Ο πρώτος ξενώνας για άστεγους χρήστες στην Αθήνα

Στη λογική του bed first. Η Φωτεινή Λεομπίλλα, πρόεδρος του επιστημονικού συμβουλίου της δομής φιλοξενίας, μας μιλάει για αυτόν.

© EUROKINISSI / ΕΦΗ ΣΚΑΖΑ

Τάκης Σκριβάνος

Ο Δήμος Αθηναίων σε συνεργασία με τον ΟΚΑΝΑ και το ΚΕΘΕΑ λειτουργεί για πρώτη φορά στην Ελλάδα ξενώνα φιλοξενίας άστεγων ουσιοεξαρτημένων, στην οδό Χαλκοκονδύλη.

Περπατούσα έξω από ένα εγκαταλειμμένο κτίριο στο κέντρο κι έπεσε το μάτι μου σε ένα σλίπινγκ μπαγκ κολλητά στον τοίχο. Κάποιος κοιμάται εδώ και κάπου θα έχει πάει. Τριγύρω λίγα σκουπίδια και μία μπανανόφλουδα. Ξαφνικά, με την ταχύτητα του φωτός, βγήκε από μια τρύπα στον τοίχο ένας ποντικός σε μέγεθος γάτας, άρπαξε την μπανανόφλουδα και εξαφανίστηκε. Από μία έρευνα του 2018 που έκαναν το Πάντειο, το Κέντρο Υποδοχής και Αλληλεγγύης του Δήμου Αθηναίων (ΚΥΑΔΑ) και άλλοι φορείς προέκυψε ότι οι άστεγοι στην Αθήνα ήταν περίπου 500 άνθρωποι, εκ των οποίων περίπου οι μισοί χρήστες ουσιών. Μέχρι πρόσφατα, για διάφορους λόγους, καμία δομή φιλοξενίας στη χώρα δεν δεχόταν χρήστες, μέχρι που ήρθε η επιδημία του Covid-19. Και ύστερα από συνεργασία του Δήμου Αθηναίων με τον Οργανισμό Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ) και το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ) λειτουργεί από τις 22 Απριλίου για πρώτη φορά στην Ελλάδα ξενώνας φιλοξενίας άστεγων ουσιοεξαρτημένων, στην οδό Χαλκοκονδύλη. Η Φωτεινή Λεομπίλλα, πρόεδρος του επιστημονικού συμβουλίου του ξενώνα, κοινωνιολόγος με μεταπτυχιακό στον κοινωνικό αποκλεισμό και σύμβουλος απεξάρτησης, μας μιλάει γι’ αυτόν.

Η προτεραιότητα

Ο ξενώνας δημιουργήθηκε για την αντιμετώπιση των συνεπειών του Covid-19. Το «Μένουμε σπίτι» έπρεπε να γίνει πράξη και για αυτούς τους ανθρώπους, τους άστεγους χρήστες. Λαμβάνοντας υπόψη το επείγον του πράγματος, αποφασίσουμε να λειτουργήσουμε στη λογική του bed first. Δηλαδή, πρώτα δίνουμε το κρεβάτι στον άνθρωπο, χωρίς σχεδόν καμία προϋπόθεση, και στη συνέχεια ερχόμαστε να διερευνήσουμε τι είναι αυτός ο άνθρωπος, ποιες είναι οι ανάγκες του, με ποιους θα μπορούσαμε να τον διασυνδέσουμε. Στο πλαίσιο αυτό, αποφασίσαμε ότι θα πρέπει να δεχόμαστε τον κόσμο με τις λιγότερες δυνατές διαδικασίες από άποψη δικαιολογητικών, άρα και μετανάστες χωρίς νομιμοποιητικά έγραφα. Με την έννοια αυτή, η λογική μας προσομοιάζει με πρακτικές που έχουμε δει σε άλλους αντίστοιχους ξενώνες στον κόσμο, στην Αμερική και κυρίως στη Νέα Υόρκη. Σε όλους τους ωφελούμενους, πριν έρθουν στον ξενώνα, γίνονται εξετάσεις για Covid-19. Δεν είχαμε κανένα κρούσμα Covid-19, δύο περιστατικά που ανέβασαν πυρετό, απομονώθηκαν στα δωμάτιά τους μέχρι να μεταφερθούν στο νοσοκομείο από το ΕΚΑΒ, τα τεστ που τους έγιναν ήταν αρνητικά και επέστρεψαν.

