Οι πρώτες εφημερίδες της Ομογένειας στην Αμερική - Του Γιάννη Γκλάβατου

«(…)μόλις δεκαεξαετής ούσα να καταστή επί τοσούτον πολύφερνος, περιζήτητος και ναζού, ώστε άλλοτε μέν μέ τά θέλγητρά της να κατακτά κόσμον και εραστάς, άλλοτε δε με τινάς ιδιοτροπίες της να κάμη τινάς ολίγον αθύμους».

(Νέα Υόρκη 1909)

(Δεν είναι χαρακτηρισμός για νεαρή γυναίκα αλλά για νεαρή εφημερίδα).

Από το 1880 αρχίζει, με αργούς ρυθμούς στην αρχή, το φαινόμενο της μετανάστευσης από την Ελλάδα προς την Αμερική.

Χρόνια δύσκολα, δίσεκτα σκληρά σαν κοφτερές πέτρες και όμως… άνθιζε η αγάπη σαν το λουλούδι που βγαίνει μέσα από τον βράχο. Μαζί ακολουθούσε- κατά κανόνα-  και η πρόοδος.

Χρόνια της ομαδικής μετοικεσίας που εμείς τα πληροφορούμαστε  μέσα από αναφορές βιβλία ταινίες και μάλλον αδυνατούμε να νοιώσουμε τα αισθήματα των ανθρώπων αυτών, που σχεδόν πεταμένοι στα αμπάρια και τα καταστρώματα  των πλοίων με μια μοναδική χειραποσκευή ένα μπογαλάκι, λίγα δολάρια και ένα εισιτήριο τρίτης θέσης ταξίδευαν για βδομάδες. Κάποιοι από αυτούς τολμούσαν και ονειρεύονταν. Διέπλεαν τον ωκεανό σφίγγοντας τα δόντια ελπίζοντας και χαμογελώντας με χιούμορ, ίσως γιατί δεν γινόταν και αλλιώς.

Δεν θέλω να πιστέψω ότι το φαινόμενο της αποδημίας κάνει ξανά και έντονα την εμφάνισή του.

Δεν θέλω αλλά…

Σιγά σιγά και μετά τα πρώτα βάσανα των Ελλήνων μεταναστών στην Αμερική, αμβλύνθηκαν οι δυσκολίες, λειάνθηκε και καλυτέρευσε η καθημερινότητά τους. Άρχισαν να οργανώνονται οι πρώτες ελληνικές συνοικίες, κοινότητες και επαγγελματικές οργανώσεις. Σχολεία έκαναν την εμφάνισή τους, εκκλησίες για να ασκούν τα λατρευτικά τους καθήκοντα και σε γενικές (και ειδικές) γραμμές, οτιδήποτε μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σαν εφαλτήριο για ανέλιξη, δράση πληροφόρηση και ενημέρωση ήταν το προσδοκώμενο και ζητούμενο.   Η «ζήτηση» και προσδοκία αυτή που πήγαζε από την ευρύτερη οικογένεια, την ομογένεια δηλαδή, πού συνεχώς μεγάλωνε και αποκτούσε ποιότητα «γέννησε» τις πρώτες ελληνικές εφημερίδες [1] της Αμερικής. Θα αναφερθούμε σε αυτές που πρώτες εμφανίστηκαν εντελώς συνοπτικά.

Βοστώνη και σωτήριο έτος 1892 λοιπόν εκδίδεται  η πρώτη ελληνική εφημερίδα στην Αμερική. Τίτλος αυτής: «Νέος Κόσμος». Ιδρυτής, εκδότης, διευθυντής αλλά και συντάκτης ο Κωνσταντίνος Φασουλαρίδης. Ο ιδρυτής της έλκει την καταγωγή του από την Νίσυρο. Έφτασε στην Βοστόνη το 1889. Έχει σπουδάσει στην Μεγάλη του Γένους Σχολή, δίδαξε σε ελληνικά σχολεία, άσκησε για βραχύ χρόνο δημοσιογραφία στον «Νεολόγο» της Κωνσταντινούπολης. Πραγματοποίησε σπουδές επίσης στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (ΜΙΤ). Η εφημερίδα σταματά την κυκλοφορία της μετά από λίγους μήνες.

Νέα Υόρκη 1894 (3 Μαρτίου), κάνει την εμφάνισή της για πρώτη φορά η εφημερίδα με τίτλο «Ατλαντίς».

