Ο κορονοϊός αποδομεί την παγκοσμιοποίηση - Του Ηλία Γιαννακόπουλου*

«Παρ’ όλο που δεν μπορούμε να επιλέγουμε αυτό που μας συμβαίνει, μπορούμε αντιθέτως να επιλέξουμε να εναντιωθούμε σ’ αυτό που μας συμβαίνει» (Σαβατέρ)

Ένας ιός δεν προκαλεί το ενδιαφέρον μόνο της ιατρικής οικογένειας (λοιμωξιολόγοι, επιδημιολόγοι) αλλά και πολλών άλλων ομάδων που δεν σχετίζονται άμεσα με τις επιδημίες. Για παράδειγμα οι ψυχολόγοι ασχολούνται με το κύμα πανικού και φόβου που προκαλεί η εύκολη διάδοση του κορονοϊού. Οι κοινωνιολόγοι με τα στερεότυπα και τις συμπεριφορές που είτε αναβιώνουν ή εμφανίζονται για πρώτη φορά μπροστά στο φόβο της πανδημίας (ενοχοποίηση μεταναστών…..). Οι οικονομολόγοι μελετούν το οικονομικό κόστος που συντηρητικά το ανεβάζουν σε 1,3 τρις δολάρια σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι επικοινωνιολόγοι προβληματίζονται για τους τρόπους προβολής της είδησης έτσι ώστε η ενημέρωση να μην σκορπά το φόβο και τον πανικό. Η θρησκειολόγοι προσπαθούν να καθησυχάσουν τους πολίτες αλλά και τους φανατικούς του χώρου πως ο κορονοϊός δεν συνιστά μία θεϊκή τιμωρία - προειδοποιήση για τις αμαρτίες των ανθρώπων.

Από τον κύκλο των ανησυχούντων για την εξάπλωση του κορονοϊού δεν θα μπορούσαν να λείψουν οι πολιτικοί, ως οι καθ’ ύλην αρμόδιοι για τη διαφύλαξη της δημόσιας υγείας. Πολλοί είναι εκείνοι, όμως, που μέμφονται τους τρόφιμους της εξουσίας ότι επενδύουν πάνω στο φόβο των πολιτών για να αποκρύψουν την ανεπάρκειά τους

Η ιδεολογικοποίηση του κορονοϊού

Εκείνο, ωστόσο, που προκαλεί απορία και πολλά ερωτηματικά είναι η ιδεολογικοποίηση ενός ιού. Αυτό σημαίνει πως κάποιοι ερμηνεύουν το φαινόμενο χρησιμοποιώντας ως εργαλείο κάποιες ιδέες ή ιδεολογίες εντάσσοντάς το σε ένα ευρύτερο πλαίσιο φαινομένων που παράγουν ή υποβοηθούν την εμφάνιση ή εξάπλωση διαφόρων ασθενειών ή επιδημιών.

Στην περίπτωση του κορονοϊού δεν είναι λίγοι εκείνοι που συνέδεσαν τον ιό με την παγκοσμιοποίηση. Άλλοι διατείνονται πως η παγκοσμιοποίηση διευκόλυνε τη διάδοση του ιού στο βαθμό που ο ασύνορος κόσμος δεν θέτει φραγμούς στη διακίνηση ανθρώπων και αγαθών. Άλλοι εντούτοις αντιτείνουν πως η παγκοσμιοποίηση βοήθησε τα μέγιστα στην πρόληψη και αποτελεσματική αντιμετώπιση του ιού μέσα από την αλληλοενημέρωση και τις θεσμοθετημένες διαδικασίες σε παγκόσμιο επίπεδο.

Έτσι ο ιός του κορονοϊού πέραν του ιατρικού και υγειονομικού σοκ που προκάλεσε έφερε στην επιφάνεια μία παλιά διαμάχη για το θετικό ή αρνητικό πρόσημο της παγκοσμιοποίησης. Έτσι ένα θέμα, καθαρά ιατρικό συνδέθηκε με ένα φαινόμενο (παγκοσμιοποίηση) που ο ακριβής ορισμός του δυσκολεύει τους ειδικούς, δικαιώνοντας τη θέση του Αντισθένη «Αρχή σοφίας η των ονομάτων επίσκεψις».

