Θέατρο: Σοφίας Καζαντζιάν, «Στο μυαλό του Φραντς Κάφκα» - Κριτική Νίκου Μπατσικανή

Σκηνοθεσία, Θεατρική διασκευή, Χορογραφίες: Σοφία Καζαντζιάν

Μουσική επιμέλεια, Σχεδιασμός φωτισμού: Μάριος Ιορδάνου

Σκηνογραφία, Ενδυματολογία: Βαλεντίνο Βαλάσης

Ηχοληψία: Χριστόφορος Τσακιρόπουλος

Φωτογραφία: Κατερίνα Σβορώνου

Σχεδιασμός αφίσας: Γιώργος Αλεξάνδρου

Βοηθός σκηνοθέτη: Μελπομένη Φιλίππου

Υπεύθυνη Επικοινωνίας: Μαρίκα Αρβανιτοπούλου

Ερμηνείες: Μάριος Ιορδάνου, Σοφία Καζαντζιάν, Πάνος Βουτσινάς, Ακριβή Μαλισσόβα, Στυλιάνα Περατικού

Δεκαέξι πρόσωπα από έργα του και στιγμές από τη ζωή τού Κάφκα ζωντανεύουν στη σκηνή. Η συγγραφέας Σοφία Καζαντζιάν δίνει ατόφιο το πνεύμα τής σκέψης τού μεγάλου γερμανόφωνου -εβραϊκής καταγωγής- δραματουργού, ο οποίος έζησε στην Τσεχία την περίοδο 1833 – 1924. Έχοντας ανεβάσει την παράσταση με τον τίτλο “Franz Kafka” στην Πράγα, λίγα μέτρα από το σπίτι που γεννήθηκε κι έζησε ο συγγραφέας κι έχοντας αποσπάσει διθυραμβικές κριτικές, η ταλαντούχα και πολυπράγμων Σοφία Καζαντζιάν υπογράφει τη σκηνοθεσία, τη θεατρική διασκευή αλλά και τις χορογραφίες τής παράστασης που, μετά την Αθήνα, θα συνεχίσει την περιοδεία της στην Ευρώπη, με πρώτο σταθμό τη Βιέννη.

Η σκηνοθεσία της δημιουργού έχει καταπληκτικό αποτέλεσμα, με τη βοήθεια και των άλλων συντελεστών, καθώς αποκαλύπτει την καφκική ατμόσφαιρα της αγωνίας, του αθέλητου εγκλωβισμού και των αδιεξόδων τού ανθρώπου, αλλά ως μαύρη κωμωδία*, την πιο καλή που έχω δει τα τελευταία χρόνια. Η ωραία μουσική επιμέλεια και ο σχεδιασμός των υποβλητικών φωτισμών είναι του Μάριου Ιορδάνου. Τα πανέμορφα κουστούμια και σκηνικά δημιούργησε ο καταξιωμένος Βαλεντίνο Βαλάσης. Βοηθός σκηνοθέτη η Μελπομένη Φιλίππου. Η παράσταση απογειώνεται και με τις ερμηνείες των ηθοποιών. Εξαιρετικός ο Μάριος Ιορδάνου στον ρόλο τού Κάφκα, τραχύς κι ευαίσθητος, αναλόγως… ποιητικός και ρεαλιστής συγχρόνως, καθηλώνει με την ερμηνεία, το εντυπωσιακό παρουσιαστικό και το ανυπέρβλητο πάθος του. Η Σοφία Καζαντζιάν, αέρινη πάντα, δεν διστάζει να τσαλακωθεί στους επιμέρους ιδιαίτερους ρόλους της (κατσαρίδα, Μιλένα, νεκροθάφτης κ.ά). Βέρα Αρμένισσα, βέρα γυναίκα, μα πάνω απ’ όλα βέρα αρτίστα, αλώνει τη σκηνή χορεύοντας μοναδικά και δίνοντας απτά δείγματα του μεγάλου ταλέντου της. Ο Πάνος Βουτσινάς, αποκάλυψη, με ρεσιτάλ ηθοποιίας στους πολλούς ρόλους του. Η Ακριβή Μαλισσόβα και η Στυλιάνα Περατικού συμπληρώνουν με τον καλύτερο τρόπο τις ερμηνείες στην παράσταση, που προσφέρει πολύ γέλιο αλλά και συγκίνηση, με τους ηθοποιούς να ακροβατούν μεταξύ πραγματικότητας και σουρεαλισμού, παρωδώντας ορισμένους ρόλους έτσι που να ταξιδεύουν τον θεατή στον ατμοσφαιρικό κόσμο τού ιδιοφυή Φραντς Κάφκα. Πολλά μηνύματα για τον άνθρωπο, οικουμενικά και διαχρονικά, όπως τα απέδωσε η πένα και η σκηνοθεσία τής Σοφίας Καζαντζιάν, εμπνευσμένη από τα έργα τού Κάφκα, ο οποίος είχε μελετήσει: Γκαίτε (Johann Wolfgang Goethe, 1749 – 1832, παγκοσμίου αναστήματος Γερμανός φιλέλληνας ποιητής, μυθιστοριογράφος, δραματουργός, θεωρητικός τής Τέχνης κι επιστήμονας), Νίτσε (Friedrich Wilhelm Nietzsche, 1844 - 1900,  σπουδαίος Γερμανός φιλέλληνας φιλόσοφος, ποιητής, συνθέτης και φιλόλογος, ο οποίος  με τα έργα του για: θρησκεία, ηθική, πολιτισμό, φιλοσοφία κι επιστήμες, «σφράγισε» όλους αυτούς τούς τομείς) αλλά και την αρχαία ελληνική γραμματεία. Ευφυής προσέγγιση του Κάφκα, ξανακάνει επίκαιρο το έργο του. Οι θεατές απόλαυσαν μια υπέροχη παράσταση, συμμετέχοντας σε όλη τη διάρκειά της, γι’ αυτό και τα πολλά και παρατεταμένα χειροκροτήματα στο τέλος, συνοδευόμενα από ζωηρά επιφωνήματα, αποθεώνοντας όλους τους συντελεστές.

