"Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη..." - Του Γιάννη Γκλάβατου

«Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη,

να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος,

γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις».

Ταξίδι λοιπόν η ζωή. Μια περιπέτεια. Κάθε γνήσια περιπέτεια περιέχει, τουλάχιστον δυνητικά και κινδύνους. Αλλιώς τι είδους περιπέτεια θα ήταν; Το μόνο ίσως προβλέψιμο στον βίο είναι… ότι είναι απρόβλεπτος. Σε αυτό όμως το γεγονός βρίσκεται και όλη η μαγεία, η γοητεία, η ευχαρίστηση, η απόλαυση, η αιτία της ενόρασης ίσως. Φανταστείτε να ξέραμε το μέλλον… πόσο δυστυχείς θα ήμασταν! Δεν θα ονειρευόμασταν καν. Απλή, ανιαρή πορεία η οδός της ζωής με προδιαγεγραμμένα αποτελέσματα. Κανένας στόχος, καμιά υπέρβαση, κανένας ουσιαστικός πηγαιμός. Καμιά προσδοκία.

Οι προσδοκίες μας! Μάλλον την μεγαλύτερη συγκινησιακή φόρτιση αισθανόμαστε τις ιδιαίτερες εκείνες στιγμές, κατά τις οποίες αναμένουμε, περιμένουμε, προσμένουμε κάτι. Είτε ευχάριστο, είτε δυσάρεστο. Στον αντίποδα βρίσκεται, το όχι και τόσο ευχάριστο γεγονός, κατά το οποίο δεν περιμένουμε τίποτε, είμαστε(απατηλά βέβαια) προσκολλημένοι στην δοξασία πως τα πάντα είναι αδιάφορα για μας. Είναι η αρχή της πνευματικής αδράνειας, τα συμπτώματα της νόσου των γηρατειών μέσω των σκέψεων, γιατί τα γηρατειά έρχονται όταν οι σκέψεις μας τα καλούν, η κατάδυση σε μια απίστευτη παγωνιά. Η φαντασία αρρωσταίνει, η ζωτικότητα ακινητεί, η καρδιά(με την έννοια του συναισθήματος), χάνει πλέον το ρυθμό της, την αρμονίας της, τον ζωηφόρο κραδασμό, την συμμετρία στην ταλάντωση. Παύουμε να ακούμε μουσική στην ζωή μας, προκλήσεις και προσκλήσεις. Η ψυχή δεν αντιλαμβάνεται τα χρώματα, χάνει την αίσθηση των οσμών.

Μοιάζει ο άνθρωπος ψυχή τε και σώματι σαν αυτά τα αποξηραμένα, χωρίς χυμούς και ζωή λουλούδια. Αυτά με τον σκούρο τόνο και τα ανελαστικά, σκληρά πέταλα. Ναι, μάλλον έτσι είναι… Αυτός που τίποτε δεν αναμένει ούτε χαρά, αλλά και ούτε λύπη δεν ζει. Και ας αναπνέει.

Και όμως… ίσως αυτή η ψυχική κατάσταση να έχει και αίτια. Κανείς δεν φτάνει εκεί ξαφνικά  και χωρίς κάποιο γενεσιουργό  λόγο. Θα επιχειρήσουμε να σχολιάσουμε μόνο ένα από αυτούς τους λόγους. Το «εδώ και τώρα», την ανόητη, άλογη απαίτηση, με άλλα λόγια την «δίψα» να πραγματωθούν όλα άμεσα και να στιγμιαία. Παράλογη και μη φυσική αξίωση. Σε αντίθεση με την  όλη φυσική τάξη. Οι σημερινοί της εποχής μας άνθρωποι διακατεχόμαστε από πλήρη αδημονία, ανυπομονησία και απίστευτη βιασύνη ως προς την αναμονή γεγονότων και καταστάσεων. Ανθίσταται το «είναι» μας στον αναγκαίο, όσο και απαραίτητο χρόνο τις περισσότερες φορές, ο οποίος μεσολαβεί ή και μεσιτεύει ώστε να έχουμε την γένεση και γέννηση της μελλοντικής πραγματικότητος, με πιο απλά λόγια, ώσπου το μέλλον να γίνει παρόν. Ο χρόνος, είπε ο Albert Einstein, είναι μια ανθρώπινη επινόηση και εξυπηρετεί ανθρώπινες ανάγκες. Ευνόητο είναι ότι ως γήινα όντα πρέπει να εξυπηρετήσουμε τις ανάγκες μας. Το να υποταχθεί ο χρόνος και να γίνει υπηρέτη μας, όσο και αν το ζητούμε, προς το παρόν τουλάχιστον μοιάζει αδιανόητο. Αφύσικο και πέρα από τις δυνατότητές μας. Άρα αυτή η απαίτησή μας δεν εδράζεται στον χώρο και τόπο της λογικής όσο και της ανθρώπινης ικανότητας. Ξεχάσαμε να περιμένουμε... Μάθαμε να αισθανόμαστε κούραση, θυμό, φόβο, εκνευρισμό πίκρα στις περιόδους της αναμονής μας και ξεχάσαμε την ευχαρίστηση που προσφέρουν αυτές οι στιγμές. Και στο τέλος, εξαιτίας αυτού του λάθους στην θεώρηση αλλά και εκτίμησης της ζωής, γινόμαστε παγεροί, αδιάφοροι, παύουμε να αγαπούμε τον εαυτό μας, μετά τον συνάνθρωπο και στο τέλος την ίδια την ζωή. Διότι ζωή σημαίνει προσμονή, κίνηση, δράση, ενδιαφέρον για πρόσωπα και καταστάσεις, σφρίγος. Περιπέτεια! Και η περιπέτεια εκκινείται, υφίσταται, ζωντανεύει από την στιγμή που την σχεδιάζεις στο μυαλό σου και μετά την αναμονή του αναγκαίου πληρώματος του χρόνου, την βιώνεις, την ζεις! Η περιπέτεια είναι ζωή και η ζωή είναι περιπέτεια. Και όπως είπε και κάποιος ποιητής… ευτυχώς που δεν πραγματώθηκαν όλα τα όνειρά μας… μετά τι θα κάναμε; Εις αναμονή λοιπόν… Εις γλυκιά προσμονή… Ας ευχαριστιόμαστε το ταξίδι και στα όμορφα και στα άσχημα…