Αν αρκεστούμε - για λόγους οικονομίας - σε έναν απλό ορισμό της παγκοσμιοποίησης θα μπορούσαμε να ορίσουμε ως την ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων, αγαθών και ιδεών. Σε αυτήν τη διακίνηση θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και το τα μικρόβια, αφού αυτά δεν λογαριάζουν τα τεχνητά σύνορα των ανθρώπων. Κι εδώ είναι το σημείο τριβής των υπέρμαχων και των κατηγόρων της παγκοσμιοποίησης και το οποίο αναδεικνύεται ως το μείζον ιδεολογικό πρόβλημα της εποχής μας

Οι κατήγοροι της παγκοσμιοποίησης

Ειδικότερα οι εχθροί του «παγκόσμιου χωριού» εστιάζουν τις κατηγορίες σε δύο επίπεδα. Στο πρώτο επίπεδο ανιχνεύονται εκείνες οι αιτιάσεις που για τη γέννηση του ιού - και κάθε ασθένειες - θεωρούν το κυρίαρχο πρότυπο οικονομίας (παραγωγή και διανομή αγαθών και πλούτου). Καταλογίζουν, δηλαδή, στην παγκοσμιοποίηση την εντατικοποίηση της εργασίας, την αναγωγή της ποσότητας σε απώτατη αξία και το υλικό κέρδος σε φετίχ. Αν σε αυτά προστεθούν η αστικοποίηση, οι γιγαντουπόλεις, το άγχος, η ανασφάλεια, οι απρόσωπες σχέσεις και η καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος τότε καταγράφεται με ευκρίνεια η ενοχή της παγκοσμιοποίησης. Από το κατηγορητήριο δεν λείπουν και οι παλιές κατηγορίες που ακόμη και σήμερα προκαλούν συζητήσεις για το ρόλο τους στην ανάπτυξη και στην πρόοδο της ανθρωπότητας (χρήση της τεχνολογίας και των επιστημονικών γνώσεων, η αλόγιστη χρήση φυτοφαρμάκων…)

Στο δεύτερο επίπεδο οι ευθύνες της παγκοσμιοποίησης - σύμφωνα πάντα με τους πολέμιούς της - ανευρίσκονται στις «διευκολύνσεις» που παρέχει στη διάδοση των διαφόρων ασθενειών μέσα από την ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων και εμπορευμάτων. Ο ελλιπής διασυνοριακός έλεγχος, οι διεθνείς συμβάσεις για την ανεμπόδιστη κυκλοφορία αγαθών και τα αλλεπάλληλα κύματα προσφύγων και μεταναστών επωάζουν συνθήκες ευνοϊκές για την εξάπλωση όχι μόνο του κορονοϊού αλλά και κάθε ιού που κάποιες φορές τείνει να μετασχηματιστεί σε πανδημία.

Οι ποικίλες, λοιπόν, αλληλεξαρτήσεις που επιβάλλει η παγκοσμιοποίηση επιδεινώνουν το πρόβλημα των ασθενειών, αφού πλέον το «τοπικό» γίνεται «παγκόσμιο» και το «εθνικό» αποκτά πλανητικές διαστάσεις.

Οι υπέρμαχοι της παγκοσμιοποίησης

«Η παγκοσμιοποίηση υπάρχει, όπως υπάρχουν οι ωκεανοί. Μπορεί να φοβόμαστε τους ωκεανούς, αλλά δεν παύουν να είναι μία πραγματικότητα» (Πάουλο Κοέλιο).

Στη σφοδρή κριτική των εχθρών της παγκοσμιοποίησης οι υπερασπιστές της αντιτάσσουν αλλά επιχειρήματα που εδράζονται στην αναγκαιότητά της. Σύμφωνα με αυτούς είναι αδιανόητο να σκεφτεί κανείς σήμερα έναν κόσμο με κλειστά σύνορα και με ασφυκτικούς ελέγχους στη διακίνηση ανθρώπων και αγαθών. Η παγκοσμιοποίηση, δηλαδή, συνιστά κάτι αναπόδραστο, μία νομοτέλεια που δεν την επέβαλαν μόνο τα οικονομικά συμφέροντα και οι τραπεζίτες αλλά και μία σειρά από άλλους παράγοντες, όπως η ανάγκη για επικοινωνία, ο τουρισμός και η επιδίωξη ενός άλλου, ανώτερου επιπέδου ζωής που ικανοποιεί τόσο τις βιοτικές ανάγκες όσο και τις κοινωνικές και πνευματικές.

