Η μέθη του ονείρου - Του Γιάννη Γκλάβατου

Μεγάλη συζήτηση, εν μέσω αντικρουόμενων απόψεων, έγινε πριν λίγο καιρό για το περιβόητο σύμφωνο συμβίωσης και την ελεύθερη συμβίωση γενικά. Τέθηκαν πολλά θέματα όπως η ελευθερία και η ελευθεριότητα, οι μοντέρνοι καιροί, η νομική κατοχύρωση, ο δημοκρατικός τρόπος αντιμετώπισης του θέματος εκ μέρους της πολιτείας, της ευνομούμενης πολιτείας εννοούμε, θέματα δικαίου ένθεν και ένθεν (καταπώς ο καθένας ερμηνεύει την έννοια του δικαίου, άλλωστε μην ξεχνούμε πως όταν συγκρούονται τα δίκαια δύο χωρών έχουμε ένοπλη σύρραξη), θέσεις περί ηθικής και ηθικολογίας και αρκετά άλλα. Επίσης επιστήμονες, καλλιτέχνες, ιερωμένοι αλλά και απλοί -υπάρχουν πλέον;- άνθρωποι εξέφρασαν την γνώμη τους, ενώ κατά περίπτωση πραγματοποιήθηκαν οξύτατες ανταλλαγές απόψεων ίσως και ακραίες τοποθετήσεις.

Επιλέξαμε να γράψουμε δύο λέξεις τώρα και όχι στην χρονική αιχμή συζητήσεως του όλου θέματος, διότι θέλουμε να πιστεύουμε πως μετά την ένταση η οποία ενδεχομένως πυροδοτεί έντονα συναισθήματα αφαιρώντας τόπο από την λογική, η σχετική έστω ψυχραιμία συμβάλλει-αν δεν προϋποθέτει- την όσο το δυνατόν αντικειμενική θεώρηση.

Αλήθεια λοιπόν είναι ότι εδώ και αρκετό χρονικό διάστημα, στην σημερινή νέα ελληνική κοινωνία αρκετοί και όχι μόνο νέοι, επιλέγουν αυτό που γενικά ονομάζουμε ελεύθερη σχέση με ελεύθερη συμβίωση. Συγκατοίκηση ονομάζεται από άλλους.

Επίσης, εξαιτίας και εξ αφορμής της πραγματικότητας αυτής, το όλο αυτό θέμα γίνεται σε διαφόρους βαθμούς ανεκτό από μεγάλη μερίδα πληθυσμού. Βέβαια τα ρήματα ανέχομαι, δέχομαι, αποδέχομαι, επικροτώ και  ενστερνίζομαι δεν έχουν τις ίδιες σημασίες. Πέραν τούτου, λάθος θα ήταν  να αρνηθεί κάποιος την στροφή αρκετών  στην ελεύθερη σχέση και το γεγονός αυτό ως μη γενόμενο.

Τι είναι όμως αυτό που ορίζουμε ελεύθερη συμβίωση  και «ελεύθερη σχέση»; Και… βέβαια εκ της πρώτης ερωτήσεως γεννάται και η δεύτερη: τι ορίζουμε ως «ανελεύθερη σχέση»; Ίσως η απάντηση κατευθείαν στην δεύτερη ερώτηση αποτελεί και απάντηση στην πρώτη, χωρίς απαραίτητα να ισχύει και το αντίστροφο. Για λόγους οικονομίας του χώρου δεν θέτουμε δύο ερωτήματα (που είναι άκρως σημαντικά): τι αποδεχόμαστε και τι εννοούμε ως σχέση και τι ως ελευθερία…

Ποια προβλήματα φιλοδοξεί τελικά να επιλύσει η ελεύθερη συμβίωση: Τα λύνει; Πως παρουσιάστηκε, που αποβλέπει; Τι έχει αποφέρει σε χώρες που από χρόνια υφίσταται; Η στατιστική τι μας αναφέρει επί του θέματος; Οι λεγόμενες επιστήμες του ανθρώπου;  Συμβάλλει, η ελεύθερη συμβίωση, στην προαγωγή των αξιών του ανθρωπισμού; Προσφέρει την ευκαιρία για ποιοτικότερο βίο των «συμβαλλομένων» σ'  αυτού του τύπου την σχέση και δημιουργεί υγιέστερους (σε πνεύμα και ψυχή) όσο και ευτυχέστερους απογόνους; Υπάρχουν τρωτά σε αυτού του είδους τις σχέσεις; Και αν υπάρχουν, είναι σημαντικά ή αμελητέα;

Η ελεύθερη συμβίωση είναι η λύση στην υφισταμένη μεγάλη κρίση του θεσμού του γάμου;