(Διάρκεια: 1 ώρα και 20’ λεπτά)

Σάββατο και Κυριακή: 18.00,

“Altera Pars”

μέχρι 16/2

Μ. Αλεξάνδρου 123, Κεραμεικός

Τηλ.:2103410011

*Μαύρη κωμωδία: Είδος που ασχολείται με «φοβερά» θέματα, όπως: θάνατος, αρρώστια, τρόμος, τα οποία, όμως, είναι δοσμένα έτσι που να προξενούν γέλιο.

Φεβρουάριος 2020

*Νίκος Μπατσικανής, συγγραφέας, ποιητής, κριτικός Θεάτρου

(μέλος τής Ένωσης Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών -

Θεατρικά Βραβεία Κάρολος Κουν, Ελληνικά κι Ευρωπαϊκά Βραβεία Θεάτρου - Χορού)

Franz Kafka: Από τους σημαντικότερους λογοτέχνες τού 20ού αιώνα. Γερμανόφωνος -εβραϊκής καταγωγής- έζησε στη σημερινή Τσεχία κι έγραψε όλα τα βιβλία του στη γερμανική γλώσσα.  Θεωρείται ο σπουδαιότερος μοντερνιστής γερμανόφωνος πεζογράφος. Ανάμεσα στα σημαντικότερα έργα του περιλαμβάνονται η νουβέλα «Η Μεταμόρφωση» (1915) και τα μυθιστορήματα: «Η Δίκη» (1925), «Ο Πύργος» (1926) και «Αμερική» (1927). Γεννήθηκε το 1883 στην Πράγα, που τότε αποτελούσε μία από τις σημαντικότερες πόλεις τής Αυστρο-Ουγγρικής Αυτοκρατορίας και πρωτεύουσα της Βοημίας. Ο Κάφκα, σε  επιστολή του, αναφέρεται στην αδιαφορία τού πατέρα του και την ευθύνη του για τη διαμόρφωση του χαρακτήρα του. Η μητέρα του προερχόταν από αστική οικογένεια, η οποία, σύμφωνα με τον στενό φίλο και πρώτο βιογράφο του, Μαξ Μπροντ (Max Brod, 1884 – 1968, εβραϊκής καταγωγής, γερμανόφωνος συγγραφέας και κριτικός), χαρακτηριζόταν από «ονειροπόλα διάθεση και ροπή στην εκκεντρικότητα», στοιχεία που έρχονταν σε αντίθεση με την τραχύτητα και την αυστηρότητα του πατέρα του. Ο Κάφκα είχε τρεις αδελφές, οι οποίες δολοφονήθηκαν σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως, καθώς και δύο νεότερους αδελφούς, οι οποίοι πέθαναν σε νεαρή ηλικία. Οι σχέσεις τού Κάφκα με το οικογενειακό του περιβάλλον δεν υπήρξαν απόλυτα αρμονικές, εν μέρει λόγω και της ιδιαίτερης ιδιοσυγκρασίας του ίδιου, έχοντας δηλώσει: «Εγώ δεν μπορώ να ζω με ανθρώπους. Μισώ απεριόριστα όλους τους συγγενείς μου, όχι επειδή είναι συγγενείς μου, αλλά απλώς επειδή είναι οι άνθρωποι που ζουν πλάι μου». Φοίτησε σε γερμανικό δημοτικό σχολείο αρρένων, όπου υπήρξε επιμελής και υποδειγματικός μαθητής. Αργότερα, συνέχισε τις γυμνασιακές του σπουδές στο γερμανικό γυμνάσιο,  όπου ο Κάφκα διακρίθηκε και πάλι για την επιμέλειά του, κάνοντας λιγοστές φιλίες, όπως με τον φιλόσοφο Ούγκο Μπέργκμαν (Hugo ή Samuel Bergman, 1883 – 1975) και τον ιστορικό τέχνης Όσκαρ Πόλλακ (Oskar Pollak, 1883 – 1915). Νοέμβριο του 1901 άρχισε σπουδές Νομικής στο γερμανικό Πανεπιστήμιο του Καρόλου τής Πράγας, ένα από τα αρχαιότερα πανεπιστήμια της Ευρώπης. Παράλληλα, παρακολουθούσε τις παραδόσεις γερμανικής λογοτεχνίας.

