Ισραήλ: Η κλιμάκωση του πολέμου απειλεί με ύφεση την παγκόσμια οικονομία

Οι τιμές του πετρελαίου, ο πληθωρισμός και ο αντίκτυπος στην παγκόσμια ανάπτυξη

Φωτό: Pixabay.com

Επιμέλεια

Γιάννης Αγουρίδης

Όπως οι πόλεμοι της Μέσης Ανατολής στο παρελθόν, έτσι και η σύγκρουση μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς που ξέσπασε την περασμένη εβδομάδα έχει τη δυνατότητα να διαταράξει την παγκόσμια οικονομία – και να την οδηγήσει ακόμη και σε ύφεση, αν εμπλακούν περισσότερες χώρες.

Ο κίνδυνος αυτός είναι υπαρκτός, καθώς ο στρατός του Ισραήλ ετοιμάζεται να εισβάλει στη Γάζα ως απάντηση σε επίθεση της στρατιωτικής ομάδας. Ο απολογισμός των νεκρών από την επίθεση της Χαμάς και τις συνεχιζόμενες ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές στη Γάζα είναι τεράστιος. Υπάρχει μάλιστα μεγάλη ανησυχία ότι πολιτοφυλακές στο Λίβανο και τη Συρία που υποστηρίζουν τη Χαμάς θα συμμετάσχουν στις μάχες.

Μια ευρύτερη κλιμάκωση θα μπορούσε να φέρει το Ισραήλ σε άμεση σύγκρουση με το Ιράν, προμηθευτή όπλων και χρημάτων της Χαμάς, την οποία οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν χαρακτηρίσει τρομοκρατική οργάνωση. Σε αυτό το σενάριο, το Bloomberg Economics εκτιμά ότι οι τιμές του πετρελαίου θα εκτοξευθούν στα 150 δολάρια το βαρέλι και η παγκόσμια ανάπτυξη να πέσει στο 1,7% – μια υποχώρηση που θα αφαιρούσε περίπου 1 τρισεκατομμύριο δολάρια από την παγκόσμια παραγωγή. Νούμερα εφιαλτικά…

Οι δευτερογενείς επιπτώσεις

Φυσικά, τέτοιες δευτερογενείς επιπτώσεις δεν είναι στην αιχμή του ενδιαφέροντος μετά την ανθρώπινη τραγωδία της περασμένης εβδομάδας. Η μεγάλη πλειοψηφία των νεκρών και στις δύο πλευρές είναι άμαχοι. Δεκάδες Ισραηλινοί όμηροι έχουν μεταφερθεί στη Γάζα. Οι πύραυλοι και η διαφαινόμενη επίθεση στο έδαφος απειλούν τις ζωές των Παλαιστινίων που έχουν παγιδευτεί στον θύλακα χωρίς διέξοδο διαφυγής. 

Οι συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή μπορούν να προκαλέσουν κραδασμούς σε ολόκληρο τον κόσμο, επειδή η περιοχή είναι ένας κρίσιμος προμηθευτής ενέργειας και ένας βασικός θαλάσσιος διάδρομος. Ο αραβοϊσραηλινός πόλεμος του 1973, ο οποίος οδήγησε σε εμπάργκο πετρελαίου και χρόνια στασιμοπληθωρισμού στις βιομηχανικές οικονομίες, είναι το πιο σαφές παράδειγμα. Άλλες συγκρούσεις είχαν πιο περιορισμένο αντίκτυπο, ακόμη και όταν ο ανθρώπινος φόρος ήταν μεγάλος.

Η σημερινή παγκόσμια οικονομία μοιάζει ευάλωτη. Ακόμα ανακάμπτει από μια κρίση πληθωρισμού που επιδεινώθηκε από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία πέρυσι. Ένας άλλος πόλεμος σε μια περιοχή παραγωγής ενέργειας θα μπορούσε να αναζωπυρώσει τον πληθωρισμό. Οι ευρύτερες συνέπειες θα μπορούσαν να επεκταθούν από την αναζωπύρωση της αναταραχής στον αραβικό κόσμο, μέχρι τις προεδρικές εκλογές του επόμενου έτους στις ΗΠΑ, όπου οι τιμές της βενζίνης αποτελούν κλειδί για το συναίσθημα των ψηφοφόρων.

