Οι νύχτες είναι έγκυες, μας λέει ο Γάλλος φιλόσοφος Εντγκάρ Μορέν - της Ρίτσας Μασούρα

Πρόσωπα (Δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή 30-1-2011)

Φωτο: Η Διάσκεψη της Ρώμης το 1957

Η ελληνική κοινωνία διψάει για πρόοδο. Αυτό τουλάχιστον δείχνουν σχεδόν όλες οι τελευταίες δημοσκοπήσεις. Στην πράξη, όμως, η εικόνα χωλαίνει: μειοψηφικές, πολλές φορές συντεχνιακές ομάδες, γαντζωμένες στην κλασική μορφή διακυβέρνησης (Δημόσιο, πελατειακό κράτος, διαφθορά) αρνούνται να αφεθούν στο ρίσκο και ορίζουν τον κόσμο μόνο μέσα από τα μικροσυμφέροντά τους. Οι άλλες, υποτίθεται θαρραλέες ομάδες, παραμένουν βουβές. Θυμίζουν το βασίλειο των ήσυχων, πλην αεικίνητων μυρμηγκιών που έχουν ένα και μοναδικό στόχο: να φέρουν σε πέρας το έργο τους. Έτσι όμως και οι δύο ομάδες, αποκομμένες μεταξύ τους, χάνουν πολύτιμο χρόνο, αυτόν που υπό διαφορετικές συνθήκες θα μπορούσε να φέρει την Ελλάδα μπροστά από τις εξελίξεις.

Το πρόβλημα δεν είναι μόνον ελληνικό, αν και η Ελλάδα βρίθει ιδιαιτεροτήτων. Είναι κυρίως ευρωπαϊκό και οι όποιοι λυτρωτικοί χειρισμοί θα προέλθουν από την Ευρώπη. Ποια Ευρώπη όμως; Σήμερα η Ε.Ε. θυμίζει ενοχική δύναμη που μέσα από συγκρουσιακές πολιτικές πασχίζει να δαμάσει τον διεθνώς καλπάζοντα καπιταλισμό. Μακράν δηλαδή του αρχικού και μεγαλεπήβολου μοντέλου ενοποίησης. Λέμε συχνά ότι οι Ελληνες ζούμε χωρίς ταυτότητα, χωρίς ιδεολογίες, λαός με ένα πολιτικό σύστημα εν ανεπαρκεία. Αν διασχίσουμε, όμως, τα ελληνικά σύνορα θα διαπιστώσουμε ότι αντίστοιχοι προβληματισμοί υπάρχουν και στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Η Ευρώπη θυμίζει το τρελό θανάσιμο βαλς των σωματιδίων ύλης και αντιύλης που διαβάζουμε στις «Συνομιλίες με το φως» του Γιώργου Γραμματικάκη Στη δική του ιστορία επιβιώνει μόνο μια περίσσεια (πλεόνασμα) από σωματίδια ύλης και κυρίως κουάρκ. Στο βαλς της σημερινής Ευρώπης ανάμεσα στην απελπισία και την ελπίδα δύσκολα θα αναδειχθεί νικήτρια η ελπίδα, παρ’ ότι έτσι θα ’πρεπε.

Η κατάληξη αυτής της αναμέτρησης που στο παρελθόν ανέδειξε την ελπίδα -συνέβη μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο- απασχολεί πολύ τον Γάλλο διανοητή Εντγκάρ Μορέν. Η ακροτελεύτια παράγραφος άρθρου του στη γαλλική εφημερίδα «Μοντ» (9-10 Ιανουαρίου 2011) «οι νύχτες είναι έγκυες και κανείς δεν ξέρει τι θα γεννήσει η μέρα» συνοψίζει αυτή την αγωνία. Σωστά. Το 2010 θύμιζε αρχαία ελληνική τραγωδία, χωρίς την κάθαρση. Ο Μορέν επιρρίπτει ευθύνες στους πολιτικούς. Εχοντας ζήσει την ευρωπαϊκή βαρβαρότητα φοβάται τώρα τη σπίθα που μπορεί κάπου ν’ ανάψει. Τον ανησυχεί ότι οι Ευρωπαίοι πολιτικοί δείχνουν να μην αντιλαμβάνονται τις διαφορετικές εκδοχές της κρίσης. Κρίση ανάπτυξης, δυτικισμού, παγκοσμιοποίησης. Οι αγορές μαζί με το ΔΝΤ τους τραβούν από τη μύτη, αφαιρώντας τους ένα ένα τα συστατικά στοιχεία της πολιτικής. Η εξουσία των αγορών συγκλονίζει τον Μορέν. Είναι σαν το πεπρωμένο. Οι πάντες υπακούουν τυφλά.

