Τέλος εποχής - Της Βίκυς Καραφουλίδου*

Η παρούσα κρίση του ελληνικού δημόσιου χρέους θα μπορούσε να θεωρηθεί πως διαθέτει δύο αλληλεπικαλυπτόμενες όψεις. Πρωτίστως, συνιστά μέρος της κρίσης του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος, της αναδιάταξης των πόλων οικονομικής ισχύος παγκοσμίως και της εντυπωσιακής αδυναμίας της Ε.Ε., η οποία, λόγω των εσωτερικών αντιφάσεών της και του άκαμπτου νεοφιλελευθερισμού της, αποδεικνύεται παντελώς ανίκανη να αντιμετωπίσει το ελληνικό δράμα, παρότι αυτό συνιστά ταυτόχρονα και δικό της αδιέξοδο.

Αφετέρου η κρίση είναι και ιδιαζόντως ελληνική, εφόσον η ειδική μορφή της επικαθορίζεται από τις ιστορικές -οικονομικές, πολιτικές, κοινωνικές- συνθήκες της ελληνικής πραγματικότητας.

Η σταθερότητα του μεταπολιτευτικού κοινοβουλευτισμού επιτεύχθηκε χάρη στη διεύρυνση της δημοκρατίας και στη μεγάλη κοινωνική κινητικότητα, που όμως θεμελιώθηκε -με ιδεολογικό όχημα τον λαϊκισμό- στην πελατειακή συναλλαγή κομμάτων - ψηφοφόρων. Τα κόμματα εξουσίας, σε συνθήκες μαζικής δημοκρατίας, διεκδίκησαν (και πέτυχαν) την κατοχή του κράτους, εξαγοράζοντας την ψήφο με την παροχή υλικής ευημερίας και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου.

Ωστόσο, η συνθήκη αυτή επιτεύχθηκε με διαρκή εξωτερικό δανεισμό, με αποψίλωση του παραγωγικού ιστού της χώρας, με διόγκωση του κράτους, ταυτόχρονα με τη δημιουργία ενός κρατικοδίαιτου μεγάλου κεφαλαίου και μίας μισθοσυντήρητης μικρής επιχειρηματικότητας. Ιδεολογικά επενδύθηκε με το life-style φαντασιακό της δήθεν εξισωτικής κοινωνίας, δίχως άκαμπτους ταξικούς διαχωρισμούς.

Ακολουθώντας τις νόρμες ενός ύστερου καπιταλισμού που διαχειρίζεται την επιθυμία, κυρίαρχος πολιτισμικός κανόνας, σε μία κοινωνία με χρόνιο πολιτισμικό έλλειμμα, έγινε η επιδεικτική, καταναλωτική αυτοπραγμάτωση των χιλιάδων ατομικών επιδιώξεων. Το κοινωνικό σώμα επιτυχώς αποσυντίθετο τη στιγμή που ο καθένας μπορούσε να είναι κάτι και -κυρίως- καλύτερος από τον διπλανό του.

Τώρα που, εντός της παγκόσμιας κρίσης, έχει επιταχυνθεί η προδιαγεγραμμένη χρεωκοπία ενός ανορθολογικού κράτους - παρόχου, η διογκωμένη μεσαία τάξη, στις περισσότερες διαβαθμίσεις και εκδοχές της, βιώνει εντελώς απροετοίμαστη την τεράστια κοινωνική βία της απώλειας εργασιακών δικαιωμάτων, την επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης, την απώλεια του μέλλοντός της και των συμβολικών όρων παραγωγής νοήματος.

Η κοινωνική οργή της άγριας και οδυνηρής προλεταριοποίησης των μεσαίων στρωμάτων αρθρώνεται με το λεξιλόγιο της προϋπάρχουσας παθολογικής κοινωνικοπολιτικής εμπειρίας, πράγμα αναμενόμενο. Αρχικά, και με την αμέριστη συμπαράσταση των ιδεολόγων του Μνημονίου, παίρνει τη μορφή της συλλογικής ενοχής και της μουδιασμένης αδράνειας.

Έπειτα την επιθετικότητα μιας γενικευμένης μνησικακίας κατά των «νωθρών» και «βολεμένων» δημοσίων υπαλλήλων. Ή την ανησυχητική αποχή από τις δημοτικές / περιφερειακές εκλογές. Και, εν τέλει, το πρόσωπο ενός αδιαμεσολάβητου αντικοινοβουλευτικού λόγου, που στη βάση της εξαπάτησης, δίκαια καταγγέλλει την πελατειακή δημοκρατία των παντοειδώς ανόμων και ωφελημένων. Παράλληλα στο οικείο πλαίσιο των νεοελληνικών ιδεολογημάτων περί «εκλεκτού έθνους», επιμέρους εκφράσεις της απελπισίας είναι επίσης δυνατές και ασφαλώς ιδιαίτερα επικίνδυνες: ρατσισμός, ξενοφοβία, εθνικισμός.

Καθώς ψηφίζεται το Μεσοπρόθεσμο, με τα πλήθη στις πλατείες να λειτουργούν ως νέο, αυτόνομο πολιτικό υποκείμενο, αυτός ο μικροαστικός ριζοσπαστισμός είναι εν δυνάμει δεκτικός τόσο για το καλύτερο όσο και για το χειρότερο. Το αίτημα που ακούγεται στο Σύνταγμα για αληθινή δημοκρατία είναι ανατρεπτικό επειδή μπορεί να συμπεριλάβει εντός του τόσο τη γενική βούληση εξυγίανσης μίας νόθας δημοκρατίας όσο και το κενό νομιμοποίησης της ευρωπαϊκής επιτήρησης, που απροσχημάτιστα εκβιάζει στο όνομα των αγορών.

Είναι ανατρεπτικό, επειδή μπορεί να ορίσει εκ νέου τις έννοιες της αλληλεγγύης και του κοινωνικού αγαθού. Ενώ ενέχει, σε λανθάνουσα μορφή, και μια αντικαπιταλιστική, αντινεοφιλελεύθερη διάσταση. Η διάχυτη κοινωνική δυσαρέσκεια συνιστά, με λίγα λόγια, για την ευρύτερη αριστερά μια υπαρκτή, ανοικτή ιστορική δυνατότητα.

Η κρισιμότητα της κατάστασης επιβάλλει την εγρήγορση για οποιαδήποτε στροφή της κοινωνικής οργής προς αντιδραστικά μονοπάτια. Ταυτόχρονα όμως απαγορεύει κάθε εκδοχή περιφρόνησης, ελιτισμού, αυθεντίας ή πρωτοπορίας που αυτόκλητη προσφέρεται να τη θεραπεύσει.

Ο συλλογικός θυμός των μεσαίων και κατώτερων στρωμάτων, δεν είναι κομμένος και ραμμένος στα δικά μας μέτρα, αλλά στα μέτρα της Ιστορίας, της κοινωνίας και της ιδεολογικής υποδομής μέσα από την οποία βγαίνει στο προσκήνιο. Και θέτει την επιτακτική πρόκληση για την ανάδυση ενός νέου κοινωνικού ήθους και ενός νέου πολιτικοκοινωνικού οράματος. Απέναντί του η ευθύνη της αριστεράς είναι κάτι περισσότερο από μεγάλη.

* Η Βίκυ Καραφουλίδου είναι ιστορικός

Η ΑΥΓΗ