Το τείχος στην Παλαιστίνη - του Γιάννη Βαρουφάκη

Δείτε το slide show της Δαναής Στράτου

Σε μερικές μέρες ο πρωθυπουργός του Ισραήλ Μπέντζαμιν Νετανιάχου, ο Πρόεδρος της Παλαιστινιακής Αρχής Μαχμούτ Αμπάς, και οι σύμβουλοί τους θα καταφθάσουν στις ΗΠΑ για νέες συνομιλίες υπό την αιγίδα του Προέδρου Ομπάμα. Θα δούμε τηλεοπτικά ρεπορτάζ με δημοσιογράφους που προσπαθούν να ερμηνεύσουν την πρόοδο των διαπραγματεύσεων από το πόσο θερμές ήταν οι χειραψίες. Θα διαβάσουμε άρθρα με αναλύσεις επί αναλύσεων. Θα ακούσουμε εικασίες, προτροπές, διαμαρτυρίες. Στο μεταξύ, το πρόβλημα θα βαθαίνει, οι πληγές θα μολύνονται, η ελπίδα θα σβήνει.

Τον Ιούνιο του 2005 τα ταξίδια μας στις διαχωριστικές γραμμές, μας έφεραν στην σκιά του Τείχους που κόβει την "Γη της Επαγγελίας" στα δύο (*). Στόχος μας να σταθούμε σε αυτόν τον διαχωρισμό, ακριβώς όπως κάναμε και στους άλλους διαχωρισμούς (στο Τείχος που χωρίζει το Μεξικό από τις ΗΠΑ, στην Πράσινη Γραμμή της Κύπρου, στο Κόσοβο, στο σύνορο Αιθιοπίας-Ερυθραίας, στο Κασμίρ, στο Μπέλφαστ). Ο οδηγός μας στην Δυτική Όχθη ήταν Παλαιστίνιος αλλά και Ισραηλινός πολίτης. Από εκείνους που το χωριό τους πέρασε στο Ισραήλ το 1948, όχι το 1967. Όλη του την ζωή ήταν οπαδός του Αραφάτ. Αν και άθεος, μόλις πρόσφατα είχε κάνει το μεγάλο βήμα: προσχώρησε στην Ισλαμική Χαμάς εγκαταλείποντας την Φατάχ και τον Μαχμούτ Αμπάς, τον διάδοχο του Αραφάτ. Καθώς περνάγαμε από την κατεχόμενη πόλη της Καλκίλια, τον πίεσα να σχολιάσει την αδιαλλαξία της νέας του οργάνωσης. 

"Δεν θα πρέπει κάποια στιγμή η Χαμάς", τον ρώτησα "να αναγνωρίσει το Ισραήλ; Πως αλλιώς θα διαπραγματευτείτε;" 

Με ανατολίτικη έφεση, και με ένα πλατύ, αφοπλιστικό χαμόγελο, μου έδωσε απάντηση σχεδόν Ιησουιτική: "Φίλε μου, κάθε βράδυ που πάω για ύπνο και κάθε πρωί που ξυπνώ ένα πράγμα ονειρεύομαι: Να αναγνωρίσουμε το Ισραήλ!"

Το χαμόγελό του υποχώρησε και την θέση του πήρε μια επιτηδευμένα πονεμένη έκφραση. "Αναγνωρίζεις την Γαλλία;" με ρώτησε καρφώνοντάς με με τα μάτια του.

Ένευσα συγκαταβατικά αφήνοντάς τον να συνεχίσει.

"Αν σου δώσω έναν γεωγραφικό χάρτη της Ευρώπης χωρίς τα σύνορα, θα μπορούσες μέσες άκρες, πάνω κάτω, να μου δείξεις που είναι τα σύνορα της Γαλλίας;"

"Ναι", του απαντώ. 