Στο χρονικό διάστημα 1902 - 1904, τοποθετείται και το πρώτο πεζογράφημα του Κάφκα, το οποίο έχει διασωθεί, η «Περιγραφή ενός Αγώνα». Τον Ιούλιο του 1904 εισήχθη στο σανατόριο της πόλης Τσουκμάντελ (Zuckmantel). Η υγεία τού Κάφκα υπήρξε από τα παιδικά του χρόνια εύθραυστη και σε ολόκληρη τη διάρκεια της ζωής του πραγματοποιούσε κατά διαστήματα θεραπείες σε σανατόρια. Δίνοντας τις απαραίτητες εξετάσεις αναγορεύτηκε διδάκτωρ τής Νομικής. Τον Αύγουστο του 1906, επισκέφτηκε για δεύτερη φορά το σανατόριο και στη συνέχεια εργάστηκε ως ασκούμενος δικηγόρος στην Πράγα, για έναν χρόνο, και μετά ως υπάλληλος, με καλλίτερο ωράριο, που του επέτρεπε να ασχολείται περισσότερο με το λογοτεχνικό του έργο, ενώ στα τέλη του 1909 άρχισε να διατηρεί και προσωπικό ημερολόγιο, όπου κατέγραφε αποσπάσματα έργων του, αφορισμούς, σκέψεις του ή γεγονότα της ζωής του.

Η ενασχόλησή του με το θέατρο και παρακολούθηση παραστάσεων  στάθηκαν η αφορμή για την ευαισθητοποίηση του Κάφκα γύρω από την εβραϊκή του καταγωγή και τον Ιουδαϊσμό. Στα 1912 γνώρισε τη Φελίτσε Μπάουερ (Felice Bauer), την οποία αρραβωνιάστηκε, μα χώρισαν πριν παντρευτούν. Στα 1916 αντιμετώπισε αρκετά προβλήματα στην υγεία του, με ισχυρούς πονοκεφάλους και αϋπνίες, ενώ η σχέση του με τη Φελίτσε Μπάουερ είχε αρχίσει να αναθερμαίνεται,  μα οι επιπλοκές στην υγεία του  οδήγησαν τελικά στην οριστική διάλυση της σχέσης τους.

Η απογοήτευση του Κάφκα για την κατάσταση της υγείας του –έκδηλη ήδη από τα νεανικά του χρόνια– αποτυπώνεται στα ημερολόγια του και στην αλληλογραφία του με τη Φελίτσε.  Το 1920, ευρισκόμενος σε αναρρωτική άδεια, διάστημα κατά το οποίο επισκέφτηκε το Μεράνο τής Ιταλίας, γνώρισε τη δημοσιογράφο, συγγραφέα και μεταφράστρια Μίλενα Γέσενκα (Milena Jesenská, 1896 - 1944). Το γεγονός πως η Μίλενα ήταν παντρεμένη και δίσταζε να εγκαταλείψει τον σύζυγό της για νέο γάμο με τον Κάφκα, συντέλεσαν στη διάλυση της σχέσης τους, η οποία συντηρούνταν κυρίως με αλληλογραφία.