Τα κριτήρια εισαγωγής

Η δήλωση αστεγίας και της χρήσης ουσιών είναι οι μόνες προϋποθέσεις για να μείνει κάποιος στον ξενώνα. Επίσης, το να είναι ενήλικος. Σε περίπτωση που κάποιος δεν έχει έγγραφα και το παρουσιαστικό του παραπέμπει σε ανήλικο, δεν τον δεχόμαστε.

Το προφίλ των ωφελουμένων

Στον ξενώνα την 1η Ιουνίου φιλοξενούνταν 71 άνθρωποι, εκ των οποίων οι 10 ήταν γυναίκες, στην πλειονότητά τους ελληνικής υπηκοότητας, από 21 έως 62 ετών. Υπάρχουν όλα τα προφίλ χρηστών, ενώ στις ψυχοδραστικές ουσίες περιλαμβάνεται και το αλκοόλ. Δυστυχώς, υπάρχουν και κάποια νέα παιδιά που διώχτηκαν από τις οικογένειές τους, οι οποίες τους «πάρκαραν» εδώ. Πολλές φορές οι οικογένειες δεν θέλουν έναν ενεργό χρήστη στο σπίτι, αν μπει σε πρόγραμμα μπορεί να τον δεχτούν ξανά.

Οι κανόνες λειτουργίας

Κάθε ωφελούμενος υπογράφει με τον ξενώνα ένα συμφωνητικό που αναγράφει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του. Από τη συμπεριφορά μεταξύ τους και απέναντι στο προσωπικό μέχρι το πιο δύσκολο κομμάτι, την αυστηρή απαγόρευση χρήσης και διακίνησης ουσιών. Υπήρξαν κάποια περιστατικά, το συζητήσαμε, λύθηκε. Αν, τώρα, έρθει κάποιος που βρίσκεται σε εμφανή τοξίκωση, έντονα φτιαγμένος δηλαδή, απαγορεύεται να πάει στο δωμάτιό του και μεταφέρεται σε συγκεκριμένο χώρο-ιατρείο υπό την επίβλεψη νοσηλευτικού προσωπικού, για να αποτραπεί κάποιο ενδεχόμενο overdose. Επίσης, η πόρτα κλείνει από τη μία μετά τα μεσάνυχτα έως τις 7 το πρωί. Εάν γυρίσει κάποιος στις 3 τη νύχτα δεν θα μπει. Εκτός εάν υπήρχε συγκεκριμένος λόγος και είχε ενημερώσει νωρίτερα το προσωπικό, ή αν συνέβη κάτι άλλο έκτακτο, για παράδειγμα μπορεί να έχει οδηγηθεί για εξακρίβωση ή για κάποιον άλλο λόγο σε αστυνομικό τμήμα. Στα δωμάτια μένει ο καθένας μόνος του και η πόρτα το βράδυ θα πρέπει να μένει μισάνοιχτη, ώστε το προσωπικό να μπορεί να ελέγξει αν ο άνθρωπος είναι καλά – ίσως να έχει κάνει χρήση, δεν ξέρουμε αν κάποιος έχει κάτι μαζί του, δεν κάνουμε σε κανέναν σωματικό έλεγχο. Στα δωμάτια απαγορεύεται το κάπνισμα, υπάρχει ειδικός χώρος όπου μπορεί να καπνίζει κανείς έως τις 3 το πρωί. Υπάρχουν και άνθρωποι με ψυχιατρικές διαταραχές, η αγωγή των οποίων μπορεί να φέρει βαρύ ύπνο και δεν επιτρέπεται να διακινδυνεύσουμε να καεί κάποιος άνθρωπος. Υπάρχουν κάποιοι με ψυχιατρικές διαταραχές που όταν ήρθαν ήταν αρρύθμιστοι, δηλαδή είτε δεν έπαιρναν καθόλου την αγωγή τους είτε δεν την έπαιρναν κανονικά. Ένας άνθρωπος με τέτοια προβλήματα αν παίρνει κανονικά την αγωγή του μπορεί εύκολα να επικοινωνήσει με όλους, αν όμως όχι, υπάρχει δυσκολία, τόσο στη σχέση του με το προσωπικό όσο και με τους άλλους ωφελούμενους. Είναι κι αυτό ένα από τα δύσκολα κομμάτια που πρέπει να διαχειριστούμε.

