Σταμάτης Κριμιζής: Από το ρουκετοπόλεμο της Χίου στις... ρουκέτες της NASA

Όταν παιδί ακόμη συμμετείχε, κάθε Πάσχα, στο ρουκετοπόλεμο στο Βροντάδο της Χίου, κανείς δεν φανταζόταν ότι κάποια ημέρα ο γιος του Μικέ, του «Αμερικάνου», θα κατασκευάζει ρουκέτες, όχι σαν και αυτές που έφταναν μέχρι την απέναντι ενορία, αλλά σαν αυτές που ταξιδεύουν και στους εννέα πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος!

Το επίτευγμα αυτό, άλλωστε, είναι που καθιστά το Σταμάτη Κριμιζή (περί ου ο λόγος) το μοναδικό επιστήμονα στον κόσμο που μπορεί να υπερηφανεύεται για αυτή την κατάκτηση.

Έχοντας καταξιωθεί διεθνώς, ακόμη και σήμερα, στα 73 του χρόνια, εξακολουθεί ενεργά να ασχολείται με τις πρωτοποριακές του έρευνες και εφαρμογές στη NASA. Νιώθει δε, τα ίδια σκιρτήματα σε κάθε νέα ανακάλυψη, που τον συνεπαίρνει, όπως και στη δεκαετία του ΄60, όταν έκανε τα πρώτα του βήματα στο ανεξερεύνητο, τότε ακόμη, μαγικό κόσμο του διαστήματος.

Το βιογραφικό του μακροσκελές, όπως και ο κατάλογος με τις τιμητικές διακρίσεις που έχει λάβει: Πρόεδρος της Διεθνούς Ακαδημίας Αστροναυτικής, επίτιμος διευθυντής στον Τομέα Διαστήματος του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Φυσικής του πανεπιστημίου Johns Hopkins (Τζον Χόπκινς) των ΗΠΑ, Εθνικός Εκπρόσωπος της Ελλάδας στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA), μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, είναι μερικές μόνο από τις ιδιότητες του επιφανούς επιστήμονα.

Όχι τυχαία, το 1999 η Διεθνής Αστρονομική Ένωση (I.A.U.) έδωσε το όνομα του σε έναν αστεροειδή («8323 Krimigis»), ο οποίος βρίσκεται σε ελλειπτική τροχιά, μεταξύ του Άρη και του Δία.

Το 2002, στο Παγκόσμιο Συνέδριο Διαστήματος, του απονεμήθηκε το Βραβείο Διαστημικής Επιστήμης Cospar, η ανώτερη τιμή που δίνεται από τη διεθνή διαστημική επιστημονική κοινότητα. Έχει τιμηθεί, επίσης, δύο φορές με το χρυσό μετάλλιο της NASA (1981, 1986) και με διάφορα διπλώματα για εξαιρετική επιστημονική επίτευξη, αλλά και από άλλες Διαστημικές Εταιρείες.

Η Ελλάδα τον τίμησε το 1995 με το Χρυσό Σταυρό του Ταξιάρχη του Φοίνικος.

· Στην προεδρία του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας και Τεχνολογίας- Στόχος ένα στρατηγικό σχέδιο, με ορίζοντα δεκαετίας

Το Σεπτέμβριο του 2010, ο ακαδημαϊκός Σταμάτης Κριμιζής πρόθυμα δέχτηκε να συνδράμει την πατρίδα, προσφέροντας τις υπηρεσίες του ως πρόεδρος του νεοσύστατου Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας και Τεχνολογίας (ΕΣΕΤ), μια υπόθεση εξίσου δύσκολη, αν όχι και δυσκολότερη, σε σχέση με την επιστημονική του δράση, όπως δηλώνει ο ίδιος, χαριτολογώντας, στη συνέντευξη που παραχώρησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Φύση αισιόδοξη, ο Σταμάτης Κριμιζής πιστεύει ότι, εφόσον υπάρχει πολιτική βούληση, που στην παρούσα φάση είναι δεδομένη, μπορεί να εκπονηθεί και να εφαρμοστεί ένα στρατηγικό σχέδιο, με ορίζοντα δεκαετίας, ώστε να δοθεί, μέσω της έρευνας και της καινοτομίας, η πολυπόθητη επιτάχυνση στην ανάπτυξη και την ευημερία.

