Όταν οι Γερμανοί έγιναν πρόσφυγες...

Η πτώση του Τείχους, τον Νοέμβριο του 1989, δεν έγινε μέσα σε μια νύχτα. Η πρώτη ρωγμή στο "σιδηρούν παραπέτασμα" ήταν μήνες πριν, όταν οι Ανατολικογερμανοί άρχισαν να διαφεύγουν στη Δύση μέσω ...Ουγγαρίας.

DDR Grenze Österreich Ungarn Flucht (picture-alliance/AP)

Ένα κομμάτι συρματόπλεγμα από τον φράχτη έχουν κρατήσει ως αναμνηστικό εδώ και 30 χρόνια η Χάιντε και ο Ούβε Σίλερ. Δεν είναι οποιοδήποτε συρματόπλεγμα, αλλά ένα υπόλειμμα από το άλλοτε αδιαπέραστο σύνορο που χώριζε την Αυστρία από την Ουγγαρία, την δυτική από την ανατολική Ευρώπη μέχρι τον φθινόπωρο του 1989. Η Χάιντε και ο Ούβε Σίλερ μεγάλωσαν στην πόλη Γκέρα, στη Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας (ΛΔΓ). Το συρματόπλεγμα είναι ένα μικρό δώρο που τους πρόσφερε Ούγγρος συνοριοφύλακας το βράδυ της 10ης Σεπτεμβρίου 1989, τη νύχτα εκείνη που κατάφεραν να διαφύγουν από την Ανατολική Γερμανία στη Δύση μέσω Ουγγαρίας.

Πώς έγιναν όλα αυτά; Τον Αύγουστο του 1989, σε μία εποχή που ήδη διαφαινόταν ότι η ΛΔΓ παραπαίει, το ζεύγος πήρε βίζα για ένα ταξίδι στην επίσης σοσιαλιστική Ουγγαρία. Η επίσημη αιτιολογία του ταξιδιού, που έπρεπε φυσικά να δηλωθεί στις αρχές, ήταν μία πρόσκληση σε γάμο. Η ανεπίσημη αιτιολογία ήταν ότι η Χάιντε και ο Ούβε Σίλερ θα διέφευγαν στη Δύση ή τουλάχιστον ήθελαν να το επιχειρήσουν. «Αισθανόμαστε απίστευτη ένταση, ή μάλλον ήταν ένα κράμα ευφορίας και πανικού», λένε σήμερα και οι δύο με μια φωνή. Έτσι απλά έκλεισαν την πόρτα του σπιτιού τους στη Γκέρα και αποφάσισαν να μην ξαναγυρίσουν ποτέ.

Ξηλώνοντας τα σύνορα

Φωτο: Γερμανοί φυγάδες παίζουν χαρτιά σε καταυλισμό της οργάνωσης Malteser στη Βουδαπέστη το 1989

Ήδη από τις αρχές Μαίου του 1989 οι Ούγγροι είχαν αποφασίσει να ξηλώσουν τα πρώτα κομμάτια του ανυπέρβλητου φράχτη στα σύνορα με την Αυστρία. Ήταν μία ρωγμή στα σύνορα του Ψυχρού Πολέμου, η οποία προκάλεσε μαζική φυγή από την Ανατολή προς τη Δύση. Ήταν και η αρχή του τέλους για το Τείχος του Βερολίνου και το σιδηρούν παραπέτασμα. Όλο και περισσότεροι Ανατολικογερμανοί άρχισαν να ταξιδεύουν στην Ουγγαρία, προσπαθώντας να διαφύγουν προς τη Δυτική Γερμανία. Πρώτος σταθμός για τους περισσότερους ήταν οι καταυλισμοί που είχε στήσει η γερμανική ανθρωπιστική οργάνωση Malteser στην Ουγγαρία. Συνολικά τέσσερις εβδομάδες πέρασε το ζεύγος Σίλερ σε καταυλισμό κοντά στη Βουδαπέστη. Τριάντα χρόνια αργότερα, οι πρόσφυγες της εποχής εκείνης συναντήθηκαν και πάλι στο Βερολίνο, για να τιμήσουν τα ιστορικά γεγονότα με μία μικρή έκθεση φωτογραφίας. «Οι αναμνήσεις δεν φεύγουν και δεν πρέπει να φύγουν», λέει σήμερα ο Ούβε Σίλερ.

Φωτο: Αύγουστος 1989: Αυστριακοί αστυνομικοί ανοίγουν τα σύνορα, επιτρέποντας σε 500 Ανατολικογερμανούς να διαφύγουν στη Δύση

Την έκθεση επισκέφθηκαν και πολλά σχολεία. Ο 14χρονος Ματέο ντι Αντόνιο από το Βερολίνο λέει ότι ο πατέρας του ζούσε στην Ανατολική Γερμανία και είχε προσπαθήσει να διαφύγει στη Δύση, αλλά χωρίς επιτυχία. «Πρέπει να εκτιμούμε όλα αυτά που έχουμε σήμερα», λέει ο νεαρός. Ο Βόλφγκανγκ Βάγκνερ, επικεφαλής της ομάδας Malteser στη Βουδαπέστη την εποχή εκείνη, είχε βοηθήσει πολλούς φυγάδες από την Ανατολική Γερμανία: «Πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους έχασαν φίλους ή συγγενείς στην πορεία προς το άγνωστο, αλλά πάντα ελπίζαμε ότι θα τα καταφέρουμε και τελικά ήρθε η στιγμή που άνοιξαν τα σύνορα», αναφέρει. Η ιστορική αυτή στιγμή ήταν το απόγευμα της 10ης Σεπτεμβρίου 1989, όταν ο Ούγγρος υπουργός Εξωτερικών Γκιούλα Χορν, σε τηλεοπτικό διάγγελμά του, ανακοίνωσε ότι ανοίγουν τα σύνορα προς την Αυστρία. Μέσα σε 24 ώρες χιλιάδες άνθρωποι που είχαν εγκλωβιστεί στην Ουγγαρία πέρασαν στη Δύση. Μέσα σε λίγες μέρες ο αριθμός των φυγάδων ανέβηκε στους 55.000.

Μία μικρή ανταπόδοση

Φωτο: Οι πρώτοι πρόσφυγες της εποχής έχουν φτάσει στο Γκίσεν της Δυτικής Γερμανίας και καταγράφονται από τις αρχές

Σήμερα η Χάιντε και ο Ούβε Σίλερ λένε ότι θέλουν να ανταποδώσουν στην κοινωνία, όσο το επιτρέπουν οι δυνατότητές τους, την αλληλεγγύη που είχαν βιώσει εκείνη την εποχή. «Μπορούμε λίγο να συναισθανθούμε τους σημερινούς πρόσφυγες», λέει ο Ούβε Σίλερ. «Κλειδώσαμε το σπίτι μας στην Γκέρα και φύγαμε, τα αφήσαμε όλα πίσω μας, κι όμως ήρθαμε πάλι σε γερμανικό έδαφος. Είναι αδιανόητο να φανταστούμε τι έχουν περάσει όλοι αυτοί οι άνθρωποι που έρχονται από άλλες χώρες». Το ζεύγος αποφάσισε να βοηθήσει μία οικογένεια από την Ερυθρέα στην προσπάθειά της να ενσωματωθεί στη γερμανική κοινωνία. «Πρέπει να αισθανόμαστε ευγνωμοσύνη για τα αγαθά που απολαμβάνουμε στη σημερινή Γερμανία», λέει ο Ούβε Σίλερ.

Μελίνα Γκρούντμαν

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου

Deutsche Welle