Σε έντυπη αναφορά (Νέα Υόρκη 1909) για την εφημερίδα διαβάζουμε: «Αύτη γεννηθείσα τον Μάρτιο του 1894(…) και επέπρωτο μόλις δεκαεξαετής ούσα να καταστή επί τοσούτον πολύφρενος, περιζήτητος και ναζού, ώστε άλλοτε μεν με τα θέλγητρά της να κατακτά κόσμον και εραστάς, άλλοτε δε με τινάς ιδιοτροπίες της να κάμη τινάς ολίγον αθύμους.(…) Η πλουσιοτέρα καθ΄ύλην, η έχουσα την μεγαλυτέρα κυκλοφορίαν και τα περισσότερα κέρδη εξ όλων των Ελληνικών εφημερίδων των εκδιδομένων εν τη υδρογείω σφαίρα και η διατηρούσα τα μεγαλείτερα(sic) γραφεία μετά των ταχυπιεστηρίων στοιχειοθετικών και στοιχειοχυτικών μηχανών(…) υπάρχουν 4 μηχαναί στοιχειοθετικαί «Monotype», ένα μέγα ηλεκτροκίνητον ταχυπιεστήριον κατασκευασθέν εν Battle Greek Mich και πλείστα άλλα μηχανήματα κλπ(…)από του έτους 1905(…) ήρξατο αποδίδουσα κέρδη(…) εξαπέστειλε μέχρι τούδε δια δημοσίων εράνων το μεγαλείτερον(sic) ποσόν υπέρ εθνικών σκοπών, όπερ έθεσε τας 500 χιλιάδας δραχμών ήτοι διά τούς σεισμούς Ζακύνθου 3 χιλ. δολ. Υπέρ της Κρήτης 2.400 δολ. Κατά τον πόλεμον του 1897(…) 25 χιλ. δολ., υπέρ των προσφύγων τη κ. Ζαλτάνου περί τας 3 χιλ. δολλάρια(…) τω Πατριάρχη 15 χιλ. δολλάρια, υπέρ του πολεμικού σκάφους 38 χιλ. μέχρι σήμερον.» [2]

Την εφημερίδα ιδρύει ο εκ Σύρας ορμώμενος Σόλων Βλαστός. Ο Βλαστός έφτασε στην Αμερική το 1873 στην ηλικία των είκοσι χρόνων. Υπάρχουν αναφορές που τον χαρακτηρίζουν ως: «(…) γόνος ών αρίστης Βυζαντινής Οικογένειας(…)».

Υπάρχουν όμως και αναφορές που κάνουν λόγο για ένα Βλαστό που λειτουργούσε ως μονοκράτορας (όντας χωρίς ουσιαστικά ανταγωνιστική εφημερίδα για πολλά χρόνια), υποδαυλίζοντας πολιτικά πάθη και έχοντας δικούς του ανθρώπους παντού, προσπαθώντας να ελέγχει την ελληνική μειονότητα σύμφωνα με τις προσωπικές του αντιλήψεις.

Οξύνους εύστροφος, νοήμων με μυαλό που μάθαινε γρήγορα αλλά και με φυσικό προφανώς χάρισμα στις επιχειρήσεις, είχε μεγάλη όρεξη προς εργασία. Όπως συμβαίνει κάποιες φορές, είχε τα απαραίτητα ταλέντα τα καλλιέργησε εντατικά και βρέθηκε στο κατάλληλο περιβάλλον (ή το κατάλληλο περιβάλλον τον βρήκε) την χρονική στιγμή που έπρεπε. Δεν άργησε να πετύχει. Στην αρχή εργάστηκε ως ναυλομεσίτης ταξιδιωτικός πράκτορας. Σύντομα στράφηκε στο εμπόριο εισαγωγών και εξαγωγών δημιουργώντας γρήγορα κέρδη. Η ιδέα περί εφημερίδας ξεκίνησε με πολύ απλό τρόπο, όπως άλλωστε συμβαίνει με πολλές λαμπρές ιδέες στις επιχειρήσεις, στις τέχνες, στα γράμματα ακόμη και στην επιστήμη.

Κάποιες φορές η απλότητα και η παρατήρηση ανάβουν την σπίθα της δημιουργίας και της καινοτομίας.