Στα όμορφα και στα άσχημα! Εδώ πρέπει να σημειώσουμε πως μάλλον πρέπει να δεχόμαστε με βαθύτερη σκέψη(υπό την ευρύτερη ερμηνεία της λέξεως) και τα ευχάριστα και τα δυσάρεστα. Και τούτο διότι, όπως σημειώνουν έγκριτοι επιστήμονες, αρχαίοι αλλά και σύγχρονοι φιλόσοφοι, αλλά και όπως όλοι μας γνωρίζουμε, κατά πρώτον είναι αδύνατον η ζωή να κυριαρχείται αποκλειστικά και μόνο από ευχάριστα γεγονότα και κατά δεύτερον και ίσως σημαντικότερο του πρώτου, όπως φαίνεται και όπως οι διάφορες εμπειρίες που δημιουργούν την πείρα υπαγορεύουν, συνήθως τόσο τα όμορφα όσο και τα άσχημα είναι τελικά σε χαμηλότερη βαθμίδα από αυτήν που περιμέναμε και φανταζόμασταν…

Το παράδοξο είναι ότι αυτή η έλλειψη της αποδοχής του αναγκαίου χρονικού διαστήματος που υφίσταται έως την υλοποίηση των γεγονότων, παρουσιάζεται ως αυταπόδεικτο επιχείρημα περί της υπάρξεως ικμάδας, ζωντάνιας, σθένους. Ενώ συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: Δεν θέλουμε να προσμένουμε διότι δεν έχει η ψυχή μας πλέον την κατά φύση δεξιότητα της(διότι εμείς, βάναυσα της την αφαιρέσαμε), να ζήσει με ένταση και πάθος την ζωή. Ίσως είναι και γνώρισμα της σημερινής «πολιτισμένης» εποχής μας, όπως και η προσήλωση όσο και η μέριμνα περί των υλικών πραγμάτων. Αδυνατούμε να αποδεχτούμε τα της πραγματικότητος. Και ολισθαίνουμε… Δεν μπορούμε, ισχυριζόμαστε, να αποδεχτούμε την περίοδο επώασης των πραγμάτων. Και για αυτό δεν μπορούμε με ποιότητα να ζήσουμε. Και όμως χωρίς την υφιστάμενη εκ φύσεως αναμονή οι ευχαριστήσεις που μπροστά μας βρίσκονται, θα είναι επίπλαστες και οι στενοχώριες δεν θα έχουν την παιδευτική χροιά που αρμόζει. Ίσως αυτή η απουσία της προσμονής να αποτελεί μια ψυχική βουλιμία… Με υπερβολική ταχύτητα συλλαμβάνουμε τις χαρές και τις παραμορφώνουμε. Παρόμοια δρούμε και με τις στενοχώριες, έτσι ώστε αντί η αποδεκτή και νηφάλια θλίψη να λειάνει, να αμβλύνει την οδύνη, αντίθετα την γιγαντώνει την κάνει να φαντάζει ανυπέρβλητη.

Και κάπως έτσι χάνουμε την Ιθάκη και τον πηγαιμό σε αυτή. Χάνουμε την ζωή.

Θα κλείσουμε αναφέροντας τι ο ίδιος ο ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης αναφέρει για το ποίημά του: «Το νόημα του ποιήματος τούτου είναι απλούν και σαφές. Ο άνθρωπος εις την ζωήν του επιδιώκει ένα σκοπόν ‘Ιθάκη’, αποκτά πείραν, γνώσεις και ενίοτε αγαθά ανώτερα του σκοπού του ιδίου. Κάποτε δε την Ιθάκην, όταν φθάνει στο τέρμα των προσπαθειών του, την ευρίσκει πτωχικήν, κατωτέρα των προσδοκιών του. Εντούτοις η Ιθάκη δεν τον γέλασε».