Κατόπιν παροτρύνσεων των γιατρών του, ο Κάφκα ζήτησε παράταση της άδειάς του, την οποία κι εξασφάλισε παραμένοντας στο σανατόριο για οκτώ μήνες. Επέστρεψε στην Πράγα στα τέλη Αυγούστου του 1921, φιλοδοξώντας να συνεχίσει το συγγραφικό του έργο, το οποίο είχε εγκαταλείψει το προηγούμενο διάστημα. Τον Οκτώβριο εγκρίθηκε μια νέα άδεια,  περίοδος κατά την οποία ολοκλήρωσε το διήγημα «Πρώτος πόνος» και άρχισε το γράψιμο του τελευταίου μυθιστορήματός του «Ο Πύργος». Λίγο μετά υπέβαλε αίτηση συνταξιοδότησης κι εγκαταστάθηκε στο σπίτι τής αδελφής του Όττλα, στο χωριό Πλανά, νότια της Πράγας. Εκεί έγραψε τους επόμενους τέσσερις μήνες, τα τελευταία κεφάλαια του ανολοκλήρωτου «Πύργου». Στο μεγαλύτερο διάστημα του 1922 ήταν άρρωστος και κλινήρης, χωρίς να είναι σε θέση να γράψει. Το καλοκαίρι τού 1923, επισκέφτηκε το παραθαλάσσιο θέρετρο της Βαλτικής, Μύριτς (Mϋritz), όπου γνώρισε την ηθοποιό Ντόρα Ντιάμαντ (Dora Diamant, 1898 - 1952), σύντροφό του μέχρι το τέλος τής ζωής του. Από το φθινόπωρο του 1923 έζησαν μαζί στο Βερολίνο και τότε ολοκλήρωσε το διήγημα «Το Κτίσμα».

Η επιδείνωση της υγείας του, την Άνοιξη του 1924, καθώς και οικονομικές δυσχέρειες κατέστησαν αναγκαία την επιστροφή του στην Πράγα. Κατά τη διάρκεια του Πάσχα, ολοκλήρωσε το διήγημα «Ζοζεφίνα η τραγουδίστρια ή Ο λαός των ποντικιών». Στις 10 Απριλίου μεταφέρθηκε στην Πανεπιστημιακή Κλινική τής Βιέννης και μία εβδομάδα αργότερα, σε σανατόριο του Κήρλινγκ (πόλη κοντά στη Βιέννη), όπου πέθανε στις 3 Ιουνίου. Η σορός του μεταφέρθηκε στην Πράγα, όπου ενταφιάστηκε στις 11 Ιουνίου, στο Νέο Εβραϊκό Νεκροταφείο.

Τα έργα τού Κάφκα αποτέλεσαν ένα είδος συμβόλου τής αγωνίας του σύγχρονου ανθρώπου, μέσω της επαναλαμβανόμενης περιγραφής ενός ασφυκτικού, γραφειοκρατικού και συχνά παράλογου περιβάλλοντος, μέσα στο οποίο δρουν οι ήρωές του. Ο όρος «καφκικό» συμπυκνώνει την ατμόσφαιρα που αποπνέει το σύνολο του έργου του και χρησιμοποιείται σήμερα για τον χαρακτηρισμό κάθε έργου τέχνης που εμφανίζει κοινά χαρακτηριστικά. «Η Δίκη» και «Ο Πύργος» εξιστορούν την εφιαλτική εμπλοκή τού ήρωα στα γρανάζια μιας απρόσωπης, αδυσώπητης δύναμης που τον τιμωρεί για κάτι μη συγκεκριμένο, για ένα έγκλημά του που ο ίδιος αγνοεί ή που υπάρχει ενδεχομένως στο υποσυνείδητό του. Μέχρι σήμερα το έργο του έχει γίνει αντικείμενο εκτενούς ανάλυσης και κριτικής.

Οι γνωστοί του Κάφκα τον θεωρούσαν σοσιαλιστή.  Ο Μπέργκαμ ισχυρίζεται ότι ο Κάφκα φορούσε ένα κόκκινο γαρύφαλλο στο σχολείο, για να δείξει την υποστήριξή του στον Σοσιαλισμό. Σε μια καταχώριση ημερολογίου, ο Κάφκα ανέφερε τον αναρχικό φιλόσοφο πρίγκιπα και θεωρητικό τού αναρχοκομμουνισμού Πιοτρ Κροπότκιν (Ρώσικα: Пётр Алексеевич Кропоткин, 1842 - 1921), σημειώνοντας: «Μην ξεχνάτε τον Κροπότκιν!». Οι γνώμες για τον Κάφκα χαρακτηρίζονται από την αντίληψη ότι σατίρισε τη γραφειοκρατική κακοτεχνία μιας καταρρέουσας Αυστρο-Ουγγρικής Αυτοκρατορίας, με την εντύπωση ότι ενσάρκωνε την άνοδο του σοσιαλισμού. Το αν ο Κάφκα ήταν ένας πολιτικός συγγραφέας ή όχι, εξακολουθεί να είναι ένα θέμα συζήτησης. (Από τη Βικιπαίδεια)