«Αυτό, βέβαια, δεν είναι θέμα μόνο της παρούσης, αλλά και των επόμενων κυβερνήσεων, διότι μιλάμε για στρατηγικό σχέδιο, με δεκαετή ορίζοντα», επισημαίνει ο κ. Κριμιζής, τονίζοντας ότι «αν δεν υπάρξει αξιοκρατία και αυτό που ισχύει είναι το ποιον ξέρεις, και όχι το τι ξέρεις, αυτή η χώρα θα βουλιάξει».

Επισημαίνει, ακόμη, ότι τα κονδύλια, που προέρχονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (πάνω από ένα δισεκατομμύριο ευρώ) πρέπει να απορροφηθούν σωστά. Αυτό, άλλωστε, είναι και το μέλημα των μελών του ΕΣΕΤ, οι περισσότεροι εκ των οποίων είναι καθηγητές από πανεπιστημιακά ιδρύματα του εξωτερικού.

«Προς το παρόν έχουμε μια πολύ καλή ανταπόκριση από την πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας και είναι αποτελεσματική η συνεργασία μας. Πρεσβεύουμε την αξιοκρατία και την τήρηση διεθνών διαδικασιών και μέχρι τώρα η υπουργός έχει δεχτεί όλες τις εισηγήσεις που έχουμε κάνει, ως συμβούλιο», θα μας πει.

· Τα πρώτα σωστά βήματα

Στους εννέα μήνες λειτουργία της ΕΣΕΤ, έχουν γίνει τα πρώτα σωστά βήματα, υποστηρίζει ο κ. Κριμιζής. Διορίστηκαν διευθυντές στα ερευνητικά κέντρα, κάτι το οποίο εκκρεμούσε πάνω από χρόνο, όπως και η επιλογή διευθυντών των Ερευνητικών Ινστιτούτων, αλλά και η σύσταση ειδικών επιτροπών, που θα εξετάζουν νεοϊδρυθέντα ερευνητικά κέντρα.

Ανακοινώθηκε, επίσης, από την υπουργό Άννα Διαμαντοπούλου, το πρόγραμμα «Αριστεία», για τη χρηματοδότηση των ερευνητών υψηλού επιπέδου από την Ελλάδα, που είναι πολλοί, όπως μας διαβεβαιώνει.

«Το θέμα είναι η έρευνα να είναι αποτελεσματική και να συνδέεται με την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα να γίνουν καινούργιες εταιρείες, που θα εκμεταλλευτούν τα προϊόντα της έρευνας, ώστε να μπορέσουμε να πάμε σε μια κατεύθυνση ανοδική, στην οικονομία», σημειώνει ο κ. Κριμιζής.

Εκφράζει, όμως, ανησυχία από το γεγονός ότι πολλοί νέοι άνθρωποι, «ανήσυχα μυαλά», τους οποίους απολύτως χρειάζεται αυτή η χώρα για να προοδεύσει, φεύγουν από την Ελλάδα.

Πολύ εύστοχη, θεωρεί την επιλογή της υπουργού Παιδείας, να διορίσει νέο γενικό γραμματέα Έρευνας και Τεχνολογίας τον Κώστα Κοκκινοπλίτη, ένα άτομο με εμπειρία στη διοίκηση. Σε συνεργασία μαζί του, ελπίζει, μέχρι το φθινόπωρο να έχουν ξεπεραστεί οι δυσκολίες και να δοθεί ένα πρώτο σχέδιο του στρατηγικού σχεδιασμού.

· «Αχίλλειος πτέρνα» του ελληνικού κράτους, η γραφειοκρατία

Τα μέλη του ΕΣΕΤ, από την πρώτη κιόλας συνεδρίαση, το Σεπτέμβριο του 2010, ζήτησαν από την ηγεσία της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογία να τους δοθούν τα απαραίτητα δεδομένα.