Προς αρωγή φίλων, πελατών και γενικά των Ελλήνων με τους οποίους συναναστρεφόταν επαγγελματικά και κοινωνικά, επικολλούσε έξω από τον τοίχο του γραφείου του κείμενα ενημερωτικά στην ελληνική γλώσσα, γραμμένα στην γραφομηχανή. Τα βάφτισε «δελτία κινήσεως». Με τον καιρό  αυτά έγινα πιο αναλυτικά, πιο στοχευμένα, πιο εξειδικευμένα. Άρχισαν να έχουν σημαντικές πληροφορίες και αναγκαίες για τούς μετανάστες: π.χ. αφίξεις ελληνικών πλοίων, ονοματεπώνυμα νεοφερμένων, συστάσεις για όσους αναζητούσαν εργασία, γεγονότα από την πατρίδα, πληροφορίες για τις εκεί κοινότητες. Το όλο θέμα διαδόθηκε και αρκετός κόσμος έφτανε για να μάθει, να ρωτήσει, να ενημερωθεί, να βρει φίλους συγγενείς αφεντικό έστω και παρέα. Η σπίθα άστραψε, γέννησε την ιδέα και η ιδέα την πράξη: τα δελτία θα τα  εξέδιδε και θα τα πουλούσε.

Από το 1905 η εφημερίδα αποκτά καθημερινή έκδοση. Πολλοί ομογενείς βλέποντας την επιτυχία του Βλαστού, τον μιμήθηκαν και κατόπιν αυτού βλέπουμε πάμπολλες εκδόσεις εφημερίδων [3] και περιοδικών. Πανσπερμία θα λέγαμε, αλλά και ολιγοζωία αυτών.

«Ατλαντίς» και ο «Εθνικός Κήρυξ» είναι οι μεγαλύτερες ελληνικές εφημερίδες που εκδόθηκαν στην Αμερική. Μονοπώλιο για μακρά περίοδο, η «Ατλαντίς» ανέστειλε την έκδοσή της το 1972.

Έτος 1900. Νέα Υόρκη. Εκδίδεται από τον έμπορο Ιωάννη Μπούρα η εφημερίδα «Θερμοπύλαι». Ο Μπούρας κατάγεται από την Σπάρτη. Όπως διαβάζουμε σε σχετικές αναφορές της εποχής η εφημερίδα εξυπηρέτησε πολλούς εθνικούς και κοινωνικούς σκοπούς, έκανε εράνους, βοήθησε πολλούς ομογενείς υπερασπίζοντας τις θέσεις τους. Είχε ζωή τουλάχιστον δώδεκα ετών. Τελικά πουλήθηκε στην εφημερίδα «Πανελλήνιον».

Εφημερίδα «Σημαία». Νέα Υόρκη. Υπάρχει αναφορά ότι είναι η τρίτη ελληνική εφημερίδα που εκδόθηκε στην Νέα Υόρκη. Εκδότης της αναφέρεται ξανά ο Κωνσταντίνος Φασουλαρίδης. Η εφημερίδα δεν πήγε και τόσο καλά.

Εφημερίδα «Ταχυδρόμος της Αμερικής». Νέα Υόρκη. Εβδομαδιαία στην αρχή, τρεις φορές την εβδομάδα αργότερα. Ιδιοκτήτης ο έμπορος Παναγάκης. Διευθυντής ο  Αθ. Αργυρός (αργότερα ιδιοκτήτης και δευθυντής της εφημερίδας «Αθηνά»). Έριδα μεταξύ ιδιοκτήτη και διευθυντή οδηγούν σε αποχώρηση του τελευταίου. Νέος διευθυντής σύνταξης αναλαμβάνει ο Βεν. Βενετσανάκης γεν. γραμματέας της «Πανελληνίου Ενώσεως». Η εφημερίδα δεν άντεξε για πολύ.

Έτος 1908. 25η Μαρτίου. Νέα Υόρκη. Εμφάνιση της εφημερίδας «Η Πανελλήνιος». Μετοχική πράξη 25.000 δολαρίων εγκρίνεται από την πολιτεία της Ν. Υόρκης και η εφημερίδα (εταιρική) ξεπροβάλλει. Την διοικούσα θέση αναλαμβάνει ο Σωκράτης Ξανθάκης. Ο Ξανθάκης ήταν στέλεχος αρκετά χρόνια της εφημερίδος «Ατλαντίδας» του Βλαστού και επί μακρόν αρχισυντάκτης της. Η συνεργασία με τον Βλαστό λύθηκε το 1908. Η εφημερίδα αρχικά κυκλοφορούσε 3 φορές την εβδομάδα. Στις 16 Οκτωβρίου 1908 γίνεται ημερήσια. Έχει βιβλιοπωλείο, ιδιόκτητα μηχανήματα και πραγματοποιεί εκδοτικές εργασίες(το ίδιο βέβαια και η «Ατλαντίς»). Η εφημερίδα αγοράζει το 1908 τον τίτλο και την περιουσία της εφημερίδας «Θερμοπύλαι». Οι δύο εφημερίδες είναι άκρως ανταγωνιστικές. Τόσο ανταγωνιστικές που ίσως ξεπερνούν κάποιες φορές τα όρια. Αλλά… έτσι είναι οι πόλεμοι! Τελικά το 1911 (τρία χρόνια μετά την έκδοσή της) η εφημερίδα παύει να υφίσταται.

