Επιχείρηση Γοργοπόταμος – Ο ρόλος της Βρετανικής Αποστολής πάνω στα ελληνικά βουνά – του Διονύση Κονταρίνη (Νέα Υόρκη)

Οι Ιταλοί ανακατασκεύασαν την γέφυρα που λειτούργησε ξανά σε 5 εβδομάδες, συγκεκριμένα τον Ιανουάριο του 1943. Ανέλαβαν οι ίδιοι την φρούρησή της Γέφυρας, αλλά στην συνέχεια ανέλαβαν την φύλαξη της οι Γερμανοί , διότι δεν είχαν πλέον  εμπιστοσύνη στους Ιταλούς. Οι  Γερμανοί φεύγοντας ανατίναξαν ξανά την Γέφυρα στις 13 Οκτώβρη του 1944 .  Η νέα γέφυρα ανακατασκευάστηκε το 1948.

Γράφει ο Διονύσης Ε. Κονταρίνης  Νέα Υόρκη Νοέμβρης του 2009

Τη νύχτα της 25ης Νοεμβρίου του 1942, ακριβώς πριν από 67 χρόνια, κλιμάκιο Άγγλων σαμποτέρς  με επικεφαλής τον ταγματάρχη Έντυ Μαγερ, που είχανε πέσει με αλεξίπτωτα στην περιοχή της Γκιώνας την 1η Οκτωβρίου, με την συμμετοχή ομάδων ανταρτών του ΕΛΑΣ υπό τον Άρη Βελουχιώτη και του ΕΔΕΣ υπό τον Ναπ. Ζέρβα, ανατίναξαν την σιδηροδρομική γέφυρα του Γοργοπόταμου. Οι συνέπειες γιά την Γερμανία και ιδιαίτερα γιά την στρατιά του Ρόμμελ στην Αφρική υπήρξαν ανυπολόγιστες, αφού έτσι έκλεισε γιά μεγάλο διάστημα η κυριώτερη οδός ανεφοδιασμού των στρατευμάτων του Africa Corp.

Το ιστορικό της ανατίναξης της γέφυρας οποσδήποτε είναι πλέον γνωστό με όλες τις λεπτομέρειές του, παρ΄όλες τις παρεμβάσεις που κατά καιρούς αποτολμήθηκαν προκειμένου να διαστρευλωθεί η αλήθεια και να μειωθεί η καθοριστική συμμετοχή του ΕΛΑΣ.

Πέρα απ΄όλα αυτά το πρωινό της 26ης Νοεμβρίου του 1942 η ανατίναξη ήτανε ένα γεγονός που συνεκλόνησε όλη την κατεχόμενη Ευρώπη και καταγράφτηκε στην Ιστορία.  Τι έγινε όμως από κει και πέρα; Ποιός ο λόγος να παραμείνουν οι Αγγλοι πάνω στα βουνά; Ποιός θα ήτανε ο ρόλος τους εκεί πάνω, ανάμεσα στις αντάρτικες δυνάμεις και των δύο παρατάξεων; Σε τι θα βοηθούσε η παρουσία τους εκεί; Με ποιού το μέρος θα τοποθετούσαν, όχι μόνο τον εαυτό τους αλλά και τις ενισχύσεις που τυχόν θα αποστέλονταν από την Μέση Ανατολή;

Η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου και η μετέπειτα παραμονή των Άγγλων στα βουνά, υπήρξαν το καθοριστικό σημείο γιά την εξέληξη της Εθνικής Αντίστασης και την τύχη της Ελλάδας. Και είναι αυτά που σημάδεψαν ανεξίτηλα την μεταπολεμική πορεία της.