"Ε, λοιπόν, αυτό δεν γίνεται στην περίπτωση του Ισραήλ, όσο και να το θέλω. Που είναι τα σύνορά του; Οι Ισραηλινοί δεν μου λένε που είναι. Αρνούνται πεισματικά ακόμα και να προτείνουν ένα σύνορο μεταξύ του Ισραήλ και της Παλαιστίνης. Να μου πουν που θέλουν το σύνορο, να διαπραγματευτούμε, να τα βρούμε, να αλληλο-αναγνωριστούμε. Εμείς, Φατάχ και Χαμάς, έχουμε κοινή πρόταση: παλαιστινιακό κράτος στα εδάφη που κατέκτησε το Ισραήλ το 1967. Τελεία και παύλα. Απλά πράγματα. Εκείνοι; Τι πρόταση έχουν; Δεν έχουν. Αυτό που θέλουν, και κάνουν, είναι να χτίσουν ένα Τείχος μέσα από τα σπίτια μας, τις αυλές μας, τα περιβόλια μας, τα χωριά μας. Ένα Τείχος το οποίο θα είναι δικό τους και από τις δύο μεριές. Όχι σύνορο αλλά ουσιαστικά ένα φράκτη για να μαντρώνουν εμάς, αποτρέποντας την λειτουργία όχι μόνο ενός δικού μας κράτους αλλά και των κοινοτήτων μας. Ένα Τείχος που αιωνίως δεν θα μου επιτρέπει, χωρίς την άδεια των Ισραηλινών, να πάω το παιδί μου στο σχολείο, την γυναίκα μου στο νοσοκομείο, να πάω βρε αδερφέ να μαζέψω τις ελιές μου, να επισκεφτώ τους συγγενείς μου. Τι ακριβώς λοιπόν θέλεις να αναγνωρίσουμε; Τους τοίχους της υπαίθριας φυλακής μας;"

Οδηγήσαμε ώρες πολλές στα κατεχόμενα. Μας έδειξε ένα τοπίο επίπονων χρωμάτων. Τις κατακόκκινες σκεπές των παράνομων εβραϊκών οικισμών, τα γκριζωπά χωριά των αποκλεισμένων παλαιστινίων, τα Καλιφορνέζικης αισθητικής προάστια με το άπλετο γκαζόν που το "κοσμούν" απαίσια πλαστικά αγαλματάκια και το ποτίζουν τα πηγάδια των παλαιστινίων που διψούν στους άνυδρους οικισμούς τους παραδίπλα - γκαζόν που ξεδιπλώθηκε στην γη απ' όπου πρώτα ξεριζώθηκαν οι αιωνόβιες ελιές των εκδιωχθέντων.

Αποφασίσαμε να επισκεφτούμε έναν τέτοιο οικισμό εποίκων. Στο οδόφραγμα της εισόδου του ο πάνοπλος φρουρός μας είπε ότι απαγορεύεται η είσοδος εκτός αν επισκεπτόμαστε κάποιον. Ο οδηγός μας, με το τεράστιο χαμόγελό του ως μοναδικό όπλο, του λέει στα εβραϊκά: "Και βέβαια επισκεπτόμαστε κάποιον." Ο φρουρός χαλάρωσε και ρώτησε: "Ποιον;" "Όλους" απαντά ο δικός μας, όλο χαρά. "Θέλουμε να τους επισκεφτούμε όλους!" Ήταν τέτοιο το σοκ του φρουρού που ... μας άφησε!

Από τους δρόμους της Ramallah έως τα υπόγεια τούνελ της Rafah, το οδικό δίκτυο που έχει χτίσει το Ισραήλ αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του Τείχους. Θυμίζει σπαγγέτι: γέφυρες πάνω από δρόμους πάνω από τούνελ, ισραηλινοί αυτοκινητόδρομοι που διασχίζουν μια πανσπερμία αποκομμένων παλαιστινιακών χωριών. Όπως λέει ο σπουδαίος Ισραηλινός αρχιτέκτονας Eyal Weizman, το Τείχος, μαζί με το σύστημα δρόμων που το συμπληρώνουν, αποτελεί την Αρχιτεκτονική της Κατοχής και Απαλλοτρίωσης. Μετατρέπει την Επιούσια Γη σε Κούφια Γη. Ένα Τείχος για να καταρρακωθεί μια Γη και να χάσουν το ηθικό τους οι κάτοικοί της. Αυτός είναι ο στόχος. Να επιτευχθεί εκείνο που το Ισραήλ κατηγορεί την Χεζμπολά και την Χαμάς ότι κάνουν στον Λίβανο και στην Γάζα: Να βάλει τους πολίτες του, τους εποίκους του, στην πρώτη γραμμή. Αφού τους τοποθετήσει εκεί, κατόπιν να συναρμολογεί το ένα μετά το άλλο τα μέρη του "μηχανισμού ασφαλείας" δήθεν για τους εξασφαλίσει ασφάλεια, κάνοντας ότι αγνοεί την απλή αλήθεια πως η βασική αιτία της ανασφάλειας των εποίκων είναι το γεγονός ότι είναι... έποικοι (ελέω του Ισραηλινού κράτους και εν μέσω κλεμμένης γης).