«Δεν προσπαθούμε να καινοτομήσουμε, αλλά να εφαρμόσουμε αρχές και μεθόδους και χρηστή διοίκηση, όπως γίνεται στις άλλες χώρες», επισημαίνει.

«Απεδείχθη ότι τα δεδομένα, στην πραγματικότητα, ήταν …δυσεύρετα, δεν μπορούσαν να μας δοθούν σε εύλογο χρόνο και ως εκ τούτου καθυστερεί η εκπόνηση του στρατηγικού πλαισίου. Υπάρχει μια κατάσταση που ζητάει το υπουργείο από τα ερευνητικά κέντρα, με δεδομένα για το μισθολόγιο, την παραγωγικότητα κλπ. Ορισμένα κέντρα ή δεν τα έχουν ή δεν τα δίνουν», σημειώνει.

Ο Σταμάτης Κριμιζής μιλάει, ακόμα, για πολλές καταφανείς, όπως τις ονομάζει, δυσκινησίες, για πρωτοφανείς μέθοδοι ιδρύσεως κέντρων, στα οποία υπάρχει ένας τεράστιος αριθμός διοικητικού προσωπικού, δίχως ερευνητές.

«Αυτό είναι ανήκουστο. Τα πρωτοφανή αυτά φαινόμενα είναι πολλά και δεν περιορίζονται μόνο στον τομέα της έρευνας και της τεχνολογίας, είναι σε όλη την επικράτεια και στον τρόπο διοίκησης του ελληνικού κράτους», υπογραμμίζει.

Πάντως, ο επιφανής επιστήμονας με ικανοποίηση διαπιστώνει μια θετική αλλαγή νοοτροπίας, τουλάχιστον στις συζητήσεις που έχει με την υπουργό Παιδείας, την υφυπουργό, τους γενικούς γραμματείς.

«Καταλαβαίνουν το βάθος της κρίσης, πιστεύουν ότι χρειάζεται αξιοκρατία και ουδέποτε προσπάθησαν να μας επηρεάσουν για το Α ή Β άτομο. Αλλά, ας μη ξεχνάμε ότι η εκτελεστική εξουσία εξαρτάται από τη γραφειοκρατία. Η Αχίλλειος πτέρνα του ελληνικού κράτους, που είναι η δημόσια διοίκηση, χρειάζεται αναδιάρθρωση».

Παρ΄ όλα αυτά ο Σταμάτης Κριμιζής είναι αισιόδοξος.

«Όταν έχεις κάνει έρευνα στο διάστημα, όπως έκανα σε όλη μου τη ζωή, αν δεν είσαι αισιόδοξος ότι τα μηχανήματα που σχεδιάζεις θα λειτουργήσουν, τότε δεν μπορείς να είσαι σε αυτή τη γραμμή εργασίας. Αλλά, άλλο είναι να είσαι αισιόδοξος χωρίς λόγο, και άλλο να έχεις κάνει την προετοιμασία, να έχεις επιλέξει τους ανθρώπους που έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν και τους οποίους εμπιστεύεσαι ότι θα κάνουν τη δουλειά που χρειάζεται. Αυτό είναι το βασικό», επισημαίνει.

Από το Βροντάδο της Χίου στην πρωτοπορία της NASA

Έχοντας ολοκληρώσει τη μέση εκπαίδευση στη Χίο, σε ηλικία 19 ετών, ο Σταμάτης Κριμιζής φεύγει για σπουδές στην Αμερική. Το 1961 πήρε το πτυχίο της Φυσικής από το πανεπιστήμιο της Μινεσότα, όπου είχε την τύχη να συναντήσει τον καθηγητή James Van Allen (Τζέιμς Βαν Άλεν). Ο επιφανής επιστήμονας ξεχώρισε τον Έλληνα φοιτητή, μετά τη δημοσίευση της «θεωρίας διάχυσης πρωτονίων από ηλιακές εκρήξεις», που έγινε γνωστή στην επιστημονική κοινότητα ως «Krimigis Diffusion Model».

