Το ριμέικ των «μη προνομιούχων» - Της Μαρίας Κατσουνάκη

Μέσα της δεκαετίας του ’70. Σε έναν από τους πύρινους λόγους του, ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ Ανδρέας Παπανδρέου διατράνωνε: «Το ΠΑΣΟΚ είναι αλληλέγγυο με τους ανθρώπους που καθημερινά μοχθούν, αγωνίζονται και δημιουργούν. Μας ενώνει για πάντα η κοινωνική τους ταυτότητα και προέλευση, έστω κι αν μας χώριζε η μέχρι τώρα κομματική τους προτίμηση. Γι’ αυτό εμείς στο ΠΑΣΟΚ ανοίγουμε διάπλατα τις πόρτες μας, τις σκέψεις μας, τις καρδιές μας σ’ όλους τούς μη προνομιούχους Ελληνες...».

Η αναφορά στο βαθύ παρελθόν του κυβερνώντος κόμματος δεν γίνεται για να δηλώσει την πλήρη απόκλιση της σημερινής ηγεσίας από το καταστατικό «συμβόλαιο» με τον λαό. Θα ήταν τουλάχιστον αφελές και οπωσδήποτε βλακώδες. Αλίμονο αν δεν αποκοβόταν ο ομφάλιος λώρος απ’ ό,τι εξελίχθηκε στον χρόνο στη μήτρα του πιο καταστροφικού λαϊκισμού. Αποκόπηκε όμως; Ή, μήπως, αγωνίζεται αλλά δεν μπορεί, αναπαράγοντας το ίδιο επαχθές πελατειακό κράτος, με σύγχρονους κλώνους υπερπατριώτες και ποικίλες πολιτικές και κοινωνικές παραμορφώσεις; Τι απέγινε μέσα σε αυτήν την 35ετία το «κίνημα των μη προνομιούχων»; Ενα συνονθύλευμα που «συγχώνευσε αδιαφοροποίητα κοινωνικές τάξεις, ταξικές μερίδες και κοινωνικά στρώματα» χωρίς ωστόσο να γίνει ποτέ υπερταξικό. Η συνοχή παρέμεινε έννοια υπερβατική.

Οι «Αγανακτισμένοι» της πλατείας Συντάγματος χαρτογραφούν την πορεία των «μη προνομιούχων» με τις πολλές, αντιφατικές, ασύνδετες μεταξύ τους ενσαρκώσεις της μεταπολιτευτικής «λαϊκής κυριαρχίας»: ορμή, καθαρότητα, δυναμική, ανατρεπτική διάθεση, μαζί με ιδιοτέλειες, σκοπιμότητες και σκοτεινές προθέσεις.

Ξαναβρίσκουμε τη γελοιογράφηση του πολιτικού από το μυστικό που απορρέει από μια συνωμοτική αντίληψη της Ιστορίας. Κλίμα που καλλιεργούσε ο ίδιος ο Ανδρέας Παπανδρέου στις εκάστοτε εσωκομματικές κρίσεις. «Η “συνωμοσία” είναι ο κατεξοχήν μυθικός εχθρός, η υπέρτατη μυθική απειλή κατά της λαμπερής και ολόφωτης ενότητας, καθότι συμβολίζει το “σκοτάδι”, την “υπόγεια” υπονόμευση, ακόμα και την εκπορευόμενη από το εσωτερικό ενός “κλειστού δωματίου” μηχανορραφία», γράφει ο Ανδρέας Πανταζόπουλος στο βιβλίο του «Για τον λαό και το έθνος». Επιστρέφοντας στην επιστημονική αυτή μελέτη -εκδόθηκε το 2001- που εξετάζει το ΠΑΣΟΚ ως ιδεολογικό σχηματισμό από την εμφάνιση του κινήματος ώς το 1989, βρίσκουμε αναπάντεχους συσχετισμούς της σημερινής μας ταυτότητας ως έθνους με τα χαρακτηριστικά των «μη προνομιούχων», όπως διαμορφώθηκαν εκείνην την περίοδο.

