Η εργαλειοποίηση της ιστορίας - Της Σώτης Τριανταφύλλου

Φέτος, η αριστερά γιορτάζει την εκατοστή επέτειο της Οκτωβριανής επανάστασης την οποία εξιδανικεύει και της οποίας την επανάληψη ευαγγελίζεται. Χρησιμοποιεί, όπως συνηθίζει, εκφράσεις χιλιαστικού τύπου («Δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο»: πιθανώς, χωρίς αληθινή γνώση του βιβλίου του Τζον Ρηντ) και μεγαλοϊδεατικά συνθήματα ― πάλι με χρόνια, με καιρούς... Η εργαλειοποίηση της ιστορίας, αναπόφευκτη στην άσκηση πολιτικής, υπερβαίνει, όπως πολλά φαινόμενα στη χώρα μας, το μέτρο και τη λογική· και συνοδεύεται από αμορφωσιά, δογματισμό, ανατολίτικο μυστικισμό και προπάντων παραταξιακή οικειοποίηση των γεγονότων.

Καθώς η ταυτότητά μας γίνεται και πιο συγκεχυμένη, ο δημόσιος διάλογος παραμένει γελοιωδώς μανιχαϊστικός: οι αναλογίες στις οποίες καταφεύγουμε καταδεικνύουν τον ιδεολογικό φανατισμό που αναδεικνύεται σε αγωνιστική αρετή. Έτσι, η Βενεζουέλα ταυτίζεται με την Κούβα· οι ηγεσίες της ―ως αντι-ιμπεριαλιστικές― ταυτίζονται με τον Φιντέλ Κάστρο και τον Τσε Γκεβάρα (οι οποίοι, με τη σειρά τους, αν και ανελέητα σταλινικοί, ταυτίζονται με τον Μπολίβαρ και τοποθετούνται στο επαναστατικό πάνθεο)· οι δε ελληνικές κυβερνήσεις πριν από τον ΣΥΡΙΖΑ ταυτίζονται με τη «χούντα». Τα επτά χρόνια 1967-1974 απεδείχθησαν αρκετά για να επικρατήσει το αριστερό εθνικό μυθιστόρημα και η αριστερή θέαση της ιστορίας όπου το πρόθεμα «νεο-» (νεοαποικιοκρατία, νεοσυντηρητισμός, νεοφιλελευθερισμός) χρησιμοποιείται για να ερμηνεύσει καινούργια φαινόμενα μέσω παλιών συλλογισμών και ιδεολογημάτων.

Η ιστορία παρουσιάζεται σαν ένα επαναλαμβανόμενο και κακοπαιγμένο ριμέικ προσαρμοσμένο στις ανάγκες της στιγμής. Τα τελευταία χρόνια, λόγω της γερμανικής ηγεμονίας, έχουν ενταθεί οι αναφορές στον Χίτλερ: ως «χιτλερική» καταγγέλλεται η πολιτική του Ισραήλ, ως «χιτλερικά» όλα τα ακροδεξιά κόμματα· ο δε Ντόναλντ Τραμπ είναι κλώνος του Χίτλερ και οι αμερικανικοί θεσμοί, ολοκληρωτικοί από τη φύση τους, του επιτρέπουν να ξεδιπλώσει τις ναζιστικές του προθέσεις. Στη Γαλλία, ο Ζαν-Λυκ Μελανσόν, ο οποίος υπαινίσσεται συγγένεια μεταξύ ναζισμού και Ευρωπαϊκής Ένωσης, επιμένει ότι ο ναζισμός ηττήθηκε από τα λαϊκά κινήματα: αναρωτιέμαι αν αγνοεί ότι ο ναζισμός ήταν κίνημα μαζών ή αν ψεύδεται για να προωθήσει την πολιτική δρόμου που εφαρμόζει. Ο Μελανσόν συνεχίζει συγκρίνοντας τις πρόσφατες γαλλικές κυβερνήσεις με το καθεστώς του Βισύ... Δεν είναι ο μόνος: οι Έλληνες ομόλογοί του χρησιμοποιούν παρόμοιο ιδίωμα.

Όσο περισσότερο διαρκεί μια δημόσια διαμάχη, τόσο πληθαίνουν οι αναφορές στον ναζισμό: ο Γερμανός θεατρικός σκηνοθέτης Πέτερ Τσάντεκ χαρακτήρισε την προεδρία Τζορτζ Γ. Μπους «χιτλερική» (απεβίωσε το 2009, δεν πρόλαβε την προεδρία Τραμπ), ενώ οι "Antifa" ―τα πολεμοχαρή κινήματα που ακούνε φωνές, βλέπουν φαντάσματα και δήθεν αντιστέκονται στις σημερινές εκφάνσεις του φασισμού― καταγγέλλουν ως φασισμό την αντιτρομοκρατική νομοθεσία και την κοινωνική ευταξία· όποιος διαμαρτύρεται για τη βία, στην πραγματικότητα για την νόσφιση της ιστορίας και της εξουσίας εκ μέρους συμμοριών είναι «φασίστας». Κοντολογίς, οι αναρχοφασίστες (που, αυτές τις μέρες, γιορτάζουν, με τον τρόπο τους, μια βιαίως ιδιοποιημένη επέτειο) ονομάζουν φασίστες όποιους αρνούνται την πρακτική τους και το όραμά τους: την πλήρη ανομία για τους «καλούς», την πλήρη υποταγή για τους «κακούς».