«Ο Βαν Άλεν, που ανακάλυψε τις ραδιενεργούς ζώνες γύρω από τη γη και είχε κάνει τον πρώτο αμερικανικό δορυφόρο, με κάλεσε να κάνω μεταπτυχιακή εργασία μαζί του. Υπό τη δική του επίβλεψη απέκτησα Διδακτορικό Δίπλωμα Διαστημικής Φυσικής», θυμάται με συγκίνηση ο Σταμάτης Κριμιζής.

«Ήταν μια ατμόσφαιρα ιδιαίτερα συναρπαστική. Μαζί του, άλλωστε, εργάστηκα στο πρόγραμμα της NASA ‘Mariner 4’, που ήταν και η πρώτη αποστολή στον πλανήτη Άρη, το 1964», μας λέει.

Σταδιοδρόμησε ως καθηγητής της Σχολής Φυσικής και Αστρονομίας στο Πανεπιστήμιο της Aϊόβα. Το 1968 ανέλαβε την ηγεσία της Ομάδας Διαστημικής Φυσικής και Διαστημικών Οργάνων στο Εργαστήριο Εφαρμοσμένης Φυσικής (Applied Physics Laboratory) του πανεπιστημίου Johns Hopkins. Εν τω μεταξύ, είχε επιλεγεί από τη NASA ως επικεφαλής ερευνητής επιστημονικής ομάδας για την κατασκευή μετρητών ηλιακής και μαγνητοσφαιρικής ακτινοβολίας (διαστημόπλοια IMP 7 και 8).

Εξελέγη επανειλημμένως από τη NASA ως επικεφαλής ερευνητής πολλαπλών επιστημονικών ομάδων για το σχεδιασμό και την κατασκευή συσκευών για τα πρωτοποριακά της διαστημόπλοια στην εξερεύνηση του πλανητικού μας συστήματος: τα «Voyager-1» και «Voyager-2», που ουσιαστικά «ξανάγραψαν» τα βιβλία της Αστρονομίας για τον Δία, τον Κρόνο, τον Ουρανό και τον Ποσειδώνα, το «Galileo», το «Cassini», που είναι σε τροχιά γύρω από τον Κρόνο, από το 2004, και πολλά άλλα.

"Είναι καταπληκτικό ότι ένα διαστημόπλοιο, που ήταν σχεδιασμένο να ταξιδέψει μόνο για τέσσερα χρόνια, εξακολουθεί, μετά από 33 ολόκληρα χρόνια να λειτουργεί και να λαμβάνουμε, καθημερινώς, δεδομένα", λέει ο καταξιωμένος επιστήμονας, για το Voyager, που εκτοξεύτηκε το 1977 και μας πληροφορεί ότι τον επόμενο μήνα στο περιοδικό "Νature" θα δημοσιευτεί μελέτη σχετικά με τελευταία ανακάλυψη του Voyager.

Είναι μοναδικό να ακούς τον καθηγητή Σταμάτη Κριμιζή να μιλάει για τα διαστημόπλοιά του που ταξιδεύουν, όπως το New Horizons (Νέοι Ορίζοντες), που κατευθύνεται στον Πλούτωνα, ο οποίος, δυστυχώς, όπως λέει, υποβιβάστηκε σε νάνο-πλανήτης. Θα φτάσει στον προορισμό του στις 14 Ιουλίου του 2015.

Αλλά και για την κατασκευή διαστημικών αποστολών που του ανέθεσε και πάλι η NASA, σε διάφορους πλανήτες και άλλα ουράνια σώματα του ηλιακού μας συστήματος, όπως το Near, το οποίο εξερεύνησε και προσεδαφίσθηκε στο αστεροειδές "Έρως", σε απόσταση 200 εκατομμυρίων χιλιομέτρων από τη γη, στις 12 Φεβρουαρίου του 2001.