Το Τείχος πέραν από την κορύφωση του σχεδίου αυτού είναι και ένα αρχιτεκτονικό εξάμβλωμα που στόχο έχει να είναι εξάμβλωμα - για να συμβολίζει καλύτερα την πεμπτουσία του λόγου ύπαρξής του. Επειδή όμως τα πάντα εγκυμονούν την αντίθεσή τους, η επιμονή του Ισραήλ να χτίσει το Τείχος εμπεριέχει το εξής παράδοξο: Το αναγκάζει να αποδεχθεί την παρουσία των Παλαιστινίων την οποία πασχίζει να "αναιρέσει" υψώνοντας έναν αμείλικτο Διαχωρισμό μεταξύ των δύο λαών. Το Τείχος δεν είναι παρά μία από τις πολλές εκφάνσεις αυτού του Διαχωρισμού. Οι αρχιτέκτονές του εξαναγκάζουν τους Παλαιστίνιους να περνούν σαν τα ποντίκια κάτω από τους αυτοκινητόδρομους που χρησιμοποιούν αποκλειστικά οι Ισραηλινοί. Δύο λαοί ο ένας πάνω από τον άλλον - κυριολεκτικά.

Ξεκινώντας από το Tel Aviv, κατευθυνόμενοι βόρεια επί του δρόμου 443, ακολουθήσαμε μια νέα διακλάδωσή του, έναν τεράστιο αυτοκινητόδρομο που ξαφνικά εισβάλει στην Δ. Όχθη με 130 χιλ την ώρα διασχίζοντας δεκάδες Παλαιστινιακά χωριά σε μερικά λεπτά. Εκεί που συναντούσε τους καρόδρομους των παλαιστίνιων, οι παλαιστίνιοι είτε απλά δεν περνούσαν είτε κατευθύνονταν μέσα από στενά τούνελ από κάτω σε διαφορετικό οδικό δίκτυο. Ένα απαστράπτον Ισραήλ από την μία μεριά. Και ένας αποκομμένος Τρίτος Κόσμος από την άλλη.

Αν κοιτάξετε τον χάρτη της Δυτικής Όχθης είναι σαν να βλέπετε χάρτη της Νορβηγίας: Νησάκια, λιμνοθάλλασες, ποτάμια. Ένα τοπίο που η θάλασσα σχηματίζει κόλπους, κολπάκια και φιόρντ. Μόνο που δεν πρόκειται για θάλασσα και ακρογυαλιές αλλά για το κράτος του Ισραήλ και το Τείχος. Στόχος του η δημιουργία ενός στέρεου, συμπαγούς κράτους-έθνους από την μία μεριά και ενός αρχιπελάγους από νησίδες εποίκων από την άλλη, τριγυρισμένες από μια παλαιστινιακή θάλασσα σε συνεχή άμπωτη.

Εκεί στην Παλαιστίνη καταλάβαμε κάτι σημαντικό. Το Τείχος "μας" (είτε είναι στην Παλαιστίνη, είτε στην Κύπρο, είτε στο Κόσσοβο, είτε στο Μπέλφαστ, είτε στο Μεξικό), ό,τι και να λένε οι οικοδόμοι και υποστηρικτές του, δεν έχει στόχο την ασφάλεια όσων ζουν γύρω του. Πρόκειται για Διαχωρισμό που στοχεύει στην δημιουργία και την εγκαθίδρυση Γενικευμένης Ανασφάλειας. Μέσα από αυτήν την Ανασφάλεια, κάποιοι εκμαιεύουν εξουσία. Το κόστος αυτής της εξουσίας όμως είναι τεράστιο για την υφήλιο ολόκληρη. Το Τείχος κάνει την ζωή στο πλανήτη όλο λιγότερο ασφαλή, περισσότερο κτηνώδη, οδυνηρότερη, συντομότερη. Είναι το καλύτερο δώρο στους απανταχού Μπιν Λάντεν και Dick Cheney.