Είναι γεγονός πως όταν στο στρατηγείο του Καϊρου αποφασίστηκε και σχεδιάστηκε η επιχείρηση «Γοργοπόταμος,» είχε προβλεφθεί και σχεδιαστεί, οποσδήποτε  και η επιστροφή του κλιμακίου αυτού από κάποια ελληνική ακτή αφού τελείωνε η επιχείρηση και ειδοποιείτο σχετικά το στρατηγείο. Όπως επίσης είναι γεγονός ότι το στρατηγείο του Καϊρου δεν είχε ακριβή εικόνα του αντιστασιακού αγώνα που διεξήγετο την συγκεκριμένη περίοδο στα ελληνικά βουνά. Κι΄ακόμη πιό ανακριβής ήταν η εικόνα που είχαν γιά τον ΕΛΑΣ, του οποίου εγνώριζαν την ύπαρξη αλλά αγνοούσαν την δύναμή του. Γνώριζαν φυσικά πως στην περιοχή του Βάλτου της Ηπείρου είχε κάμει πριν λίγο καιρό την εμφάνησή του ο Ζέρβας. Και τούτο το εγνώριζαν διότι ήσαν αυτοί, οι ίδιοι οι Άγγλοι, που με εκβιασμό και απειλές τον είχαν αναγκάσει να βγει στο βουνό. Όχι τόσο γιά να ενοχλεί τους Γερμανοϊταλούς, αλλά περισσότερο γιά αντιπερισπασμό στο εαμικό κίνημα.

Σ΄αυτόν λοιπόν, τον Ζέρβα, μοιραία στηρίχτηκαν οι Άγγλοι και στον πράκτορά τους στην Αθήνα τον Σεφεριάδη, ο οποίος όμως δεν είχε καμμιά συγκεκριμένη επαφή με τον αρχηγό του ΕΔΕΣ. Έτσι το κλιμάκιο των Άγγλων σαμποτέρς αλλά και το στρατηγείο του Καϊρου δεν είχαν κανένα συγκεκριμένο στοιχείο που θα βρουν τους ανθρώπους που υποτίθεται θα έπρεπε να τους περιμένουν πάνω στα ελληνικά βουνά.

Το τι έγινε κείνο το βράδυ της 1ης Οκτωβρίου του 1942 στην περιοχή της Γκιώνας είναι γνωστά. Όπως γνωστα είναι και τα αποτελέσματα αφού η έλλειψη συντονισμού στοίχησε την απώλεια πολύτιμου χρόνου και παρ΄ολίγο να ναυαγήσει και αυτή τούτη η επιχείρηση.

Στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου, ο Ζέρβας δεν ήταν σε θέση να παρατάξει περισσότερους από 60 άνδρες κι΄αυτούς ανέτοιμους γιά μιά τόσο σημαντική επιχείρηση. Απόδειξη τούτου ότι κατά την διάρκειά της και ενώ το όλο εγχείρημα της ανατίναξης βρισκόταν στο πλέον κρίσιμο σημείο, οι άνδρες του Ζέρβα δεν κατάφεραν να εξουδετερώσουν το ιταλικό φυλάκιο στη νότια πλευρά της γέφυρας και η κατάσταση σώθηκε με την επέμβαση των εφεδρικών δυνάμεων του ΕΛΑΣ. Άλλωστε η ολική δύναμη του ΕΔΕΣ τότε δεν ξεπερνούσε τους τριακόσιους άνδρες. Ένας αριθμός που δεν ήταν δυνατόν να εμπνέυσει καμμιά επμιστοσύνη στους Άγγλους – και ιδιαίτερα η ανύπαρκτη μαχητική τους ικανότητα – όχι μόνο γιά την επιχείρηση του Γοργοπόταμου αλλά ακόμη και γιά το μέλλον. Εξ άλλου ο περιορισμένος χώρος της περιοχής όπου εκινείτο ο Ζέρβας αλλά και ο έλεγχος των γύρω περιοχών από τις πολυάριθμες δυνάμεις του ΕΛΑΣ, δεν άφηνα γιά τον Ζέρβα πολλά περιθώρια στρατολογίας.

