Τραγωδία του Μποπάλ: Έγκλημα χωρίς τιμωρία!

Τα ξημερώματα της Δευτέρας 3ης Δεκεμβρίου 1984, σε μια πόλη της κεντρικής Ινδίας, χιλιάδες κάτοικοι δεν ξύπνησαν για να πάνε στις δουλειές τους, χιλιάδες παιδιά δεν σηκώθηκαν για να παίξουν, να τρέξουν ή να πάνε σχολείο. Χιλιάδες άνθρωποι είχαν φύγει για το μεγάλο ταξίδι στη διάρκεια του ύπνου τους, αμέτρητες οικογένειες πέρασαν στην αντίπερα όχθη και οτιδήποτε ζωντανό, βρέθηκε νεκρό σε ολόκληρη την περιοχή, καθώς ένα εφιαλτικό τοξικό φωτεινό σύννεφο τύλιγε το Μποπάλ.

Πράγματι, λίγο πριν τα μεσάνυχτα ο ανατριχιαστικός ήχος των σειρήνων έσκιζε την ησυχία της νύχτας, ειδοποιώντας ότι κάτι κακό συνέβαινε: Έκρηξη στο εργοστάσιο φυτοφαρμάκων της Union Carbide, νυν DOW Chemicals, απελευθέρωσε 40 τόνους θανατηφόρων τοξικών αερίων, με τρομακτικές συνέπειες για τους κατοίκους του Μποπάλ.

Είχε υπερθερμανθεί η δεξαμενή που περιείχε Methyl isocyanate (MIC), ένα από τα τοξικότερα δηλητήρια που υπάρχουν, κατάλληλο για την παραγωγή του εντομοκτόνου SEVIN. Το υγρό μετατράπηκε αμέσως σε αέριο. 20.000 άνθρωποι βρήκαν το θάνατο, εκ των οποίων οι 7.000 ακαριαία, ενώ άλλοι 150.000 υποφέρουν έκτοτε από πολύ σοβαρά χρόνια προβλήματα υγείας, όπως καρκίνο, θυρεοειδή, γενετικές ανωμαλίες, χρόνιο πυρετό.

Όμως τα προβλήματα δεν σταματούν εδώ. Η Dow Chemicals ουδέποτε ανέλαβε τις ευθύνες της, αφού τα τοξικά κατάλοιπα συνεχίζουν να δηλητηριάζουν τη γη και το πόσιμο νερό της περιοχής γύρω από το εγκαταλελειμμένο εργοστάσιο.

Η Union Carbide Corporation προσπάθησε να μεταθέσει τις ευθύνες στη Union Carbide India Ltd (UCIL), ισχυριζόμενη ότι δεν είχε κανέναν έλεγχο πάνω στην ινδική θυγατρική της. Στην πραγματικότητα, η UCC κατείχε το 50,9% της UCIL, διατηρούσε υψηλό βαθμό εταιρικού, διαχειριστικού, τεχνικού και επιχειρησιακού ελέγχου πάνω της και ήταν σε θέση να προλάβει την καταστροφή. Το παζάρι των ευθυνών όμως συνεχίζεται και το παιχνίδι της κολοκυθιάς καλά κρατεί!

Το άκρον άωτον της ειρωνείας και του εμπαιγμού ωστόσο, ήρθε πριν ένα χρόνο, όταν εκδόθηκε η δικαστική απόφαση, βάσει της οποίας οι τότε υπεύθυνοι της εταιρείας καταδικάστηκαν σε ποινή φυλάκισης μόλις δύο ετών. Το δικαστήριο του Μποπάλ, στην κεντρική Ινδία, έκρινε ενόχους για «πρόκληση θανάτου εξ αμελείας» επτά τοπικούς υπευθύνους του εργοστασίου εντομοκτόνων του αμερικανικού ομίλου Union Carbide, καθώς επίσης και την ινδική θυγατρική του ομίλου Union Cardibe India, ως νομικό πρόσωπο. Το δικαστήριο δεν επέβαλε καμία ποινή στον τότε διευθυντή της μητρικής Union Carbide, τον Γουόρεν Άντερσον, τον οποίο οι εφημερίδες χαρακτηρίζουν «το μεγάλο ψάρι» της υπόθεσης και ο οποίος εγκατέλειψε την ινδική επικράτεια μετά το δυστύχημα και κηρύχθηκε φυγόδικος από τη Δικαιοσύνη.

«Η UCC ευθυνόταν για μακρύ κατάλογο παραλείψεων κατά το διάστημα που οδήγησε στη διαρροή του αερίου. Το Μποπάλ δείχνει πόσο εύκολα μερικές εταιρείες μπορούν να υπεκφύγουν από τις ευθύνες τους για τα ανθρώπινα δικαιώματα», επισήμανε ο κ. Σάουθγουερθ, διευθυντής Εκστρατειών της Διεθνούς Αμνηστίας, προσθέτοντας ότι: «Υπάρχει πραγματική ανάγκη για παγκόσμια θεσμικά κείμενα ανθρωπίνων δικαιωμάτων για τις εταιρείες. Οι Κανόνες των Ηνωμένων Εθνών για τις Επιχειρήσεις είναι ένα σημαντικό βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση, όμως για να καταστούν οι εταιρείες υπόλογες και να προληφθεί η επανάληψη καταστροφών όπως του Μποπάλ, είναι επιτακτική ανάγκη να έχουμε πρότυπα που να μπορεί να επιβληθεί η τήρησή τους και να εγγυώνται επανόρθωση για τα θύματα».