Υποσημειώσεις

1. Σύμφωνα με στατιστικά δεδομένα του Common Council for American Unity, που δημοσιεύθηκαν τον Οκτώβρη του 1943, τον ελληνόφωνο τύπο των ΗΠΑ αποτελούσαν τότε 2 ημερήσιες εφημερίδες, με συνολική κυκλοφορία 28.632 φύλλα, 5 εβδομαδιαίες ή δεκαπενθήμερες με συνολική κυκλοφορία 34.496 φύλλα, 2 άλλες εφημερίδες που εκδίδοντο σε ακανόνιστα χρονικά διαστήματα με συνολική κυκλοφορία 5.300 φύλλα, 4 εβδομαδιαία ή δεκαπενθήμερα περιοδικά και 17 άλλες περιοδικές εκδόσεις, με άγνωστα στοιχεία κυκλοφορίας. Οι εκδόσεις αυτές κυκλοφορούσαν, κυρίως, στη Νέα Υόρκη, στην Ουάσινγτον, στο Σικάγο, στον Άγιο Φραγκίσκο, στη Βοστόνη, στο Λόουελ, στο Πίτσμπουργκ και στο Λος Αντζελες. Πηγή: Γενική Γραμματεία Αποδήμου Ελληνισμού.

2. Και μια απορία του γράφοντα: Παρόμοιες («καθαρές» βέβαια)  πρωτοβουλίες, ειδικά σήμερα με την κρίση που μας μαστίζει,  δεν θα μπορούσαν να ληφθούν από τα ΜΜΕ; Πρωτοβουλίες για όλους αυτούς πού έχουν -αποδεδειγμένα- ανάγκη και χρειάζονται βοήθεια. Π.χ. αστέγους, ηλικιωμένους  με πενιχρή ή και καθόλου σύνταξη, ανασφάλιστους, νέους πού δεν έχουν χρήματα να σπουδάσουν, ανέργους που δεν μπορούν να βιοπορήσουν την οικογένειά τους κ.τ.λ. κ.τ.λ.;

3. Ιστορικοί λόγοι μας υποχρεώνουν να παραθέσουμε ένα μικρό κατάλογο με τις πιο κύριες τουλάχιστον (αν και ο αριθμός αυτών που εκδόθηκαν κατά καιρούς είναι αρκετά μεγαλύτερος), ελληνικές εφημερίδες που εκδόθηκαν ως το  1945. Νέα Υόρκη: «Ατλαντίς» 1894, «Θερμοπύλαι» 1900, «Πανελλήνιος Εφημερίς» 1908, «Εθνικός Κήρυξ» 1915, «Εμπρός» 1923, «Ορθόδοξος Παρατηρητής» 1924, «Ελληνοαμερικανικόν Βήμα» 1941, «Ελεύθερος Τύπος» 1943. Ουάσιγκτον: «Κόσμος» 1942. Σικάγο: «Ελλάς» 1902, «Ελληνικός Αστήρ» 1904, «Αθηνά» 1905, «Λοξίας» 1907, «Θεσσαλονίκη» 1913, «Καθημερινή» 1921, «Ταχυδρόμος» 1924, «Ελληνικός τύπος» 1929, «Εθνικός φρουρός» 1945. Άγιος Φραγκίσκος: «Ειρηνικός» 1906, «Προμηθεύς» 1906, «Καλιφόρνια» 1907, «Τηλέγραφος» 1922. Βοστόνη: «Νέος Κόσμος» 1892. Πίτσμπουργκ: «Έλεγχος» 1905, «Ένωσις» 1908, «Νέος Κόσμος» 1922. Λόουελ: «Μετανάστης» 1905, «Πατρίς» 1925. Ντηντρόιτ: «Το Βήμα» 1927, «Αθηνά» 1931. Λος Άντζελες: «Κόσμος» 1931.