Όλες αυτές οι πιθανές επιπτώσεις εξαρτώνται από το πώς θα εξελιχθεί ο πόλεμος τις επόμενες εβδομάδες ή μήνες. Το Bloomberg Economics εξέτασε τις πιθανές επιπτώσεις στην παγκόσμια ανάπτυξη και τον πληθωρισμό βάσει τριών σεναρίων.

Στο πρώτο, οι εχθροπραξίες παραμένουν σε μεγάλο βαθμό περιορισμένες στη Γάζα και το Ισραήλ. Στο δεύτερο, η σύγκρουση επεκτείνεται σε γειτονικές χώρες όπως ο Λίβανος και η Συρία, οι οποίες φιλοξενούν ισχυρές πολιτοφυλακές που υποστηρίζονται από την Τεχεράνη – μετατρέποντας την ουσιαστικά σε έναν πόλεμο δι’ αντιπροσώπων μεταξύ Ισραήλ και Ιράν. Η τρίτη περιλαμβάνει την κλιμάκωση σε άμεση στρατιωτική ανταλλαγή μεταξύ των δύο περιφερειακών εχθρών.

Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, η πορεία είναι η ίδια – ακριβότερο πετρέλαιο, υψηλότερος πληθωρισμός και βραδύτερη ανάπτυξη – αλλά το εύρος είναι διαφορετικό. Όσο ευρύτερα εξαπλώνεται η σύγκρουση, τόσο περισσότερο ο αντίκτυπός της γίνεται παγκόσμιος παρά περιφερειακός.

Οικονομικός αντίκτυπος του πολέμου

Φυσικά, το πραγματικό εύρος των κινδύνων και των ενδεχομένων είναι ευρύτερο και πιο πολύπλοκο από ό,τι μπορούν να αποτυπώσουν αυτά τα σενάρια. Ακόμη και οι στενές οικονομικές σχέσεις αιτίου-αποτελέσματος έχουν αποδειχθεί δύσκολο να προβλεφθούν εν μέσω της αστάθειας των τελευταίων ετών – και οι πόλεμοι είναι πολύ πιο δύσκολο να προβλεφθούν. Παρόλα αυτά, τα σενάρια που περιγράφουμε εδώ θα πρέπει τουλάχιστον να βοηθήσουν να πλαισιωθεί η σκέψη σχετικά με τις πιθανές μελλοντικές πορείες. 

Σενάριο 1: Σύγκρουση που περιορίζεται στη Γάζα

Το 2014, η απαγωγή και η δολοφονία τριών Ισραηλινών από τη Χαμάς αποτέλεσε το έναυσμα για μια χερσαία εισβολή στη Γάζα που άφησε πίσω της περισσότερους από 2.000 νεκρούς. Οι μάχες δεν επεκτάθηκαν πέρα από το παλαιστινιακό έδαφος και ο αντίκτυπός τους στις τιμές του πετρελαίου – και στην παγκόσμια οικονομία – ήταν αμυδρός.

Ο αριθμός των νεκρών της περασμένης εβδομάδας είναι ήδη υψηλότερος. Παρόλα αυτά, μια πιθανή πορεία της τρέχουσας σύγκρουσης θα ήταν ουσιαστικά μια επανάληψη αυτής της τραγικής ιστορίας – σε συνδυασμό με αυστηρότερη επιβολή των αμερικανικών κυρώσεων στο πετρέλαιο του Ιράν. 

Η Τεχεράνη αύξησε την παραγωγή πετρελαίου κατά 700.000 βαρέλια ημερησίως φέτος, καθώς οι ανταλλαγές κρατουμένων και το ξεπάγωμα περιουσιακών στοιχείων σηματοδότησαν την απόψυξη των σχέσεων με τις ΗΠΑ. Εάν αυτά τα βαρέλια χαθούν υπό την πίεση των ΗΠΑ, το Bloomberg Economics εκτιμά ότι θα δώσει ώθηση στις τιμές του πετρελαίου κατά 3 έως 4 δολάρια.

Ο αντίκτυπος στην παγκόσμια οικονομία σύμφωνα με αυτό το σενάριο θα είναι ελάχιστος, ειδικά εάν η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ αντισταθμίσουν τα χαμένα ιρανικά βαρέλια χρησιμοποιώντας την πλεονάζουσα δυναμικότητά τους.