Η προπαγανδιστική διδακτική της ιστορίας έχει προκαλέσει ρήξη με το παρελθόν και το έχει προσαρμόσει στην ιδεολογία. Η ιστορία φτάνει στα αυτιά των πολλών θρυμματισμένη και χρωματισμένη: λίγο από χούντα των συνταγματαρχών, λίγο από Πολυτεχνείο, λίγο από εμφύλιο πόλεμο· για τις τραγωδίες φταίνε οι «Αμερικάνοι», οι ξένοι γενικά (σε συνεργασία με την ντόπια «ολιγαρχία»). Δεν μαθαίνουμε γεγονότα, αιτίες και συνέπειες· μαθαίνουμε την ιστορία μέσα από κομματικές αναπαραστάσεις, γιορτές και προτροπές πολιτικάντηδων («Ραντεβού στα γουναράδικα!»)· μέσα από την φαρσική της επανάληψη: τα «Δεκεμβριανά» του 2008, η επέτειος του ελληνικού underground, συγκρίνονται τα Δεκεμβριανά του 1944... Θα έλεγα ότι πρόκειται για προσβολή και ιεροσυλία, αν πίστευα στις προσβολές και στις ιεροσυλίες. Προκύπτει μια κατασκευασμένη μυθολογία με χρονικά άλματα, με άλματα της λογικής· με υπεραπλουστεύσεις που θα ήταν φαιδρές αν δεν είχαν τραγικές επιπτώσεις.

Επανέρχομαι στην Οκτωβριανή επανάσταση: μα, ποιος στον 21ο αιώνα πιστεύει ότι ήταν το μεγαλειώδες πρόγραμμα που διατείνεται η προπαγάνδα; Τα αρχεία έχουν ανοίξει, οι αλήθειες της ιστορίας είναι κατάφωτες. Κι όμως, για την αριστερά, οι απαντήσεις που έχουν δοθεί κατασιγάζονται στον ορυμαγδό των ψευδών. Για όσους τα ανακυκλώνουν ισχύει το δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου· για όσους τα αμφισβητούν ισχύει λιγότερο. Στην Ελλάδα ο κατάλογος των ημι-απαγορευμένων ερευνών παραμένει μακρύς: το σταλινικό κόμμα χαίρει σεβασμού και διαθέτει, περιέργως, ισχυρότερη επιρροή και βήμα στα ΜΜΕ απ' όσο δικαιολογεί η ιστορία του.

Οι ιστορικοί που συναρμολογούν ένα ισορροπημένο εθνικό χρονικό, τοποθετημένο στο διεθνές περικείμενο, θεωρούνται όργανα ακροδεξιών (φασιστικών) κύκλων: ο εναλλακτικός λόγος περί αποικιοκρατίας, περί εθνικισμού-σεχταρισμού των εθνικοαπελευθερωτικών και αποσχιστικών κινημάτων, περί κομμουνιστικού ολοκληρωτισμού, περί ωμοτήτων της πλευράς των θεωρούμενων «καλών» στους εμφυλίους πολέμους, καταγγέλλεται ως δόλιος και, κυρίως, ως καθοδηγούμενος αναθεωρητισμός. Λες και οι ερευνητές δεν είναι ελεύθερα άτομα αλλά όργανα κακόβουλων μηχανισμών ― πολλοί άνθρωποι κρίνουν εξ ιδίων τα αλλότρια.

Ο κοινός νους λειτουργεί με αναλογίες, με «templates» ― αλλά κοινός νους δεν σημαίνει απαραιτήτως κοινή λογική. Και η αριστερά, αν και ανυπέρβλητη στην προπαγάνδα, καταγγέλλει την εργαλειοποίηση της ιστορίας από τη δεξιά που προσπαθεί να κρατήσει ζωντανό το αρχαιοελληνικό αφήγημα. Αλλά μεγάλο μέρος της αριστεράς το απορρίπτει ως «εθνικιστικό»: πατρίδα, χαμένη πατρίδα, είναι η πρώην Σοβιετική Ένωση· ιστορικά ορόσημα είναι οι εργατικοί αγώνες· οικοδομείται μια διδακτική της ιστορίας που βασίζεται στην εξύμνηση των ρήξεων, των ταξικών συγκρούσεων· όχι της ομαλότητας, όχι της ειρήνης, όχι της συμφιλίωσης. Κάθε 17 Νοεμβρίου η άνευ περιεχομένου πορεία κατευθύνεται στην αμερικανική πρεσβεία· τι σύμπτωση! Οι ξένοι φταίνε και για την φρικτή εξέλιξη της Οκτωβριανής επανάστασης την οποία υπονόμευσε ο διεθνής καπιταλισμός. Αν είχαμε μυαλό θα βλέπαμε ότι η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, ότι δεν μπορεί να επαναληφθεί· όσα θεωρούμε επαναλήψεις είναι η πραγματικότητα που γλιστράει και μας διαφεύγει.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ

ΤΑ ΝΕΑ