Αντίθετα, ο ΕΛΑΣ διέθετε μιά αριθμητική δύναμη ορισμένων χιλιάδων μαχητών, οι οποίοι κάτω από την αυστηρή καθοδήγηση του Άρη Βελουχιώτη αλλά και άλλων εμπείρων αξιωμτικών και καπεταναίων, είχαν αναδειχθεί σε φοβερούς πολεμιστές, γνώστες ιδιαίτερα του ανταρτοπολέμου. Παράλληλα οι περιοχές που ήλεγχε το αριστερό κίνημα, στη συγκεκριμένη περίπτωση ο ΕΛΑΣ, ήσαν πάρα πολλές. Ρούμελη, Θεσσαλία, ένα μέρος της Ηπέιρου, Μακεδονία, Θράκη αλλά και τα νησιά ήσαν κάτω από τον έλεγχο των αριστερών δυνάμεων. Εξ΄άλλου σε όλες σχεδόν τις πόλεις της Ελλάδας το ΚΚΕ είχε καταφέρει όχι μόνο να εντάξει στις τάξεις του το μεγαλύτερρο μέρος του λαού,                                                αλλά είχε οργανώσει και οχυρώσει συνοικίες στις οποίες οι Γερμανοί δεν τολμούσαν να πατήσουν. Είναι γεγονός ότι την περίοδο που το κλιμάκιο των Άγγλων βρισκόταν στην Ελλάδα, η χώρα ολόκληρη είχε κλειστεί σε μιά κομμουνιστική αγκαλιά.

Ο Μάγερ και ο Γκουντχάουζ θα είναι οι πρώτοι που θα έχουν μιά πλήρη και αντικειμενική εικόνα της πραγματικότητας, που επικρατούσε τότε στα ελληνικά βουνά. Και φυσικά είναι μέσα στα καθήκοντά τους να ενημερώσουν το Κάϊρο και να ενημερωθεί κατά συνέπεια και το Λονδίνο. Είναι η στιγμή που ο Τσώρτσιλ θα νοιώσει πως θα πρέπει να ετοιμαστεί γιά κάποια δυναμική επέμβαση στην Ελλάδα κάποια στιγμή στο εγγύς μέλλον.

Στα σχέδια του Τσώρτσιλ, πολύ πριν από την διάσκεψη της Γιάλτας, εκεί που τόσο αναίσχυντα μοιράστηκαν πάνω σ΄ένα κομμάτι χαρτί ο κόσμος και η τύχη του, η Ελλάδα είχε κληρωθεί στην κυριαρχία της Αγγλίας, με έναν πολιτικοστρατωτικό έλεγχο πάνω της. Γιά να γίνει όμως αυτό το σχέδιο μιά πραγματικότητα  έπρεπε με κάθε τρόπο να απαλλαγεί η Ελλάδα από τον κομμουνιστικό κλειό. Με οποιοδήποτε τρόπο. Και πάνω σ΄αυτό το σχέδιο ο Τσώρτσιλ δεν θα διστάσει μπροστά σε τίποτα. Και την απόφασή του αυτή θα την δείξει δυό χρόνια αργότερα, στην Αθήνα τον Δεκέμβρη του ’44.

Γιά την ώρα ξέρει πως το τέλος του πολέμου είναι ακόμη μακρυά και το μόνο που χρειάζεται είναι ένα γερό «μάτι» πάνω στα βουνά της Ελλάδας και πλάϊ στον Άρη Βελουχιώτη και τους αντάρτες του, με ό,τι αυτό μπορεί να αποφέρει. Και τούτο το μάτι είναι ο αρχηγός της αποστολής των σαμποτέρς, ο Έντυ Μάγερ.