Σε αυτό το πλαίσιο η παγκοσμιοποίηση - σύμφωνα πάντα με τους υπερασπιστές της - συντείνει αποφασιστικά στην αντιμετώπιση κάποιων ασθενειών (και όχι μόνον του κορονοϊού). Κι αυτό γιατί το αγαθό της ενημέρωσης που εξασφαλίζεται ευαισθητοποιεί κυβερνήσεις και ανθρώπους στη λήψη έγκαιρων μέτρων πρόληψης. Επειδή έτσι κι αλλιώς οι ιοί και οι επιδημίες δεν γνωρίζουν σύνορα και δεν είναι «ταξικά προσδιορισμένες», κρίνεται απαραίτητο ένα δίκτυο άμεσης ενημέρωσης και γρήγορης αντίδρασης.

Για να εκτιμήσουμε σαφέστερα τη διεθνή ενημέρωση και συνεργασία στην αντιμετώπιση του κορονοϊού στις μέρες μας που επιτυγχάνεται μέσα στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, αρκεί να σκεφτούμε την πανδημία της μαύρης πανώλης (μαύρος θάνατος) των ετών 1348 - 1353 που είχε ως συνέπεια το θάνατο 100 - 200 εκατομμυρίων σε Ευρώπη και Ασία. Κάνεις δεν θα ήθελε το όνομά της αποδόμησης της παγκοσμιοποίησης να επιστρέψει στη «ρομαντική» εποχή του 14ου αιώνα….

Το δέον γενέσθαι

Η λύση, λοιπόν, δεν βρίσκεται στην ιδεολογικοποίηση του κορονοϊού ή κάθε μελλοντικής επιδημίας. Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι το απόλυτο καλό ή κακό που μας προέκυψε. Οι μανιχαϊσμοί σε τέτοιες είδους θέματα θολώνουν την κρίση μας, προκαλούν το φανατισμό και μας εμποδίζουν να δούμε σωστά το «δέον γενέσθαι». Στόχος πρέπει να είναι η αποκρυπτογράφηση και ο περιορισμός των αιτιών και διαδικασιών που γεννούν και ενεργοποιούν τους ιούς και τις ασθένειες.

Σίγουρα οι ιοί και οι επιδημίες συνιστούν κομμάτι του πολιτισμού μας. Ο Έμπολα, ο SARS, ο MARS και σήμερα ο Covid-19 συνδέονται με αιτίες που χαρακτηρίζουν το σύγχρονο πολιτισμό και σχετίζονται ή συνδέονται (άμεσα ή έμμεσα) με την κτηνοτροφία. Ξεκινούν, δηλαδή, ως ιοί στα ζώα και μεταβιβάζονται στους ανθρώπους μέσω της επαφής τους μαζί τους.

Για αυτό θα ήταν αστοχία - κυβερνήσεων και λαών - να μεταθέσουν τον προβληματισμό για την ανάγκη πρόβλεψης και πρόληψης των ιών σε μία πολεμική χαρακωμάτων για την ενοχή ή μη της παγκοσμιοποίησης. Η ανθρωπότητα υπέφερε πολλά από τέτοιες εμμονές και ιδεοληψίες.

Στις υπόνοιες κάποιων πως ο κορονοϊός είναι ένας άτυπος βιολογικός πόλεμος εναντίον της ανερχόμενης οικονομικά δύναμης, της Κίνας, θα πρέπει να είμαστε δύσπιστοι, αφού η προπαγάνδα υφέρπει και τρέφει διαφορά ιδεολογήματα.

Ωστόσο στις μέρες μας που ο φόβος για τον κορονοϊό κυριαρχεί αναπτύσσονται και οι θεωρίες περί ενός άτυπου «υβριδικού πολέμου». Όλοι εναντίον όλων σε έναν κόσμο «πληθωριστικά πολυπολικό» μέχρι που η ανθρωπότητα θα ισορροπήσει ξανά σε ένα διπολικό σύστημα που ακόμη δεν μπορούμε να προβλέψουμε ποιοι θα είναι οι δύο πόλοι.

Μέχρι την τελική ισορροπία της ανθρωπότητας και εφόσον οι ιοί θα εξακολουθούν να υπάρχουν ως πιθανότητα - για πολλούς βεβαιότητα - η λύση βρίσκεται στην επαγρύπνηση και στην διεθνή συνεργασία.

*Ηλίας Γιαννακόπουλος - Φιλόλογος

ΙΔΕΟπολις

https://iliasgiannakopoulos.blogspot.com/