Στην καρδιά των πολιτών - προσώπων αποτελεί «θεσμό» η ελεύθερη συμβίωση;

Πιθανώς η ελεύθερη σχέση ή οι ελεύθερες σχέσεις να είναι απότοκο της σεξουαλικής επανάστασης της δεκαετίας του΄60. Κάποιοι επιστήμονες (π.χ. κοινωνικοί ψυχολόγοι) έτσι ερμηνεύουν. Κάποια στιγμή οι ελεύθερες σχέσεις έγιναν εφήμερες.  Κάποιες  απ' αυτές μεταλλάχθηκαν σε ωμή παραγωγή ηδονής και μόνο. Άνθρωποι πληγώθηκαν ψυχές αιμορράγησαν. Αυτές που αναζήτησαν κάτι παραπάνω, αυτές που αγάπησαν ίσως. Γιατί… κάποιες ιδέες φαίνονται γοητευτικές αλλά όταν τις υλοποιούμε επί προσωπικού πονάνε, ίσως διότι ο άνθρωπος δεν είναι μηχανή.

Τουλάχιστον όχι ακόμη.

Το πρόβλημα, ως ένα σημείο, έγινε και κοινωνικό.

Εξάλλου ότι τυγχάνει  μόδα (εννοούμενη ως μια παροδική ομαδική συνήθεια) ακόμη και οι απόψεις ίσως, όσο και οι ιδέες κάποιες φορές, πιθανά να μην είναι  οι δέουσες, ούτε απαραίτητα και οι ουσιαστικές. Αφήστε που ότι είναι στην μόδα, κατά κανόνα είναι και πρόσκαιρο…

Τα πρόσωπα που αναζήτησαν λοιπόν κάτι παραπάνω, πχ ένα μόνιμο σύντροφο όπως τουλάχιστον το αισθανόντουσαν την δεδομένη στιγμή, ένα συνοδοιπόρο ο οποίος θα συνταξιδεύει πάντα μαζί τους, θα ενδιαφέρεται  από αγάπη για το συγκεκριμένο πρόσωπο ακριβώς, θα συμπάσχει, θα μοιράζεται την ζωή του, θα στηρίζει τον σύντροφό του στηριζόμενος απ’ αυτόν, θα πονά  ο ένας για τον άλλον , αυτά τα πρόσωπα λοιπόν βρέθηκαν μπροστά σε ένα πρόβλημα.

Περιοδικό της χώρας μας με μεγάλη κυκλοφορία, πραγματοποίησε πρόσφατα έρευνα επί του θέματος μεταξύ 1.042 νέων ανθρώπων, 610  κορίτσια και 432 αγόρια. Ηλικίες: 13 έως 19.  Το 74% των κοριτσιών και το 60% των αγοριών απάντησαν πως επιθυμούν μια αποκλειστική σχέση.

Μάλλον η σεξουαλική επανάσταση του ΄60 δεν είναι και τόσο ορατή σήμερα.

Ίσως… γιατί η μεγάλη προσφορά έριξε την ζήτηση, ή η ποσότητα απέβη εις βάρος της ποιότητας!

Ίσως γιατί με τον τρόπο που επιχειρήθηκε να εφαρμοσθεί, ήρθε σε αντίθεση με την φύση της ανθρώπινης ψυχής. Ποιος να ξέρει…

Για να γυρίσουμε στο αποτέλεσμα της έρευνας η άποψη των νέων, μάλλον δείχνει πως αποστρέφονται την ταυτόχρονη ύπαρξη πολλών ερωτικών συντρόφων. Επιστρέφουν στους μόνιμους δεσμούς… όσο βέβαια διαρκεί αυτή η μονιμότητα γιατί όταν και αν διαρραγεί αυτή, τότε εν καιρώ η άμεσα, δημιουργείται νέος «μόνιμος» δεσμός κοκ . Κάποιες φορές το ίδιο γίνεται και με τον υποτιθέμενα μελλοντικό γάμο: Αρκετοί με κάποιες προφάσεις, όχι πάντα άδολα, δεν τον τελούν, αφήνοντας διόδους ανοιχτές και ότι συμβεί… συνέβηκε. Αλλά και η ελεύθερη συμβίωση δεν είναι μια κοινωνία ιδιότυπου «γάμου», ο οποίος «γάμος»  βρίσκεται σε σχέση μη ταυτότητας με τον … εαυτό του; Το ζευγάρι ζει μαζί στην ίδια οικία, έχει σεξουαλικές σχέσεις και σχεδόν τα πάντα από κοινού. Έχει βέβαια την δυνατότητα να χωρίσει πιο εύκολα (σχετικά, διότι σε ένα χωρισμό τα εξόχως σημαντικά είναι τα της ψυχής και όχι τα νομικά!), να μην κάνει παιδιά, να μην επισκέπτεται συγγενείς κτλ αλλά η ουσία είναι ότι αποτελεί ζευγάρι.