Μιλώντας στη Σύνοδο του ΔΝΤ, η υπουργός Οικονομικών Τζάνετ Γέλεν δήλωσε ότι οι ΗΠΑ «παρακολουθούν τις πιθανές οικονομικές επιπτώσεις της κρίσης» – αλλά πρόσθεσε ότι δεν αναμένει να αποτελέσει «σημαντικό πιθανό παράγοντα για τις παγκόσμιες οικονομικές προοπτικές». Εάν η σύγκρουση παραμείνει περιορισμένη, αυτή θα είναι πιθανότατα η σωστή εκτίμηση.

Σενάριο 2: Πόλεμος δι’ αντιπροσώπων

Τι γίνεται όμως σε περίπτωση που δεν παραμείνει περιορισμένη; Η Χεζμπολάχ – μια πολιτοφυλακή που υποστηρίζεται από το Ιράν και είναι ισχυρός παίκτης στον Λίβανο – έχει ήδη ανταλλάξει πυρά με τις ισραηλινές δυνάμεις στα σύνορα και είπε ότι έπληξε μια θέση του ισραηλινού στρατού με κατευθυνόμενους πυραύλους.

Εάν η σύγκρουση εξαπλωθεί στον Λίβανο και τη Συρία, όπου το Ιράν υποστηρίζει επίσης ένοπλες ομάδες, θα μετατραπεί ουσιαστικά σε πόλεμο δια αντιπροσώπων μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ — και το οικονομικό κόστος θα αυξηθεί.

«Το Ιράν και η Χεζμπολάχ παρακολουθούν και αξιολογούν την κατάσταση», λέει ο Γιαίρ Γκολάν, πρώην αναπληρωτής αρχηγός του στρατού του Ισραήλ. «Εάν η Χεζμπολάχ συμμετάσχει στην εκστρατεία» τότε θα αυξηθεί η πιθανότητα μιας άμεσης σύγκρουσης μεταξύ του Ισραήλ και του Ιράν, οδηγώντας πιθανότατα τις τιμές του πετρελαίου σε πολύ υψηλότερο επίπεδο. Στον σύντομο αλλά αιματηρό πόλεμο Ισραήλ-Χεζμπολάχ το 2006, το αργό εκτινάχθηκε κατά 5 δολάρια το βαρέλι. Μια αντίστοιχη κίνηση σήμερα θα έστελνε την τιμή σε άνοδο 10% σε περίπου 94 δολάρια.

Οι εντάσεις ενδέχεται να αυξηθούν και στην ευρύτερη περιοχή. Η Αίγυπτος, ο Λίβανος και η Τυνησία βυθίζονται σε οικονομική και πολιτική στασιμότητα. Η απάντηση του Ισραήλ στην επίθεση της Χαμάς θα μπορούσε να προκαλέσει διαμαρτυρίες. Στον Αραβικό τρόπο σκέψης, η απόσταση από τις πορείες κατά του Ισραήλ έως τις αντικυβερνητικές αναταραχές είναι μικρή. Μια επανάληψη της Αραβικής Άνοιξης – ένα κύμα διαμαρτυρίας και εξέγερσης που ανέτρεψε κυβερνήσεις στις αρχές της δεκαετίας του 2010 – δεν είναι αδιανόητο.

Ο παγκόσμιος οικονομικός αντίκτυπος σε αυτό το σενάριο προέρχεται από τα εξής δύο: Ένα άλμα 10% στις τιμές του πετρελαίου και μια κίνηση απομάκρυνσης κινδύνου στις χρηματοπιστωτικές αγορές, σύμφωνα με αυτό που συνέβη κατά την Αραβική Άνοιξη. Καταγράφουμε την τελευταία κίνηση με μια αύξηση οκτώ μονάδων στον δείκτη VIX, ένα ευρέως χρησιμοποιούμενο μέτρο αποστροφής κινδύνου.

Θα προσθέσουν 0,3 ποσοστιαίες μονάδες στην παγκόσμια ανάπτυξη το επόμενο έτος – περίπου 300 δισεκατομμύρια δολάρια απώλειας παραγωγής – που θα επιβραδύνει τον ρυθμό στο 2,4%. Εκτός της κρίσης Covid του 2020 και της παγκόσμιας ύφεσης του 2009, αυτή θα ήταν η πιο αδύναμη ανάπτυξη των τελευταίων τριών δεκαετιών.

