Σεπτέμβριος 1955: Η Κύπρος και το πογκρόμ κατά των Ελλήνων της Πόλης

Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου  καινούριες ιδέες κάνουν την εμφάνισή τους, όπως το πνεύμα της απελευθέρωσης των λαών από κάθε είδους δουλεία και ξενοκρατία. Ακριβώς μέσα στο διεθνές κλίμα κατάλυσης της αποικιοκρατίας, η Κύπρος φαίνεται να διεκδικεί τα δικαιώματά της περισσότερο από κάθε άλλη φορά. Ήδη από το 1947, η ελληνική Βουλή έχει πάρει ομόφωνη απόφαση υπέρ της αυτοδιάθεσης της Κύπρου - πλατωνική ενέργεια χωρίς καμία ιδιαίτερη βαρύτητα ωστόσο.

Η άνοδος στον αρχιεπισκοπικό θρόνο του Μακαρίου Γ΄ το 1950, θα αποτελέσει αποφασιστικό βήμα στον κυπριακό αγώνα, ενώ το ιστορικό δημοψήφισμα που θα διεξαχθεί, δεν είναι τίποτε άλλο παρά παλλαϊκή διακήρυξη υπέρ της Ένωσης με την Ελλάδα. Οι τόμοι εκείνοι με τις υπογραφές του κυπριακού λαού στάλθηκαν στην Ελλάδα και δυστυχώς, λόγω της αδιαφορίας των ελληνικών κυβερνήσεων, κατέληξαν στη βιβλιοθήκη της Βουλής.

Πράγματι, οι ελληνικές κυβερνήσεις αρνούνται να εναντιωθούν στην Αγγλία, με εξαίρεση τον Παπάγο, που προσφεύγει μάλλον μάταια στον ΟΗΕ, γεγονός που αναγκάζει τους Κυπρίους να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους, αρχίζοντας το 1955 ένοπλο αγώνα που θα κρατήσει τέσσερα χρόνια. Τέσσερα χρόνια γεμάτα αίμα και θυσίες των Κυπρίων, με σκληρά αντίποινα των Άγγλων. Και η Τουρκία, που μέχρι τότε σιωπούσε επικίνδυνα κάνει την αιφνιδιαστική επίθεσή της, πυροδοτώντας ακόμα περισσότερο τη φορτισμένη ατμόσφαιρα.

Στην Αθήνα, αλλά και σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας, ο κόσμος κατεβαίνει στους δρόμους με πλακάτ και σημαίες, διαδηλώνοντας με πρωτόγνωρο πάθος υπέρ της Ένωσης της Μεγαλονήσου με την Ελλάδα, υπέρ «των παιδιών της ΕΟΚΑ» και του Γρίβα. Είναι από τις ελάχιστες φορές που σύσσωμη η χώρα είναι ταγμένη σε έναν σκοπό.

Όμως, όσο κι αν ο λαός στέλνει κραυγές απελπισίας, όσο κι αν το αίμα ρέει άφθονο στην Κύπρο, δεν υπάρχει δυστυχώς ένας στιβαρός εθνικός ηγέτης που να αναλάβει τις ευθύνες μιας ριζικής απόφασης. Παράλληλα η Μεγάλη Βρετανία έχει αρχίσει να ενθαρρύνει την ανάμιξη της Άγκυρας ολοένα και περισσότερο, σαν μέρος του καλοστημένου σχεδίου της, που αποκαλύφθηκε στην Τριμερή Διάσκεψη του Λονδίνου. Εκεί, ο εκπρόσωπος της Τουρκίας, Ζουρλού, δήλωσε κατηγορηματικά στους δημοσιογράφους: «Η κυβέρνησίς μου έπαψε να ενδιαφέρεται δια την παρούσαν Διάσκεψιν. Διακόπτομεν την συμμετοχήν μας. Ο λόγος είναι ότι θεωρούμε απαράδεκτον το ελληνικόν αίτημα δι αυτοδιάθεσιν της Κύπρου. Εάν η Ελλάς επιμένει, ας διαλέξει μεταξύ της Κύπρου και της φιλίας μας.»

Σαν «διπλωματική χειροβομβίδα» χαρακτηρίστηκε αυτή η δήλωση, που έθετε για μια ακόμα φορά την Ελλάδα αντιμέτωπη με δύο ισχυρότατους αντιπάλους. Αναστάτωση μεγάλη άρχισε να επικρατεί στη χώρα μας, καθώς κλίμα πολέμου βάραινε την ατμόσφαιρα. Ο πανικός έκανε τον κόσμο να αδειάσει τα ράφια των καταστημάτων κι όλοι ήταν προετοιμασμένοι για το χειρότερο.

Η σταγόνα που έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει ωστόσο, ήταν όταν λίγες ώρες μετά τις δηλώσεις του Ζουρλού εξερράγη ωρολογιακή βόμβα στο Γενικό Προξενείο της Τουρκίας στη Θεσσαλονίκη και μάλιστα μόλις είχε αρχίσει η Διεθνής Έκθεση. Όπως απέδειξαν οι ανακρίσεις, αυτή ήταν η αρχή ενός καλομελετημένου σχεδίου της Άγκυρας προκειμένου να ξεκινήσουν ταραχές, αφού η βόμβα είχε τοποθετηθεί από την τουρκική οργάνωση «Η Κύπρος είναι τουρκική», στενά συνεργαζόμενη με την τουρκική κυβέρνηση.