Στην αυγή της δεκαετίας του ’80 στην Ελλάδα υπήρχε μόνο ο θρησκευτικός γάμος. Κατόπιν νομοθετήθηκε και ο πολιτικός στο Δημαρχείο. Μετά ίσχυσε και η «ελεύθερη συμβίωση» με έγγραφο τύπου συμβολαιογραφικής δηλώσεως σε Ληξιαρχείο. Ο λεγόμενος και «συμβολαιογραφικός» αυτός «γάμος», σε γενικές γραμμές, λύεται άμεσα, σύμφωνα με υπάρχον δικαίωμα, (ipso jure), αυτοδίκαια, αν ένας εκ των δύο συντρόφων τελέσει γάμο με τρίτο άτομο, ή και δηλώσει με συμβολαιογραφική πράξη πως επιθυμεί να ακυρωθεί ο «γάμος», που όμως θα κοινοποιηθεί με δικαστικό επιμελητή…

Το εύλογο ερώτημα: Ποιος ο λόγος της προτίμησης μερίδας του κοινωνικού συνόλου προς την «ελεύθερη συμβίωση» και το ανάλογο έγγραφο;

Συνοπτικά μιλώντας θα λέγαμε πως οι προτιμούντες αναφέρουν την αποφυγή των του γάμου δεσμών, την δοκιμή ως προς το ταίριασμα του κοινού βίου,  την

αντίδραση προς τα καθιερωμένα, το «καταστημένο» αν προτιμάτε μια λέξη των δεκαετιών του  ’60 και ’70, την φοβία προς τα καθήκοντα και την «ισοβιότητα» του γάμου, το ενδεχόμενο αλλαγής των συναισθημάτων, ο πιθανός νέος έρωτας διότι «άνθρωποι είμαστε, ποτέ δεν ξέρεις» τα οικονομικά και πολλά άλλα.

Η αγάπη υποθέτουμε πως είναι λόγος που ένα ζευγάρι αποφασίζει να μοιραστεί την ζωή του. Εκεί βρίσκεται και η απάντηση στις παραπάνω απόψεις υπέρ της ελεύθερης συμβίωσης. Όσο για τα περί των δεσμών και υποχρεώσεων του γάμου, θα σημειώσουμε πως και η απόφαση περί συγκατοίκησης του ζευγαριού περιέχει σίγουρα πολλές δεσμεύσεις, «άγραφες» μεν κάποιες φορές, ιδιαιτέρως σαφείς δε, για να μην πούμε πιο αδιαπραγμάτευτες διότι θεωρείται η όλη κατάσταση περίοδος δοκιμής. Εξάλλου αιώνια είναι η αλήθεια που ορίζει πως την ελευθερία της ψυχής μας κανείς δεν μπορεί να μας την πάρει, μόνο εμείς οι ίδιοι μπορούμε να την προσφέρουμε με την δική μας βούληση. Αυτό δεν είναι αγάπη ή κάνουμε λάθος;

Η αγάπη δεν δίνει τα πάντα, συχνά χωρίς καν να ζητηθούν;

Η αγάπη δεν  είναι ένωση εκφραζόμενη ως ζωή της ψυχής, ανιδιοτελής προσφορά με σκοπό την ευτυχία του αγαπωμένου προσώπου; Δεν είναι μια εθελουσία και ελεύθερη δέσμευση στο υποκείμενο της; Δεν είναι αυτό που με απλά λόγια ο λαός εκφράζει με την ρήση: «Χωρίς αυτήν είναι αδύνατον να ζήσει…»;

Σε παλαιότερο άρθρο μας με τίτλο «Περί αγάπης και έρωτος ο λόγος», είχαμε πολλά σημειώσει, τα οποία δεν θα επαναλάβουμε εδώ. Θα πούμε μόνο πως τελειώσαμε με τον ύμνο της αγάπης που βρίσκεται στην Αγία Γραφή και δίνει άριστη απάντηση στα της αγάπης.

Το θέμα είναι ότι για να καταλάβουμε την βαθύτερη των πραγμάτων έννοια, πέρα από την γνώση της γραμματικής του συντακτικού και της φιλολογίας, απαραίτητη κρίνεται και μια ουσιαστικά ευρύτερη πνευματική καλλιέργεια, που όταν την θέλουμε πραγματικά, την κατακτούμε και τότε ίσως να πλησιάζουμε λίγο και την σοφία.