Με το Messenger για πρώτη φορά στον Ερμή

Μπήκε σε τροχιά γύρω από τον Ερμή στις 18 Μαρτίου του 2011, κάτι που έγινε για πρώτη φορά. Ένα εγχείρημα δύσκολο, όπως μας είπε ο επιφανής επιστήμονας, που το εμπνεύστηκε ο ίδιος, ενώ κατασκευάστηκε και εκτοξεύτηκε υπό την επίβλεψή του.

"Πριν από μια εικοσαετία, η NASA ήθελε να ξεκινήσει μια τέτοια επιχείρηση, αλλά ποτέ δεν το αποτόλμησε, λόγω του ότι ήταν πολύ δαπανηρή", αναφέρει και προσθέτει:

"Τελικά, η αποστολή έγινε με το ένα τέταρτο του κόστους: με 400 εκατομμύρια, αντί για τα 2 δισεκατομμύρια, που είχαν υπολογίσει. Το κάναμε αυτό το εγχείρημα με τη χρήση ενός πυραύλου, σχετικά χαμηλού κόστους. Χρησιμοποιήσαμε τη βαρύτητα της Αφροδίτης, επανειλημμένως, για να ελαττώσουμε την ταχύτητα του διαστημοπλοίου, να φτάσουμε στον Ερμή και να το εισαγάγουμε σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη. Χρειάστηκε να πάμε γύρω από τον ήλιο 15 φορές, πριν να φτάσουμε στον Ερμή, δηλαδή ταξιδέψαμε γύρω στα 7,9 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα".

Μοναδικό επίτευγμα θεωρείται η αντιμετώπιση της υψηλής θερμοκρασίας του πλανήτη (η ένταση του ήλιου στη θέση του Ερμή είναι έντεκα φορές μεγαλύτερη από αυτή της Γης), με το αλεξήλιο του διαστημοπλοίου (διαστημική ομπρέλα), που κατασκεύασε η ομάδα του Σταμάτη Κριμιζή.

«Έπρεπε να είναι στραμμένη πάντα προς την πλευρά του Ήλιου, καθώς η θερμοκρασία εκεί φτάνει γύρω στους 360ο βαθμούς Κελσίου. Έτσι, κατασκευάσαμε το διαστημόπλοιο πίσω από αυτό το αλεξήλιο και το λειτουργούμε σε συνθήκες με θερμοκρασία, κατά μέσω όρο, 30ο βαθμούς Κελσίου», εξηγεί ο κ. Κριμιζής στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Ήδη, οι πρώτες πληροφορίες που συλλέγει το Messenger, αφορούν στην ατμόσφαιρα του Ερμή, ενώ έγιναν ακριβείς μετρήσεις από το βάθος ενός κρατήρα στην επιφάνειά του.

· Και η περιπέτεια συνεχίζεται...

Όσο μακριά και να ταξιδεύει, όμως, ο Σταμάτης Κριμιζής έχει προσδεθεί στο δικό του αστέρι, την Ελλάδα και ειδικότερα στη γενέτειρα Χίο, όπου επιστρέφει συχνά. Εκεί τον περιμένουν η οικογένεια της αδελφής του, ενώ έχει ανακαινίσει το σπίτι του παππού, όπου μένει με τη δική του οικογένεια.

Εκεί, ήταν και το φέτος, το Πάσχα. Αν και δεν έλαβε μέρος στο ρουκετοπόλεμο, όπως παλιά, είχε από κοντά τα ανίψια και τα δεύτερο ανίψια του, όταν ετοίμαζαν τα «πολεμοφόδια».

«Τρίτη πρωί έφυγα για την Ουάσιγκτον. Και η περιπέτεια συνεχίζεται...», μας λέει.

Χθες το βράδυ, ο Σταμάτης Κριμιζής αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδας, στη Θεσσαλονίκη. Το θέμα της ομιλίας του ήταν: «Έρευνα, καινοτομία και επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα».

Διαμαντένια Ριμπά

Πηγή: ΑΕΠ-ΜΠΕ