Λόγοι απομάκρυνσης

Δεν είμαστε αυστηροί, όμως έχει χρειαστεί να απομακρύνουμε τρία άτομα. Αυτό μπορεί να συμβεί ανάλογα με τη συχνότητα και τη βαρύτητα των παρατυπιών, δίνουμε όμως τη δυνατότητα να υποβάλουν και πάλι αίτημα και ύστερα από 15 ημέρες ή ένα μήνα να επιστρέψουν ξανά.

Διασύνδεση με ΟΚΑΝΑ και ΚΕΘΕΑ

Υπάρχει, από μέρους μας, μια ολιστική αντιμετώπιση του θέματος της αστεγίας και της χρήσης και των σχετιζόμενων προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι που βρίσκονται σε αυτή τη κατάσταση. Εκτός από τη στέγη, τη σίτιση και τις υπηρεσίες υγιεινής, παρέχεται ιατρονοσηλευτική φροντίδα, ψυχοκοινωνική και νομική υποστήριξη. Ο Δήμος Αθηναίων έχει υπογράψει μνημόνιο συνεργασίας με τον ΟΚΑΝΑ και το ΚΕΘΕΑ, δύο οργανισμούς με μεγάλη εμπειρία. Αν έρθει κάποιος εδώ και ζητήσει να ενταχθεί σε πρόγραμμα υποκατάστασης, την επόμενη κιόλας ημέρα θα τον παραπέμψουμε στον ΟΚΑΝΑ, θα τον δει ο γιατρός, θα αποφασίσει το κατάλληλο θεραπευτικό σχήμα γι’ αυτόν και θα μπει στο πρόγραμμα. Υπάρχουν και κάποιοι που θέλουν να παρακολουθήσουν ένα στεγνό πρόγραμμα, αλλά για την αρχή τουλάχιστον να παίρνουν ένα υποκατάστατο. Έτσι, εντάσσονται στο πρόγραμμα υποκατάστασης του ΟΚΑΝΑ και παράλληλα παρακολουθούν και κάποιο πρόγραμμα ψυχολογικής ενδυνάμωσης του ΚΕΘΕΑ, μέχρι να σταματήσουν εντελώς το υποκατάστατο και να μείνουν στο πρόγραμμα του ΚΕΘΕΑ. 25 άνθρωποι που ζουν σήμερα εδώ μπήκαν σε πρόγραμμα του ΟΚΑΝΑ και άλλοι 7 σε πρόγραμμα του ΚΕΘΕΑ ύστερα από παραπομπή του ξενώνα.

Ο στόχος

Ο ξενώνας λειτουργεί στη βάση της προσπάθειας μείωσης της βλάβης. Η καινοτομία είναι ότι δεχόμαστε ενεργούς χρήστες ακόμη κι αν δεν επιθυμούν καμία διασύνδεση με πρόγραμμα απεξάρτησης. Αν κάποιος είναι οροθετικός και το μόνο που θέλει από εμάς είναι να τον διασυνδέσουμε για να πάρει την αγωγή του με κάποια Μονάδα Ειδικών Λοιμώξεων, αυτό θα κάνουμε. Σαφώς υπάρχει η διάθεση από μέρους μας να τους προσεγγίσουμε και να τους δώσουμε την εναλλακτική, αλλά δεν τους υποχρεώνουμε.