Την διεθνή διάσταση του τοπικού δράματος την συναντάς σε κάθε γωνιά. Στα χωριά των Παλαιστινίων που το Τείχος αποκόπτει τα σπίτια από τα περιβόλια Ισραηλινοί στρατιώτες επιτρέπουν την διέλευση 3 φορές την ημέρα. Κάποιες μέρες, χωρίς προειδοποίηση, οι πύλες μένουν κλειστές. Σε ένα τέτοιο χωριό, σε μια τέτοια "δίοδο" του Τείχους, πλησιάσαμε τους δύο στρατιώτες που ήταν σε υπηρεσία. Ούτε ό ένας ούτε ο άλλος μιλούσαν εβραϊκά! Μεταξύ τους συνεννοούνταν στα αγγλικά. Ο ψηλός ήταν από την Νέα Υόρκη, και μόλις είχε μεταναστεύσει με την οικογένειά του στο Ισραήλ. Ο κοντύτερος Ρώσος μετανάστης. Πίσω τους ένας ηλικιωμένος παλαιστίνιος αγρότης πάνω στο πανάρχαιο κάρο του τους παρακαλούσε με σπαστά εβραϊκά να τον αφήσουν να πάει στον χωράφι του - μερικά μέτρα από το φτωχικό του. Ο γιος του έξαλλος μας έδειχνε τα χαρτιά τους, παρακαλώντας μας να βοηθήσουμε - να πούμε μια κουβέντα στους στρατιώτες. 

Εκείνοι τον αγνοούσαν, κι αυτόν και τα χαρτιά του, λίγο από ντροπή και λίγο από χαρά που ξαφνικά, νέα παιδιά από χώρες μακρινές, βρέθηκαν με τόση εξουσία. Ακολούθησαν τις διαταγές τους μηχανικά. Παίζοντας τον ρόλο τους στην εντέλεια ως υπηρέτες του Τείχους, έκλεισαν την πύλη, την σφράγισαν και απομακρύνθηκαν ανταλλάσοντας αστειάκια. Στα αγγλικά. Ένα βαθειά ειρωνικό σχόλιο για το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.

Το Τείχος που σχεδιάστηκε από ενθουσιώδεις Ισραηλινούς αρχιτέκτονες, τοπογράφους, πολεοδόμους - το Τείχος που χτίστηκε από κυνικούς εργολάβους και αποξενωμένους παλαιστίνιους εργάτες, υπό την επίβλεψη οπλοφόρων του Ισραηλινού στρατού - αυτό το Τείχος λειτουργεί έτσι ώστε διαπραγματεύσεις σαν αυτές που ξαναξεκινούν τώρα να είναι καταδικασμένες.

Αν θυμάστε, η "ειρηνευτική διαδικασία" ξεκίνησε την περίοδο 1992-96, με διαπραγματευτές τον Αραφάτ και τον Ράμπιν. Την ώρα που οι Ισραηλινή πλευρά διαπραγματευόταν στο Όσλο, το Ισραήλ ενέτεινε τον εποικισμό της Δ. Όχθης φυτεύοντας στα κατεχόμενα (την περίοδο 1992-96) περισσότερους παράνομους οικισμούς παρά ποτέ.

Η δολοφονία του Ράμπιν άλλαξε μόνο ένα πράγμα: Οικοδομήθηκε το Τείχος. Σήμερα, επί Νετανιάχου, άλλαξε κάτι ακόμα: Οι μπουλντόζες του στρατού λειτουργούν στο φουλ, γκρεμίζοντας το ένα Παλαιστινιακό σπίτι μετά το άλλο, τόσο στην Δ. Όχθη όσο και στην Αν. Ιερουσαλήμ. Αυτό είναι το αντίτιμο της μείωσης του ρυθμού εποικισμού που επέβαλε πριν ένα χρόνο η κυβέρνηση Ομπάμα στον Νετανιάχου.

Διαβάζοντας ότι σε λίγο ξαναρχίζουν οι διαπραγματεύσεις, θυμήθηκα τον οδηγό μας και το αμείλικτο ερώτημά του: "Που θέλει το Ισραήλ τα σύνορά του; Γιατί δεν μας λένε;" Αυτό τελικά που κρατήσαμε από εκείνο το ταξίδι ήταν όχι τόσο η αίσθηση μιας γης διαιρεμένης από ένα Τείχος αλλά η αίσθηση ενός τόπου κατατεμαχισμένου, διάτρητου - ενός τόπου που οι δεσμοφύλακες είναι και οι ίδιοι περικυκλωμένοι από το Τείχος που έχτισαν για να κρατήσουν έγκλειστους τους "άλλους".

(*)Τα ταξίδια αυτά σκοπό είχαν την δημιουργία της εικαστικής εγκατάστασης CUT - 7 dividing lines της Δανάης Στράτου (βλ.εδώ).

protagon.gr