επιχειρήσεις αναγκάζονται να περιορίσουν την παραγωγή αφού δυσκολεύονται έως αδυνατούν να πουλήσουν και να εξασφαλίσουν κέρδη, περιορίζονται φυσικά και οι νέες επενδύσεις και η οικονομία οδηγείται στην ύφεση και στη μείωση του ΑΕΠ των καπιταλιστικών κοινωνιών.

Αυτός είναι σε γενικές γραμμές η μηχανισμός μέσω του οποίου δημιουργήθηκαν η παρατεταμένη, γενικευμένη, βαθιά και ουσιαστικά ατέρμονη κρίση που είναι σε εξέλιξη και τα προβλήματα, ανεργία, φτώχεια, εξαθλίωση που αυτή η κρίση δημιουργεί, όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά σε όλες τις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες. Ούτε λάθη κυβερνήσεων, ούτε αποτυχημένες πολιτικές, ούτε το μεγάλο κράτος, ούτε οι σπατάλες και οι μίζες, ούτε ο δανεισμός, ούτε τίποτα παρόμοιο, απλά η παραγωγική διαδικασία δεν μπορεί πλέον να αποδίδει επαρκή και ικανοποιητική κερδοφορία παρά μόνο μέσω της ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΚΟΤΗΤΑΣ, που όπως είδαμε επιτυγχάνεται μέσω της φτωχοποίησης των λαών και υποβάθμισης του επιπέδου ζωής των εργαζομένων. Με άλλα λόγια και συνοπτικά, η δυσκολία να πουληθεί το σύνολο της παραγωγής και να εξασφαλιστεί ικανοποιητικό ποσοστό κέρδους, οδηγεί αντικειμενικά σε μείωσή της και μείωση της παραγωγής σημαίνει πως διακόπτεται η ανάπτυξη και έχουμε ύφεση. Το πρόβλημα δηλαδή οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στο γεγονός πως η παραγωγική διαδικασία στον καπιταλισμό έχει ως αποκλειστικό κίνητρο το κέρδος και όχι την ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών και αφού δεν μπορεί να προκύψουν κέρδη περιορίζεται η παραγωγική διαδικασία και έρχεται η κρίση. Με άλλα λόγια, η φτώχεια, η εξαθλίωση, η υποβάθμιση του επιπέδου ζωής και τα φαινόμενα της παρακμής που εξαπλώνονται όλο και περισσότερο στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες οφείλονται στην καπιταλιστική κρίση, δηλαδή στη δυσκολία έως αδυναμία να πωλείται η παραγωγή με ικανοποιητικό και αποδεκτό ποσοστό κέρδους.

Οι προσωρινές και αναιμικές ανακάμψεις κάποιων οικονομιών που επιτυγχάνονται ή μπορεί να επιτευχθούν, οφείλονται αποκλειστικά και μόνο στα μέτρα που παίρνονται για τη βελτίωση της ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ, δηλαδή στις μειώσεις των μισθών και των κοινωνικών παροχών, στην ανατροπή των εργασιακών δικαιωμάτων, στη συρρίκνωση της μεσαίας τάξης, στις αποκρατικοποιήσεις και βέβαια στην επικράτηση έναντι ανταγωνιστών που καταστρέφονται. Το χειρότερο δε για τους εργαζόμενους και για τους λαούς είναι πως στον ανελέητο αυτό ανταγωνισμό θα επικρατήσουν αυτοί που θα γίνουν πιο ανταγωνιστικοί, δηλαδή αυτοί που θα δώσουν μικρότερους μισθούς και συντάξεις, αυτοί που θα περιορίσουν περισσότερο τις κοινωνικές παροχές, αυτοί που θα ανατρέψουν τις εργασιακές κατακτήσεις των εργαζομένων, αυτοί που θα λεηλατήσουν περισσότερο τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της κάθε χώρας. Και επειδή αυτοί που δεν θα αντέξουν στον ανταγωνισμό, πριν υποσκελιστούν και καταστραφούν, θα αντιδράσουν, κάπου στο βάθος, που μπορεί να μην είναι και τόσο μακριά, παραμονεύει και ένας γενικευμένος πόλεμος που αντικειμενικά με βάση τα δεδομένα της σημερινής κατάστασης μόνο με την ανατροπή του καπιταλισμού μπορεί να αποφευχθεί.