Αυτό το ασαφές και αβέβαιο κλίμα ιντριγκάρει τους οπαδούς του έθνους-κράτους. Δεν είναι λίγοι όσοι, εκμεταλλευόμενοι την πολιτική αστάθεια και τη συγκρουσιακή εικόνα της Ε.Ε. συσπειρώνονται γύρω από ξενοφοβικά κόμματα που επιδιώκουν την… ευρωπαϊκή καθαρότητα και την επιστροφή στο έθνος-κράτος. Η Ελλάδα δεν εξαιρείται. Ένας υφέρπων νεοεθνικισμός καταγράφεται μάλλον με ευκολία και επί ελληνικού εδάφους. Υπάρχει όμως μια ακόμη εκδοχή της αβεβαιότητας των καιρών: στο βιβλίο του «Η Επινόηση της Ευρώπης» (εκδόσεις Ασίνη), ο καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Σάσεξ Gerard Delanty γράφει ότι η Ε.Ε. δεν ξέφυγε ποτέ από το παμπάλαιο κυνήγι εχθρών. Η Ευρώπη του Ψυχρού Πολέμου αποτελεί παρελθόν. Από τον χάρτη έχει εκλείψει η σύγκρουση Ανατολής-Δύσης. Όμως ανέκυψε η σύγκρουση Βορρά και Νότου. Πέρα για πέρα αληθινό. Το ζήσαμε πρόσφατα, όντας κι εμείς μέρος της συνομοταξίας των PIGS – από τα αρχικά των δημοσιονομικά απείθαρχων χωρών της Ε.Ε.: Πορτογαλία, Ιρλανδία, Ελλάδα, Ισπανία.

Αλλά προς τι τόση απαισιοδοξία; Οι ζυμώσεις θέλουν τον χρόνο τους. Κι είναι αλήθεια πώς οι Ευρωπαίοι πολιτικοί, μετά το πρώτο σοκ θέλουν κατεπειγόντως να σώσουν το ευρώ, την Ε.Ε., προφανώς και την Ελλάδα, τον πιο ευάλωτο κρίκο και το μοναδικό κράτος που στηρίχτηκε τόσο στον εκτεταμένο δανεισμό, την κατανάλωση και τους εργολάβους. Αν και δέσμιοι των εσωτερικών εξελίξεων των χωρών τους, οι Ευρωπαίοι ηγέτες είναι πολύ πιθανό να μην αφεθούν στη δίνη των διεθνών funds, ούτε όμως και στα ξενοφοβικά κόμματα. Ή τουλάχιστον αυτό ελπίζουν να πετύχουν. Η καγκελάριος Μέρκελ απαιτεί πολιτική ανάταση έναντι των αγορών, ο Τρισέ αγοράζει κρατικά ομόλογα, η ιδέα του Ντελόρ για την έκδοση ευρωομολόγου βρίσκεται στο τραπέζι, ενδεχομένως δε και η κοπή νέου χρήματος α λά αμερικάνα.

Αλήθεια, ποιος είναι αυτός που τρέφει νοσταλγικές ψευδαισθήσεις ενός καλύτερου παρελθόντος; Και ποιου παρελθόντος; Του άσωτου; Αν κάτι απουσιάζει από την Ευρώπη σήμερα είναι η ανάπτυξη σχέσεων εμπιστοσύνης και αμοιβαιότητας. Πάνω σ’ αυτό το εργαλείο -εργαλείο εξέλιξης- πρέπει να δουλέψουμε.

http://ritsmas.wordpress.com/