Ο ψυχίατρος Αρ. Ασπιώτης θα τονίσει πως «Η ιδέα της μη δέσμευσης είναι αντίθετη προς την πραγματική αγάπη. Θα έπρεπε ν’ αποκρούεται απ’ τους ερωτευμένους, ως προσβολή!», ενώ ο Σαίξπηρ θα υπερθεματίσει περί της μονιμότητας του ουσιώδους έρωτα με αυτά τα λόγια: «Δεν είναι ο έρωτας που αλλάζει… Όχι! Ό έρωτας είναι ένας φάρος με γερά θεμέλια, που κοιτάζει τις τρικυμίες χωρίς να κλονιστεί. Είναι το αστέρι κάθε βάρκας που πλανιέται… Ό έρωτας δεν αλλάζει με τις ώρες και τις βδομάδες, μα παραμένει σταθερός μέχρι το τέλος». Ο Έριχ Φρομ μιλώντας μάλλον ποιητικά περί της αγάπης: «Στην αγάπη συμβαίνει τούτο το παράδοξο: Οι δύο γίνονται ένα και παραμένουν δύο».

Μοιάζει πως η αγάπη είναι η πραγματική ελευθερία ενώ αντίθετα σκλαβιά είναι η απολυτοποίηση του εγώ, η φυλάκιση της ψυχής υπό της δυναστείας του εγωισμού, το ιδιοτελές συμφέρον που ορίζει η φιλαυτία, που  γιγαντώνει

το θηρίο με τα ευτελή ένστικτα που βρίσκεται μέσα στην ανθρώπινη ύπαρξη,

κάνοντας την να βλέπει προς τα κάτω αντί προς τα πάνω, προς αυτά που η ψυχή θέλει ώστε να υγιαίνει.

Με αυτό το πρίσμα βλέποντας τα πράγματα, αυτό το «δοκιμάζω με την ελεύθερη συμβίωση» ίσως μοιάζει με «Δοκίμασε πριν αγοράσεις»… Όμως η κάθε ανθρώπινη υπόσταση δεν είναι καταναλωτικό προϊόν, η δε τιμή της έχει πάντοτε αξία πνευματική και ανεπανάληπτη. Δεν είναι αντικείμενο αγοράς και πώλησης και φυσικά ούτε προσφοράς και ζήτησης. Τόσο απλά.

Περί αυτής της «δοκιμής» θα λέγαμε ακόμη, πως απόλυτη ανθρώπινη εγγύηση επ'  αυτού του θέματος ούτε υπήρξε ούτε θα υπάρξει ποτέ, ενώ η «δοκιμή» της ελεύθερης συμβίωσης  ίσως να ωθεί κάποτε προς την απόκρυψη τουλάχιστον μέρους της πραγματικής ιδιοσυστασίας του χαρακτήρα, αλλά και τον αυθορμητισμό της καθημερινότητας. Και αλίμονο αν φτάσουμε να προσποιούμαστε στον πιο κοντινό μας άνθρωπο που λέμε ότι τον αγαπούμε! Πρώτα για εμάς και μετά για αυτόν.

Ίσως θα πρέπει να ανοίξουμε λίγο τους ορίζοντές μας και να εμπιστευόμαστε στον Θεό (ή στην Ανώτερη δύναμη, το σύμπαν ίσως αν δεν πιστεύεται στο Θεό), κάποια πράγματα.

Εξάλλου, υποθέτουμε πως σήμερα με την αλματώδη ανέλιξη της επιστήμης είναι ευρύτατα αποδεκτό, ότι ο άνθρωπος ως άτομο και ως κοινωνικό σύνολο, είναι αδύνατον εκ της φύσεως του να ορίζει και να ελέγχει τα πάντα!

Σε δημόσια συζήτηση σχετικά με το θέμα αυτό στο εξωτερικό, Ελληνίδα ομογενής είπε: «Όλες οι απόψεις πρέπει ελεύθερα να διατυπώνονται. Ο καθένας στα πλαίσια του πρωταγωνιστικού του ρόλου στην ζωή του, μπορεί και πρέπει να πράξει ότι νομίζει ορθό. Άλλωστε οι επιλογές του θα φέρουν και τα ανάλογα αποτελέσματα, θα περάσει δηλαδή από το ταμείο για να λάβει την αμοιβή του ή να πληρώσει το λάθος του.

Κάποια πράγματα είναι αδύνατον να διασφαλιστούν με συνεχείς δοκιμές  και έγγραφα. Ίσως  να είναι αυτά για τα οποία αξίζει να ζει κάποιος.

Ένα θα σας πω: Όταν κάποιος συναντήσει τον πραγματικό έρωτα και έχει την τύχη ή την βοήθεια από τον Θεό αν προτιμάτε, να μεταστοιχειωθεί αυτός ο έρωτας σε αγάπη, τότε μιλάμε για μια κατάσταση που περιγράφεται ως η μέθη του ονείρου».