Ο Μάγερ θα ανταποκριθεί τέλεια στο ρόλο που θα του ανατεθεί γιά την παρεμπόδιση του έργου του ΕΛΑΣ πάνω στα βουνά. Σε μυστική του έκθεση με την κωδική ένδειξη Χ.85-L.S. της 12ης«Σύμφωνα με τις τελευταίες οδηγίες σας, έδωσα εντολή στους Άγγλους και Έλληνες πράκτορες, που εργάζονται κάτω από την διοίκησή μου, να τορπιλίσουν το έργο του ΕΛΑΣ και του ΕΑΜ και να εμποδίσουν την σταθεροποίηση των θέσεών τους που θα οδηγούσε σε εξασφάληση μιάς δεσπόζουσας επιρροής των στην Ελλάδα…» Στην ίδια έκθεση ο Μάγερ λίγο πάρα κάτω γράφει. « Η πολιτική και στρατιωτική Οργάνωση του ΕΔΕΣ παρουσιάζει αξιοσημείωτη πρόοδο.Είναι επιβεβλημένο να του χορηγηθεί πολεμικό υλικό και να τον ενισχύσουμε ηθικά. Κατά την γνώμη μου η Οργάνωση αυτή θα μας είναι χρήσιμη αφ΄ενός σαν αντιστάθμισμα προς τον ΕΛΑΣ και αφ’ ετέρου, όταν θα έχει ενισχυθεί, θα μπορεί ενδεχομένως να χρησιμοποιηθεί εναντίον του. (του ΕΛΑΣ) Μία ημέρα θα καταστεί αναγκαίο να διαλυθεί ο ΕΛΑΣ…» (Μεγάλες αντιθέσεις της εποχής μας. Ζακ Ντε Λωναί. Λωζάννη 1967) Αυγούστου 1943 προς το στρατηγείο του Καϊρου, θα γράψει.

Παρ’ όλα αυτά ο Μάγερ θα αποτολμήσει να δει κάποια στιγμή το δίκιο του αριστερού κινήματος και σ’ ένα από τα σημειώματά του προς την κυβέρνηση του Λονδίνου θα προσπαθήσει να μιλήσει «….γιά ζήτημα δημοψηφίσματος μετά τον πόλεμο σαν καθολικό αίτημα των αντιστασιακών.» Αυτό θαν είναι το τέλος του σαν αρχηγός της Βρεττανικής Αποστολής στην Ελλάδα.

Πολύ σύντομα ο Μάγερ θα αντικατασταθεί από τον Κρις Γουντχάουζ όταν θα θελήσει να δείξει ευαισθησία και τιμιότητα προς τους μαχητές του ΕΛΑΣ αρετές που δεν συμβιβάζονται με τις απαιτήσεις και τους σκοπούς του Τσώρτσιλ. Γιατί ο Τσώρτσιλ έχει ήδη αρχίσει να σχεδιάζει την ένοπλη επέμβαση στην Ελλάδα.

Ο Γουντχάουζ υπακούοντας στις προσταγές του Λονδίνου θ΄αρχίσει να κινεί τα νήματα γιά τον αλληλοσπαραγμό των ανταρτών των δύο παρατάξεων, πολύ πιό δυμναμικά από τον Μάγερ. Ο ίδιος σε διάλεξή του, που έδωσε το 1958 στο Μόναχο θα μιλήσει καθαρά «…γιά την διπλή πολιτική της αγγλικής κυβερνήσεως στηνβ Ελλάδα και το πόσο μοιραία υπήρξε η πολιτική αυτή γιά την τύχη της χώρας μετά τον πόλεμο.»

Ο ΕΛΑΣ και γενικά το αριστερό κίνημα στην Ελλάδα στερούμενο μιάς ικανής πολιτικής ηγεσίας θα πέσει σε όλες τις παγίδες, που θα φροντίσει έντεχνα να στήσει ο Γουντχάουζ. Ο Ζέρβας απλά θα δεχτεί να παίξει το παιγνίδι των Άγγλων. Ουσιαστικά ο Εμφύλιος έχει ήδη αρχίσει. Όμως οι Άγγλοι συνεχίζουν να προετοιμάζονται γιά το μεγάλο χτύπημα που θα δοθεί μετά την απελευθέρωση της χώρας. Ο Δεκέμβριος και ο Εμφύλιος πρέπει να προετοιμαστούν έντεχνα και με κάθε λεπτομέρεια. Και οι τελευταίες αυτές λεπτομέρειες θα συμπληρωθούν δυό χρόνια αργότερα στο Συνέδριο του Λιβάνου.