Οι υψηλότερες τιμές του πετρελαίου θα πρόσθεταν επίσης περίπου 0,2 ποσοστιαίες μονάδες στον παγκόσμιο πληθωρισμό – διατηρώντας τον κοντά στο 6%, κάτι που θα ενίσχυε την πίεση στους κεντρικούς τραπεζίτες να διατηρήσουν σφιχτή τη νομισματική πολιτική. 

Σενάριο 3: Πόλεμος Ιράν – Ισραήλ

Η άμεση σύγκρουση μεταξύ του Ιράν και του Ισραήλ είναι ένα σενάριο μικρής πιθανότητας, αλλά επικίνδυνο. Θα μπορούσε να είναι το έναυσμα για μια παγκόσμια ύφεση. Η άνοδος των τιμών του πετρελαίου και η πτώση των περιουσιακών στοιχείων υψηλού κινδύνου θα προκαλούσαν σημαντικό πλήγμα στην ανάπτυξη και θα ανέβαζαν τον πληθωρισμό κατά μια βαθμίδα υψηλότερα.

«Κανείς στην περιοχή, ούτε καν το Ιράν, δεν θέλει να δει τη σύγκρουση Χαμάς-Ισραήλ να κλιμακώνεται σε έναν ολοκληρωτικό περιφερειακό πόλεμο», λέει ο Χασάν Αλχασάν, ερευνητής στο Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα συμβεί, ειδικά με αυτό το συναισθηματικό πλαίσιο. «Η πιθανότητα λανθασμένου υπολογισμού είναι μεγάλη», λέει ο Αλχασάν.

Το Ισραήλ θεωρούσε από καιρό τις πυρηνικές φιλοδοξίες του Ιράν ως υπαρξιακή απειλή. Οι κινήσεις της Τεχεράνης για οικοδόμηση στρατιωτικής συμμαχίας με τη Ρωσία, αποκατάσταση των διπλωματικών σχέσεων με τη Σαουδική Αραβία και ομαλές σχέσεις με τις ΗΠΑ προκάλεσαν δυσφορία.

Το Ισραήλ και οι ΗΠΑ έχουν στείλει ανάμεικτα μηνύματα σχετικά με τη συνενοχή του Ιράν στην επίθεση της Χαμάς. «Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι μπορεί να το γνώριζαν», είπε ο υπουργός Στρατηγικών Υποθέσεων του Ισραήλ, Ρον Ντέρμερ, στις 9 Οκτωβρίου. Αμερικανοί αξιωματούχοι λένε ότι έχουν στοιχεία ότι οι Ιρανοί ηγέτες αιφνιδιάστηκαν, ανέφεραν οι New York Times στις 11 Οκτωβρίου, ωστόσο έχουν περιγράψει το Ιράν ως συνένοχο με μια ευρύτερη έννοια επειδή χρηματοδοτεί και εξοπλίζει τη Χαμάς.

Σε μια αντιπαράθεση Ισραήλ-Ιράν, «η Τεχεράνη πιθανότατα θα επιδιώξει να ενεργοποιήσει ολόκληρο το δίκτυο πληρεξουσίων και εταίρων της στη Συρία, το Ιράκ, την Υεμένη και το Μπαχρέιν», είπε ο Αλχασάν. «Θα είχε έναν μακρύ κατάλογο σκληρών και μαλακών δυτικών στόχων στην περιοχή για να διαλέξει».

Σε αυτό το σενάριο, οι αυξημένες εντάσεις μεταξύ υπερδυνάμεων θα λειτουργούσε εξαιρετικά αρνητικά. Οι ΗΠΑ είναι στενός σύμμαχος του Ισραήλ, ενώ η Κίνα και η Ρωσία εμβαθύνουν τους δεσμούς με το Ιράν. Δυτικοί αξιωματούχοι λένε ότι ανησυχούν ότι η Κίνα και η Ρωσία θα εκμεταλλευτούν τη σύγκρουση για να αποσπάσουν την προσοχή και τους στρατιωτικούς πόρους από άλλα μέρη του κόσμου.

Με περίπου το ένα πέμπτο της παγκόσμιας προσφοράς πετρελαίου να προέρχεται από την περιοχή του Κόλπου, οι τιμές θα εκτοξευθούν στα ύψη. Δεν αποκλείεται η επανάληψη του πλήγματος στις εγκαταστάσεις της Aramco από φιλοϊρανούς μαχητές όπως το 2019, που αφαίρεσε σχεδόν το ήμισυ της προμήθειας πετρελαίου από τη Σαουδική Αραβία.

