"Κι αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που χάνεις"* - της Χριστιάννας Λούπα

Δεν είναι η πρώτη φορά δυστυχώς, που οι Έλληνες Ομογενείς αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τη χώρα του Νείλου και των Πυραμίδων, στην οποία, όπως φαίνεται, οι Φαραώ δεν έπαψαν ποτέ να κυβερνούν.

Οι πρώτοι Έλληνες άρχισαν να εγκαθίστανται σποραδικά στην Αίγυπτο στις αρχές του 19^ου αιώνα. Μαζικό μεταναστευτικό ρεύμα ωστόσο, άρχισε να σημειώνεται  μετά την έναρξη της επανάστασης και κυρίως ανάμεσα στο 1830 και το 1881, λόγω της δυσπραγίας και της ανέχειας που επικρατούσε στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος. Ο Μωχάμετ Άλι – ο τότε διοικητής της Αιγύπτου – άλλωστε, είχε θεσπίσει μια σειρά ευνοϊκών μέτρων προκειμένου να προσελκύσει εμπόρους από το εξωτερικό, ο ίδιος μάλιστα συμπαθούσε ιδιαίτερα τους Έλληνες, ενθαρρύνοντας τον αγώνα τους, αφού και η Αίγυπτος ήδη είχε ξεκινήσει διαδικασία απεξάρτησης από τον Σουλτάνο.

Η ανοδική πορεία της ελληνικής παροικίας είναι ραγδαία, καθώς αρχίζει η ανέγερση σχολείων, νοσοκομείων, εκκλησιών και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, ενώ ο κόσμος οργανώνεται σε συλλόγους και σωματεία. Ο δαιμόνιος ελληνικός νους σε συνάρτηση με σκληρή δουλειά, θα καταφέρει σταδιακά να μετακυλήσει το μεγαλύτερο μέρος της αιγυπτιακής Οικονομίας στα χέρια των Ομογενών, δημιουργώντας παράλληλα μια εύρωστη παροικία στην οποία θα ανθίσουν, όχι μόνο το εμπόριο και η βιομηχανία, αλλά και τα Γράμματα και οι Τέχνες.

Ας σημειωθεί εδώ ότι η πρώτη Τράπεζα στην Αίγυπτο, ήταν αυτή που δημιούργησε η οικογένεια Συναδινού με την επωνυμία «Αγγλο-Αιγυπτιακή Τράπεζα», ενώ από Έλληνες δημιουργήθηκαν και η «Τράπεζα της Αλεξανδρείας» καθώς και η «Γενική Τράπεζα της Αλεξανδρείας».

Μια πλειάδα ευεργετών θα αναδυθεί από τους κόλπους της ελληνικής κοινότητας, όπως οι  Τοσίτσας, Μπενάκης, Στουρνάρας, Αβέρωφ, ενώ από την πνευματική κοινότητα θα διακριθούν ο Κων/νος Καβάφης, ο Στρατής Τσίρκας, η Μαρία Ιορδανίδου, η Τζίνα Μπαχάουερ, ο Μάνος Λοΐζος και αρκετοί άλλοι.

Η παροικία, η οποία αριθμούσε περί τους 140.000 Έλληνες, συνέχισε να ακμάζει και να ευημερεί – με εξαίρεση τις δύσκολες μέρες του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου - έως ότου ο Νάσσερ, ανέλαβε πραξικοπηματικά την εξουσία το1952, εξορίζοντας  τον βασιλιά Φαρούκ και δημιουργώντας ένα αστυνομευόμενο κράτος.  Το 1956 ανακοίνωσε το νέο Σύνταγμα, σύμφωνα με το οποίο η Αίγυπτος γινόταν σοσιαλιστικό αραβικό κράτος με μονοκομματικό πολιτικό σύστημα και επίσημη θρησκεία τον ισλαμισμό.

Από το σημείο αυτό και μετά αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση για τον ελληνισμό της Αιγύπτου. Ο δικτάτορας προσπαθεί να απαλλαγεί από τις ξένες μειονότητες, θέλοντας να ενισχύσει το αμιγές αραβικό στοιχείο του κράτους, με σύνθημα: «Η Αίγυπτος ανήκει στους Αιγύπτιους». Στόχος του η εθνικοποίηση των περιουσιών τους, θεσπίζοντας παράλληλα μεταρρύθμιση βάσει της οποίας απαγορευόταν σε κάθε ιδιώτη να κατέχει πάνω από 104 εκτάρια γης.

Πράγματι, οι εθνικοποιήσεις - μεταξύ των οποίων και της βιομηχανίας βάμβακος, στην οποία διέπρεπαν οι Έλληνες, αλλά και σταδιακά όλων των υπόλοιπων κλάδων της Οικονομίας - κορυφώνονται μέσα στην δεκαετία 1955 – 1965, με αποτέλεσμα οι Ομογενείς, στερημένοι από τις περιουσίες τους, να εγκαταλείψουν ομαδικά την Αίγυπτο, άλλοι επαναπατριζόμενοι και άλλοι εγκαθιστάμενοι στη Νότια Αφρική, Αυστραλία ή Αμερική.

Περίπου 2000 συμπατριώτες μας είχαν απομείνει στην Αίγυπτο. Με την επανάσταση που ξέσπασε πρόσφατα, έφυγαν από την Αλεξάνδρεια εκατόν ογδόντα. Μια καθόλου ευκαταφρόνητη περιουσία ωστόσο, τόσο της Ελληνικής Κοινότητας Καΐρου, όσο και της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξάνδρειας , παραμένει σε αιγυπτιακό έδαφος με άγνωστη τύχη, γιατί η αλήθεια είναι ότι οι επαναστάσεις στα αραβικά κράτη, κανείς δεν ξέρει τί αποτελέσματα θα φέρουν, για να μην αναφέρουμε τα ελληνικά ευαγή ιδρύματα (βακούφια) της Τουρκίας, που κατέληξαν στα χέρια του τουρκικού Δημοσίου.

* Από το ποίημα του Κ.Π. Καβάφη, «Απολείπειν ο θεός Αντώνιον» (1911)

Χριστιάννα Λούπα