Η παρουσία των Άγγλων ανάμεσα στους αντάρτες μετά την επιχείρηση του Γοργοπόταμου θα μπορούσε να πει κανείς ότι όχι μόνο δεν ωφέλησε αλλά έβλαψε συνολιά την υπόθεση της Αντίστασης. Και μάλιστα την έβλαψε πάρα πολύ. Φυσικά και οποσδήποτε αυτό ήταν μέσα στα σχέδια των Άγγλων.

Από τις ενισχύσεις που κατά καιτρούς έφταναν πάνω στα βουνά από το στρατηγείο του Καϊρου ο ΕΛΑΣ δεν βοηθήθηκε καθόλου. Οι απαιτήσεις του Άρη Βελουχιώτη γιά πολεμική ενίσχυση δεν υλοποιήθηκαν ποτέ. Αντίθετα στον Ζέρβα δόθηκε άφθονο πολεμικό υλικό, όχι φυσικά γιά να ενοχλήσει με κάποιες επεμβάσεις τον καταχτητή αλλά οποσδήποτε γιά να χρησιμοποιηθούν την κατάλληλη στιγμή ενάντια στον ΕΛΑΣ.

Είναι γνωστό ότι οι άντρες του Ζέρβα ήσαν μισθοφόροι των Άγγλων και μάλιστα ο μισθός τους εκαταβάλετο σε χρυσές λίρες Αγγλίας. Αντίθετα οι άντρες του Άρη έδωσαν αναρίθμητες μάχες ενάντια στο καταχτητή με οπλισμό όχι μόνο περασμένης τεχνολογίας αλλά και πρωτόγονο. Ξυπόλητοι, γυμνοί και πεινασμένοι πολεμούσαν τους Γερμανοϊταλούς ασταμάτητα. Σκοπός και ιδανικό τους η απελευθέρωση της χώρας από τον καταχτητή και όχι οι λίρες της Αγγλίας.

Εν τω μεταξύ, μετά την επιχείρηση στον Γοργοπόταμο μέσα στους στρατούς κατοχής επικρατεί η αντίληψη ότι η επόμενη επιχείρηση θα είναι οποσδήποτε κάποια απόβαση των συμμαχικών δυνάμεων στα Βαλκάνια. Και φυσικά σαν πιό πιθανό σημείο υπολογίζεται η Ελλάδα. Όμως η συντριβή των Γερμανών στο Στάλινγκραντ και η αιχμαλωσία της στρατιάς του Φον Πάουλους θα υποχρεώσει το στρατηγείο του Καϊρου να αναθεωρήσει τα σχέδια του.Ο κίνδυνος της καθόδου των Ρώσσων προς την Ευρώπη υποχρεώνει τους Αγγλοαμερικάνους  σε αλλαγή σχεδίων. Η επόμενη απόφαση θα είναι Γαλλικές ακτές, Νορμανδία. Επομένως το ελληνικό αντάρτικο κίνημα παύει πλέον να έχει κάποια πρωταρχική σπουδαιότητα και να παίζει κάποιο ρόλο ανάγκης γιά τις μετέπειτα πολεμικές εξελήξεις. Στον Τσώρτσιλ απομένει η ευκαιρία να κινηθεί άνετα γιά την διάλυσή τους ακόμη και με στρατιωτική επέμβαση αν χρειαστεί.

Τον Ιούλιο του 1943 οι συμμαχικές δυνάμεις θα αποβιβαστούν στην Σικελία. Δυό μήνες αργόυτερα η Ιταλία θα συνθηκολογήσει. Το ένα σκέλος του φασισμού σβύνει πλέον οριστικά.

Ο πόλεμος σε λίγο θα τελειώσει. Κι ο Τσώρτσιλ θα στραφεί πλέον ανενίχλητος να προετοιμάσει τον ματωμένο Δεκέμβρη και στην συνέχεια τον Εμφύλιο. Η Ελλάδα γιά μιά ακόμη φορά θα πέσει θύμα των συμφερόντων αυτών που τόσο αφελώς πίστευε παντοτε σαν «συμμάχους» και «φίλους» της.

Διονύσης Ε.Κονταρίνης

denniskontarinis@yahoo.com

patrinos12@hotmail.com

http://eftanhsa.blogspot.com

http://hellascafe.blogspot.com