Η τιμή του αργού μπορεί να μην είναι τετραπλασιασμένη, όπως έγινε το 1973 όταν τα αραβικά κράτη επέβαλαν εμπάργκο ως αντίποινα για την υποστήριξη των ΗΠΑ προς το Ισραήλ στον πόλεμο εκείνου του έτους. Αλλά εάν το Ισραήλ και το Ιράν εκτοξεύουν πυραύλους το ένα στο άλλο, οι τιμές του πετρελαίου θα μπορούσαν να αυξηθούν σύμφωνα με αυτό που συνέβη μετά την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ το 1990. Με πολύ υψηλότερο σημείο εκκίνησης σήμερα, μια άνοδος αυτού του μεγέθους θα μπορούσε να οδηγήσει το πετρέλαιο στα 150 δολάρια το βαρέλι. 

Η πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα στη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα μπορεί να μην αποδειχθεί αρκετή εάν το Ιράν αποφασίσει να κλείσει τα στενά του Ορμούζ, από τα οποία διέρχεται το ένα πέμπτο των ημερήσιων αποθεμάτων πετρελαίου στον κόσμο. Θα υπήρχε επίσης μια πιο ακραία ανατροπή στις χρηματοπιστωτικές αγορές, ίσως συγκρίσιμη με την άνοδο των 16 μονάδων στο VIX το 1990.

Συνδυάζοντας αυτούς τους αριθμούς, το μοντέλο του Bloomberg Economics προβλέπει πτώση 1 ποσοστιαίας μονάδας στην παγκόσμια ανάπτυξη — μειώνοντας τον αριθμό για το 2024 στο 1,7%. Η παγκόσμια ύφεση είναι δύσκολο να προσδιοριστεί, καθώς η ταχεία επέκταση οικονομιών όπως η Κίνα συνεπάγεται μια σχετική απορρόφηση των αναταραχών. Σε μια τέτοια περίπτωση, αφήνοντας πάλι εκτός το σοκ του Covid και της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 2009, θα ήταν η χειρότερη ανάπτυξη από το 1982 – την περίοδο που η Fed ανέβασε τα επιτόκια για να συγκρατήσει τον πληθωρισμό από το πετρελαϊκό σοκ της δεκαετίας του 1970.

Ένα τόσο μεγάλο πετρελαϊκό σοκ θα εκτροχιάσει επίσης την παγκόσμια προσπάθεια μείωσης των τιμών – αφήνοντας τον παγκόσμιο πληθωρισμό στο 6,7% το επόμενο έτος. Στις ΗΠΑ, ο στόχος του 2% της Fed θα έμενε απρόσιτος και η ακριβή βενζίνη θα αποτελούσε εμπόδιο για την εκστρατεία επανεκλογής του προέδρου Τζο Μπάιντεν.

Σκοτεινό μονοπάτι

Η αντίδραση του Ισραήλ αυξάνει την πιθανότητα αιματηρών αντιποίνων και περιφερειακού πολέμου. Η ισορροπία των πιθανοτήτων, ωστόσο, εξακολουθεί να κλίνει προς μια περιορισμένη σύγκρουση, με υψηλό κόστος τις ανθρώπινες απώλειες αλλά  και περιορισμένο οικονομικό αντίκτυπο στην αγορά.

Ένα πράγμα είναι βέβαιο: οι ελπίδες για μια πιο σταθερή Μέση Ανατολή έχουν καταρρεύσει. Κατά τα τελευταία χρόνια, η προσέγγιση μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν και οι ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ του Ισραήλ και αρκετών αραβικών κρατών αύξησαν τις προσδοκίες ότι η περιοχή μπορεί να δει ένα τέλος στις δεκαετίες διαμάχης.

Αντίθετα, ωστόσο, αντιμετωπίζει μια νέα πυρκαγιά. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ο εμπορικός πόλεμος ΗΠΑ-Κίνας και οι αυξανόμενες εντάσεις στην Ταϊβάν δείχνουν ότι η γεωπολιτική επανέρχεται ως κινητήριος δύναμη των οικονομικών συνεπειών. Στη Μέση Ανατολή, δεν εξαφανίστηκε ποτέ.

ΟικονομικόςΤαχυδρόμος