Έτσι, την επόμενη μέρα, παράρτημα τουρκικής εφημερίδας στην Κωνσταντινούπολη διατυμπάνιζε πως Έλληνες είχαν πυρπολήσει το σπίτι του Κεμάλ στη Θεσσαλονίκη! Η διάδοση αυτή, πέρα για πέρα ψεύτικη και ανυπόστατη – αφού οι ίδιοι οι Τούρκοι προέβησαν στη βομβιστική ενέργεια, όπως αποκαλύφθηκε αργότερα - ήταν αρκετή για να φουντώσει τα αλαλάζοντα πλήθη των Τούρκων, που ξεχύθηκαν στους δρόμους της Βασιλεύουσας, κραδαίνοντας λοστούς, απειλώντας θεούς και δαίμονες κι αρχίζοντας με λύσσα το καταστροφικό έργο τους. Ένα έργο που πάμπολλες φορές έχουμε δει να παίζεται με πρωταγωνίστρια την Τουρκία. Ένα έργο τρόμου, που οι Έλληνες γνωρίζουν πολύ καλά και σίγουρα παραπέμπει στις μέρες εκείνες που η χώρα μας έζησε τον ανατριχιαστικό εφιάλτη της μικρασιατικής καταστροφής.

Τη νύχτα της 6ης προς 7ης Σεπτεμβρίου 1955 αφηνιασμένα και οπωσδήποτε κατευθυνόμενα πλήθη επιτέθηκαν σε ελληνικά καταστήματα και σπίτια, αλλά και σε εκκλησίες, που φρόντισαν να βεβηλώσουν με τη γνωστή τους βαρβαρότητα, ποδοπατώντας τις εικόνες και καταστρέφοντας τα πάντα. Μολονότι τα πλήθη είχαν εντολή να μην πειράξουν ανθρώπους, υπήρξαν 3 νεκροί, 30 τραυματίες και εκατοντάδες βιασμοί. Οι υλικές καταστροφές ήταν ανυπολόγιστες. 5538 ακίνητα λεηλατήθηκαν, 33 εκκλησίες και 2 μοναστήρια. Οι ελληνικές περιουσίες είχαν γίνει θρύψαλα και ο,τιδήποτε ελληνικό είχε σωριαστεί σε ερείπια. Καταστήματα, μονοκατοικίες, διαμερίσματα, εκκλησίες, αυτοκίνητα έχασκαν μπαρουτοκαπνισμένα, ενώ οι λεηλασίες και οι αρπαγές έδιναν κι έπαιρναν.

Η Σμύρνη άλλωστε δεν θα μπορούσε να μείνει αμέτοχη στις εκδηλώσεις … πολιτισμού των άξεστων Αγαρηνών, τις οποίες δυστυχώς γνώριζε καλά από το 1922. Ταυτόχρονα σχεδόν ξέσπασαν ταραχές και στην πρωτεύουσα της Ιωνίας, όπου πρώτος στόχος ήταν το ελληνικό περίπτερο στη Διεθνή Έκθεση, το οποίο και πυρπολήθηκε. Η ελληνική σημαία ξεσκίστηκε με λύσσα, ενώ η παρακείμενη εκκλησία, όπου εκκλησιάζονταν οι αξιωματικοί και οι στρατιώτες που υπηρετούσαν στο ΝΑΤΟ, δεν είχε καλύτερη τύχη. Εικόνες και καντήλια θρυμματίστηκαν κι ο Επιτάφιος πετάχτηκε στο δρόμο. Τα σπίτια των αξιωματικών και το ελληνικό προξενείο είχαν επίσης οικτρό τέλος.

Ο πρωθυπουργός Μεντερές εξ άλλου είχε το θράσος να κάνει και δηλώσεις: «Αυτό που έγινε δεν μπορεί παρά να είναι έργο κομμουνιστών. Έπληξε την τιμή του έθνους!» Πέντε χρόνια αργότερα ωστόσο το στρατιωτικό καθεστώς που τον ανέτρεψε και τον απαγχόνισε τον κατηγόρησε απερίφραστα ότι αυτός είχε οργανώσει τα επεισόδια του Σεπτεμβρίου του 1955.

Πράγματι, η αστυνομία κατάφερε να συλλάβει τους ενόχους, που ομολόγησαν Ο ένας ήταν ο Hasan Ucar, κλητήρας του τουρκικού προξενείου της Θεσσαλονίκης, που βρίσκεται ακριβώς δίπλα στο σπίτι του Κεμάλ κι ο άλλος ο Octay Engin από την Κομοτηνή, που το κράτος τον είχε βοηθήσει μάλιστα να μπει στη Νομική Σχολή και ο οποίος έγινε αργότερα νομάρχης Nevsehir! Αλλά και πολλοί απ’ αυτούς που συνελήφθησαν στην Κωνσταντινούπολη ομολόγησαν ότι είχαν πάρει κατεύθυνση από το Δημοκρατικό Κόμμα.

Οι ένοχοι άλλωστε αποκαλύφθηκαν και από τα αρχεία του Γραφείου Ειδικού Πολέμου της Τουρκίας, σύμφωνα με τα οποία το πογκρόμ αυτό ήταν η πρώτη μαζική επιχείρηση που διοργανώθηκε από το εν λόγω Γραφείο. Και εξ οικείων τα βέλη λοιπόν!

Όσο για τους Έλληνες, εγκατέλειψαν οριστικά την Πόλη - πλην ελαχίστων - και ακόμα περιμένουν τις αποζημιώσεις για τις κατεστραμμένες περιουσίες τους…

Χριστιάννα Λούπα