Ως εκ της φύσεώς της η κρίση αυτή, που ονομάζεται καπιταλιστική κρίση, είναι αδύνατο να αντιμετωπιστεί εντός του συστήματος, γιατί πολύ απλά δεν είναι δυνατόν εντός του καπιταλισμού να εγκαταλειφθεί το κέρδος, που η δυσκολία ή αδυναμία επίτευξής του είναι η βασική αιτία της κρίσης. Για να αντιμετωπιστεί η κρίση πρέπει να πάψει το κέρδος να είναι το κίνητρο της παραγωγικής διαδικασίας πράγμα που δεν σημαίνει τίποτα άλλο παρά την ανατροπή του καπιταλισμού και την οικοδόμηση του σοσιαλισμού στον οποίο η παραγωγική διαδικασία αποσκοπεί αποκλειστικά και μόνο στην ικανοποίηση των αυξανόμενων ανθρώπινων αναγκών.

Με βάση την παραπάνω ερμηνεία της κρίσης εξηγούνται όλα όσα συμβαίνουν σήμερα και προκύπτει αβίαστα, γιατί η κρίση αυτή είναι αδύνατο να αντιμετωπιστεί εντός του συστήματος. Αν υπάρχει τρόπος να αντιμετωπιστεί μια κρίση με αυτά τα χαρακτηριστικά που δημιουργείται από μια τέτοια διαδικασία, ας μας τον εξηγήσουν αυτοί που υποτίθεται ξέρουν ή, αν δεν συμφωνούν με την παραπάνω ανάλυση, ας μας δώσουν αυτοί τη δική τους, που θα πρέπει να εξηγεί όμως για ποιο λόγο αυξήθηκε η ανεργία, για ποιο λόγο δημιουργείται η ανάγκη να μειώνονται οι μισθοί στον ιδιωτικό τομέα, όταν μάλιστα οι παραγωγικές δυνατότητες και η παραγωγικότητα της εργασίας είναι καλύτερη σε σχέση με το παρελθόν, για ποιο λόγο δημιουργήθηκε η ανάγκη να ανατραπούν εργασιακά δικαιώματα αιώνων, πού οφείλεται η ύφεση και γιατί υπάρχει τόσο μεγάλη απροθυμία για νέες επενδύσεις. Αξίζει να σημειωθεί πως όταν το κράτος πουλάει μια ήδη υπάρχουσα δημόσια επιχείρηση που λόγω της φύσης της δραστηριότητάς της μπορεί να εξασφαλίσει εγγυημένα κέρδη, εμφανίζονται κάμποσοι που ενδιαφέρονται να την αγοράσουν. Γιατί όλοι αυτοί δεν κάνουν άλλες νέες παραγωγικές επενδύσεις με τα χρήματα που διαθέτουν; Μήπως γιατί γνωρίζουν πως δεν θα μπορέσουν να πουλήσουν την παραγωγή και τις υπηρεσίες που θα προσφέρουν και δεν θα έχουν ικανοποιητικό  ποσοστό κέρδους;

Η Ελλάδα είναι η κορυφή του παγόβουνου της καπιταλιστικής κρίσης και όλες οι συνέπειες αυτής της κρίσης που πλήττει όλες ανεξαιρέτως τις χώρες εκδηλώνονται εδώ με τον πλέον έντονο και δραματικό τρόπο. Αυτοί που νομίζουν πως αυτά τα κακά που μας βρήκαν συμβαίνουν μόνο στην Ελλάδα, πλανώνται πλάνη οικτρά. Και μια σύντομη ματιά να ρίξουν σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, θα δουν πως παντού το χρέος είναι τεράστιο, παντού η ανεργία είναι αυξημένη, μερικές μάλιστα χώρες όπως η Ισπανία συναγωνίζονται ακόμα κι εμάς, παντού σαρώνονται τα εργασιακά δικαιώματα και οι κατακτήσεις των εργαζομένων, παντού περιορίζεται το λεγόμενο κοινωνικό κράτος, παντού μειώνονται οι μισθοί. Οι περίοδοι των παχιών αγελάδων όπου μπορούσαν όλες οι καπιταλιστικές οικονομίες να αναπτύσσονται ταυτόχρονα πέρασαν ανεπιστρεπτί. Τώρα αποδοχή του καπιταλισμού από τους εργαζόμενους, σημαίνει αποδοχή της φτώχειας και της εξαθλίωσης που το σύστημα αυτό τους επιφυλάσσει. Ο μόνος τρόπος για να αποφύγουν οι εργαζόμενοι αυτό το ζοφερό μέλλον για τους ίδιους και για τα παιδιά τους και να αποφύγουν οι κοινωνίες την παρακμή που τους επιφυλάσσει ο καπιταλισμός είναι να τον ανατρέψουν μια ώρα αρχύτερα και να οικοδομήσουν το σοσιαλισμό, την κοινωνία στην οποία η παραγωγική διαδικασία δεν αποσκοπεί στο κέρδος, αλλά στην ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών. Στο σοσιαλισμό οι άνθρωποι εργάζονται, παράγουν, έχουν και ικανοποιούν από την εργασία τους τις ανάγκες τους.

Προκόπης Κωφός