Στο σχετικό Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 16ης Δεκεμβρίου 2004, άλλωστε, διαβάζουμε μεταξύ άλλων:

«Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο…

ΙΑ. λαμβάνοντας υπόψη ότι το ποσό των 470 εκατ. δολαρίων, μετά την πληρωμή της αμοιβής των δικηγόρων και (όπως καταγγέλλεται) την πληρωμή ποσών για δωροδοκία διεφθαρμένων ινδών αξιωματούχων, περιορίστηκε στο γελοίο ποσό των 300 δολαρίων για κάθε θύμα της καταστροφής, ποσό το οποίο δεν κάλυψε ούτε τα ιατρικά έξοδα,

ΙΙΖ. λαμβάνοντας υπόψη ότι, παρά την εντολή του Ανωτάτου Δικαστηρίου το Μάιο του 2004 να προσφέρει καθαρό πόσιμο νερό στις κοινότητες που πλήττονται από μολυσμένο νερό, η κυβέρνηση της Madhya Pradesh δεν έχει ακόμη εφαρμόσει πλήρως την εντολή,

ΙΗ. αναγνωρίζοντας ότι τόσο η UCC/Dow όσο και η κυβέρνηση της Ινδίας και η κυβέρνηση της Madhya Pradesh δεν συμμορφώθηκαν με τις αντίστοιχες υποχρεώσεις και ευθύνες τους για την πρόληψη της διαρροής αερίου και ολόπλευρη αντιμετώπιση των συνεπειών της, καθώς και για την πρόληψη και τον τερματισμό της συνεχιζόμενης ρύπανσης του περιβάλλοντος και των υδάτων μέσω της διασποράς τοξικών και επικίνδυνων ουσιών,

1. εκφράζει την ειλικρινέστερη δυνατή συμπάθειά του στους συγγενείς όσων βρήκαν το θάνατο και όσων εξακολουθούν να υποφέρουν από τις επιπτώσεις της έκθεσης στα αέρια και ζητεί καλύτερη αποζημίωση και μεταχείριση των θυμάτων

2. καταδικάζει το γεγονός ότι οι κάτοικοι εξακολουθούν να μην έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό που έστω να πλησιάζει τις καθημερινές ανάγκες τους, ενώ οι δικηγόροι συνεχίζουν να συζητούν για το ποιος πρέπει να επωμισθεί την ευθύνη για τα θύματα της καταστροφής…»

Τελειώνοντας την αναφορά στο τραγικό αυτό βιομηχανικό ατύχημα, που από πολλούς χαρακτηρίστηκε σαν «μικρή Χιροσίμα» αγγίζοντας τα όρια της γενοκτονίας και που αποδεικνύει για μια ακόμα φορά πόσο εύκολα μπορούν να παίζουν με τις ανθρώπινες ζωές οι πολυεθνικοί κολοσσοί, χωρίς να λογοδοτούν πουθενά - ιδιαίτερα σε χώρες όπως η Ινδία, που δεν υπάρχει κρατικός έλεγχος και δεν τηρούνται οι προϋποθέσεις ασφαλείας - παραθέτουμε ένα σχετικό ποίημα του Βασίλη Πολύζου από τη συλλογή του «Επίλογοι και άλλα Κεκραγάρια», που πραγματικά αγγίζει την ψυχή:

UNION CARBIDE
Νεκρά παιδικά κορμιά το ένα δίπλα στ’ άλλο. Τυλιγμένα
σε μικρά άσπρα σεντόνια. Άδειες μπαταρίες.

Το πρωί ήπιαν άφθονο ισοκυανιούχο μεθύλιο. Προσφορά
της Γιούνιον Καρμπάιντ. With the compliments of the
management. Αντί μια κούπα γάλα.

Λογιστική αβλεψία. Διορθώνεται. Θα το φροντίσει
ο Computer Δημοσίων Σχέσεων της εταιρείας, αρμόδιος
για τον Τρίτο Κόσμο. Πέντε δολάρια για τους τυφλούς
και δέκα για τους πεθαμένους. Και μια μοντέρνα παιδική χαρά
στο κέντρο του Μποπάλ. Δαπάνη εκπεστέα από τα κέρδη.

Κι εμείς που κουβαλάμε μέσα μας ένα μικρό κομμάτι
από κάθε Ινδία, θα εξιλεωθούμε εύκολα.
Με τις χριστουγεννιάτικες κάρτες της UNICEF.

Χριστιάννα Λούπα