Μαθιός (Ματθαίος) Πόταγας: Η άγνωστη ιστορία του πρώτου αντιστασιακού

Στις 27 Απριλίου 1941, οι Γερμανοί κατακτητές μπαίνουν στην Αθήνα και τον Πειραιά. Δεν τους υποδέχεται κανείς, τα παραθυρόφυλλα ερμητικά κλειστά, οι δρόμοι άδειοι. Ανάσες κρατημένες, ελευθερία εν αναστολή, ζωή σε νεκροφάνεια. Ανοχύρωτη πόλη η πρωτεύουσα. Ωστόσο, κάποιοι θα κρατήσουν ένα κερί αναμμένο, ακόμα και με τίμημα ζωής. Δρομοδείχτες στο έρεβος.

Έχοντας την αίσθηση ότι ελάχιστοι από μας γνωρίζουν τη θλιβερή ιστορία του Μαθιού (Ματθαίου) Πόταγα, νομίζω ότι αξίζει να γίνει αναφορά στο όνομα του πρώτου αντιστασιακού ήρωα της γερμανικής Κατοχής. Μολονότι η κοινή γνώμη θεωρεί τον Μανώλη Γλέζο ως τον πρώτο αντιστασιακό, ο ίδιος ο Γλέζος, σε συνεντεύξεις που έχει δώσει, επιμένει να αρνείται αυτόν τον τίτλο, διευκρινίζοντας ότι επάξια ανήκει στον Μαθιό Πόταγα.

Θα παραθέσω αυτούσιο το σχετικό απόσπασμα από το βιβλίο του Μανώλη Γλέζου «Εθνική Αντίσταση 1940 -1945», Εκδόσεις Στοχαστής, 2006:

«Το μεσημέρι της 2ας Μαΐου 1941, ο 17χρονος μαθητής της Ε΄ Γυμνασίου του Βαρβακείου από τη Βυτίνα, Μαθιός Πόταγας, πετάχτηκε άοπλος στη μέση του δρόμου, ύψωσε το χέρι και φώναξε στη φάλαγγα των αρμάτων μάχης των ναζί που έφτασαν στη γέφυρα Κουτρουμπή, στο δημόσιο δρόμο, που περνούσε έξω από τη Βυτίνα: «Σταθείτε. Δεν θα μας σκλαβώσετε. Είμαι εδώ μόνος. Αλλά η Ελλάδα ολόκληρη ακολουθεί». Έκπληκτος ο διοικητής της φάλαγγας, ρώτησε το διερμηνέα, τι λέει αυτό το παιδί. Όταν ο διερμηνέας του εξήγησε, ο διοικητής με το αυτόματό του σκότωσε τον Πόταγα. Αλλά δεν έφτανε στον ναζί αξιωματικό μόνον ο θάνατος. Διέταξε τους στρατιώτες του και με έναν ογκόλιθο συνέθλιψαν το κεφάλι του νέου που τόλμησε να υψώσει το ανάστημά του απέναντι στο Γ΄ Ράιχ και το στρατό του...».

Σύμφωνα εξ άλλου με τη μαρτυρία του Χρήστου Κουτσούγερα, (arcadians.gr), το γεγονός διαδραματίστηκε ως εξής:

«Ένα παιδί 18 χρονών στην Βυτίνα ο Ματθαίος Πόταγας συγχρόνως σχεδόν, λες και είχαν συνεννοηθεί με το Σάντα και τον Γλέζο που κατεβάσανε την σημαία από την Ακρόπολη, αυτό το παιδί των 18 χρόνων στην Βυτίνα δεν μπορούσε να συμβιβαστεί στην ιδέα ότι η πατρίδα υποδουλώθηκε, ότι θα ζει σκλάβος. Και κατάμονος, μόνος χωρίς να είναι οργανωμένος πουθενά, ούτε είχε παρέα, πήρε το πιστόλι του πατέρα του το γέμισε και πήγε στην θέση Κουτρουμπή αφού έμαθε, μαθεύτηκε στην Βυτίνα ότι θα περάσουν οι Γερμανοί, πήγε στην θέση Κουτρουμπή σε ένα βράχο στην στροφή του δρόμου και όρθιος ο Ματθαίος Πόταγας μόλις ήρθαν οι Γερμανοί άδειασε το πιστόλι στα σιδερένια αυτοκίνητα των Γερμανών. Τι να έκανε δηλαδή. Σταματήσανε οι Γερμανοί, κάνουν μία κυκλική κίνηση, το πιάσανε το παιδί και του λιώσανε το κεφάλι στο σημείο εκείνο που διάλεξε να στήσει την ενέδρα. Αυτό έκανε ο Ματθαίος Πόταγας».