Η επόμενη μέρα

Ο ξενώνας αυτός στήθηκε κατά παρέκκλιση των διατάξεων της Κοινής Υπουργικής Απόφασης (ΚΥΑ) Δ 23/2016, που αφορά στο πλαίσιο για τη λειτουργία ξενώνων κ.λπ. και μπορεί και λειτουργεί επειδή υπάρχει μία Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου, η οποία ισχύει μέχρι τον Οκτώβριο. Σύμφωνα με την ΚΥΑ, σε ξενώνα 24ωρης βάσης μπορούν να φιλοξενούνται έως και 20 ενεργοί χρήστες. Επίσης, ο χώρος μπορεί να είναι στη διάθεσή μας μέχρι περίπου τον Μάιο του 2021, από άποψη κτιρίου και χρηματοδότησης του ΚΥΑΔΑ. Αυτή τη στιγμή ψάχνουμε τη μετεξέλιξή του, θα πάρει παράταση η ΠΝΠ, θα αλλάξει η Δ 23; Εδώ είμαστε ήδη 71 άνθρωποι, υπάρχουν αρκετά αιτήματα και σε μία εβδομάδα ίσως να είμαστε 90 και υπάρχει πρόβλεψη να φτάσουμε σε έκτακτες συνθήκες (δεύτερο κύμα Covid-19, έκτακτες καιρικές συνθήκες κ.λπ.) σε 140, δηλαδή να μένουν δύο ωφελούμενοι σε κάθε δωμάτιο. Ο ξενώνας αυτός μπορεί να έγινε λόγω της πανδημίας αλλά ήρθε για να μείνει καθώς αποτελούσε για χρόνια και συνεχίζει να αποτελεί αναγκαιότητα τόσο για τους χρήστες ουσιών όσο και για τους κατοίκους της Αθήνας. Οι προθέσεις της νέας δημοτικής αρχής και του ίδιου του δημάρχου κ. Μπακογιάννη είναι ο ξενώνας να συνεχίσει να υπάρχει και στη «μετά covid» εποχή και πάνω σε αυτό δουλεύουμε αυτή την περίοδο σε συνεργασία με το ΚΕΘΕΑ και τον ΟΚΑΝΑ.

Μια ανάγκη που έπρεπε να καλυφθεί: Ο πρόεδρος του ΚΥΑΔΑ, Γρηγόρης Λέων, περιγράφει τις δυσκολίες

Το να καθίσουν στο ίδιο τραπέζι ο ΟΚΑΝΑ και το ΚΕΘΕΑ, δύο οργανισμοί με διαφορετική φιλοσοφία στην αντιμετώπιση των εξαρτήσεων, ήταν το μεγαλύτερο στοίχημα, λέει ο Γρηγόρης Λέων, πρόεδρος του Κέντρου Υποδοχής και Αλληλεγγύης του Δήμου Αθηναίων (ΚΥΑΔΑ) και της Ελληνικής Ιατροδικαστικής Εταιρείας. Δύο έρευνες του 2018 και του 2017, η πρώτη του ΚΥΑΔΑ σε συνεργασία με το Πάντειο και άλλους φορείς και η δεύτερη του ΚΥΑΔΑ, είχε δείξει ότι οι άστεγοι ουσιοεξαρτημένοι στην Αθήνα είναι περίπου 250 με 300 άτομα. «Όταν αναλάβαμε τη δημοτική αρχή τον Σεπτέμβριο του 2019 προσπαθήσαμε να βρούμε όλα τα κενά του συστήματος, τι δεν κάνουμε καλά, τι επιπλέον θα μπορούσαμε να κάνουμε. Οι άστεγοι χρήστες δεν γίνονταν δεκτοί σε καμία δομή και, με αφορμή το ξέσπασμα της επιδημίας του Covid-19, αποφασίσαμε να “τρέξουμε” γρήγορα μία δομή που να απευθύνεται σε αυτούς τους πληθυσμούς. Στη Χαλκοκονδύλη υπήρχε ήδη ένας ξενώνας αστέγων, οι οποίοι μεταφέρθηκαν στο νέο πολυδύναμο κέντρο στην Αχαρνών και Λιοσίων, προκειμένου να μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ξενώνας για τους άστεγους ενεργούς χρήστες. Τα νομοθετικά κωλύματα λύθηκαν πολύ γρήγορα, η συνεργασία όλων είναι πολύ εποικοδομητική και παρακολουθούμε την εξέλιξη της προσπάθειας με ικανοποίηση γιατί πηγαίνει καλά. Πρόκειται για ένα μεταβατικό βήμα που θα αποτελέσει τον οδηγό μας για το όποιο επόμενο, καθώς είναι δεδομένο ότι οι άνθρωποι αυτοί θα πρέπει να έχουν στέγη», σημειώνει ο κ. Λέων.

«Πηγή: https://www.athensvoice.gr