Ας έχουμε υπ’ όψη μας αυτό το συγκλονιστικό περιστατικό, ιδιαίτερα στους δυσχείμερους καιρούς που ζούμε – καιρούς απαξίωσης και εξανδραποδισμού των πάντων -. Ένα 17χρονο παιδί, ένας άλλος Ευαγόρας Παλληκαρίδης, προτάσσει την ίδια τη ζωή του μπροστά στους σιδερόφραχτους που επιβουλεύονται την ελευθερία τη δική του και βέβαια ολόκληρης της πατρίδας του. Ασυγκίνητος και κυνικός ο «τύραννος», ο σύγχρονος και επηρμένος αυτός Κρέων, αποφασισμένος όχι μόνο να συντρίψει δια των όπλων κάθε αντίσταση, αφαιρώντας ζωές, αλλά και με μίσος να εξαλείψει οτιδήποτε μπορεί να παραγάγει ελεύθερη σκέψη και βούληση, ακόμα κι αν αυτό είναι το μυαλό ενός νεκρού.

Δεν έμαθε βέβαια ποτέ αυτό το ανθρωπόμορφο τέρας ότι, (σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή, πρώτα τον σκότωσαν και μετά συνέθλιψαν το κεφάλι του), αν μη τι άλλο, σεβόμαστε τους νεκρούς, γιατί προφανώς ποτέ του δεν διδάχθηκε αρχαία ελληνική ιστορία - μολονότι οι ναζί ισχυρίζονταν ότι θαύμαζαν τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό!-  ποτέ του δεν διάβασε Αντιγόνη, ποτέ του δεν έμαθε ότι οι νόμοι της ηθικής και του καθήκοντος υπερτερούν των νόμων των φαύλων, δοκησίσοφων και υπερφίαλων κυβερνώντων.  Δεν έμαθε επίσης ποτέ του ότι οι φιλελεύθερες ιδέες και αξίες, όσο πιο πολύ καταπιέζονται και περιορίζονται, τόσο περισσότερο φουντώνουν και βρίσκουν τρόπους να εξαπλώνονται, όσα κεφάλια κι αν συντρίψεις, όσο μεγάλοι κι αν είναι οι ογκόλιθοι που θα χρησιμοποιήσεις. Είναι κάτι σαν τη φωτιά, που όσο τη φυσάς για να σβήσει, τόσο εκείνη θεριεύει. 

«Και τι δεν κάνατε για να με θάψετε / όμως ξεχάσατε πώς ήμουν σπόρος». Ποιος ξέρει; Ίσως ο μέγας Χριστιανόπουλος να είχε υπόψη του τον Μαθιό, όταν έγραφε τους παραπάνω στίχους.

Η καταξιωμένη γλύπτρια, Ελένη Πόταγα, αδελφή του Μαθιού, μας πληροφορεί ότι «νέοι από όλες τις οργανώσεις ερχόντουσαν και κατέθεταν στεφάνια και λουλούδια στον τάφο του, ιδίως όταν σχεδίαζαν μια νέα αντιστασιακή ενέργεια». Πράγματι, ο Μαθιός είχε πετύχει τον σκοπό του. Έγινε σύμβολο και παράδειγμα!

Νύχτα μέρα στριφογυρίζουν στο μυαλό μου τα λόγια αυτού του αγνού νέου, του πρωτοπόρου της μαθητικής αντίστασης, από τότε που διάβασα την ιστορία του. Έρχονται και φεύγουν σαν αντίλαλος, ούτε στιγμή δε μ’ αφήνουν να ησυχάσω, με κατατρύχουν και μου θυμίζουν τη βαριά κληρονομιά - όχι εκείνη τη βαρύγδουπη των αρχαίων προγόνων - αλλά εκείνη που μας άφησε ένα 17χρονο παλικάρι, λίγες δεκαετίες πριν  - την κληρονομιά που απαρνηθήκαμε, γιατί διαλέξαμε δρόμο εύκολο και φαύλο, δίχως πυξίδα, δίχως προσανατολισμό:

«Σταθείτε! Δεν θα μας σκλαβώσετε! Είμαι εδώ μόνος. Αλλά η Ελλάδα ολόκληρη ακολουθεί!». Για ποια Ελλάδα μιλάς παλικάρι μου; Για ποια Ελλάδα έδωσες τα νιάτα σου; Για ποιους Έλληνες;

Τη μνήμη του Μαθιού δεν την σεβαστήκαμε, εμείς οι ίδιοι τον προδώσαμε. Θυσιάστηκε για μια Ελλάδα που ποτέ δεν θα υπάρξει, όσο εμείς την ατιμάζουμε και την διαπομπεύουμε. Με τυραννά η σκέψη ότι την κληρονομιά αυτή τη βγάλαμε στο σφυρί για λίγα αργύρια, την ξεπουλήσαμε όσο – όσο, κόψαμε τον ομφάλιο λώρο με το παρελθόν και χωρίς ταυτότητα πορευτήκαμε σαν παρίες, ζητιανεύοντας στις γειτονιές του κόσμου. Και ο κατήφορος τέλος δεν έχει...