Η εθνικο-λαϊκιστική ταυτότητα εδραιώθηκε στη μεταπολιτευτική 35ετία μέσα από τη ρητορική μιας εξουσίας που δεν θέλησε ποτέ να βοηθήσει το ακροατήριό της να ενηλικιωθεί. Οι συνέπειες ορατές, σε μια κρίση που δεν είναι μόνο οικονομική, αλλά συστημική. Προσβάλλει δεδομένα ζωής, κλονίζει ιδεολογίες, αποκαλύπτει κενά και στρεβλώσεις.

Οι «μη προνομιούχοι» εθισμένοι στη ρητορική της ευμάρειας, των «εξυπηρετήσεων», των δανείων (συμβολικών και πραγματικών) και των αλόγιστων παροχών, βλέπουν τον μεγάλο συλλογικό φόβο να εκτοπίζει κάθε αναμονή λυτρωτικής προσδοκίας. Βλέπουν την ανεργία να καλπάζει, τα εισοδήματα να συρρικνώνονται, την εικόνα του μέλλοντος ανεστραμμένη.

Οι κυβερνώντες ασκημένοι σε μια μόνο ρητορική, των υποσχέσεων, παλινωδούν, χωρίς πολιτικό σχεδιασμό, έντρομοι από την οργή των αγανακτισμένων πλέον «μη προνομιούχων». Τα μέτρα εξαγγέλλονται και δεν εφαρμόζονται ή εφαρμόζονται τόσο παραλλαγμένα που προκαλούν μεγαλύτερο κακό από τη μη εφαρμογή τους. Τα μεταπολιτευτικά «συμβόλαια» δεν ακυρώνονται. Ο λαός αρνείται να απολέσει την φασματική, έστω, κυριαρχία του, οι κρατούντες, παιδιά και αυτοί του ίδιου συστήματος, γνωρίζουν πώς να καταναλώνουν αλλά όχι πώς να «παράγουν» είτε πρόκειται για πολιτική είτε για ανάπτυξη.

Οι συνέπειες, όμως, της γενικευμένης ακυβερνησίας δεν έχουν την πίστωση χρόνου άλλων εποχών ούτε μπορούν να ελπίζουν σε διορθωτικές κοινοτικές χρηματοδοτήσεις. Οι όροι άλλαξαν και αυτήν την Αλλαγή δεν τη θέλει κανείς.

Τα επιχειρήματα περί δημοκρατικής λειτουργίας της κοινωνίας και σεβασμού στους νόμους και τους θεσμούς, κλονίζονται συθέμελα όταν το κράτος μετατρέπει την αδυναμία του να ελέγξει τη φοροδιαφυγή, για παράδειγμα, σε επιθετική φοροεισπρακτική συμπεριφορά (βλέπε: μόνιμη εισφορά ακόμη και για πολύ χαμηλά εισοδήματα). Επιλέγει, δηλαδή, να τιμωρήσει τους συνεπείς φορολογούμενους, εξισώνοντας έχοντες και μη έχοντες.

Πώς θα διαχωρίσει, όμως, τώρα το κράτος τους προνομιούχους από τους μη προνομιούχους όταν επί δεκαετίες τροφοδοτούσε τη συγχώνευση, δεσμευόμενο διαρκώς σε μικρές ή μεγάλες παροχές και κάθε μορφής διευκολύνσεις;

Τώρα που το κράτος οφείλει να υπολογίσει τις κινήσεις του και να ζυγίσει, να αρθεί πάνω από τον πελατειακό εαυτό του και να φανεί δίκαιο και αποτελεσματικό παραμένει δέσμιο εκείνης της πρώτης ανέξοδης ρητορικής. Και μ’ έναν άλλον τρόπο επανεισάγει τον ίδιο μύθο: «Δεν έχουμε δικαίωμα να αποτύχουμε», επαναλάμβανε ο Ανδρέας Παπανδρέου σε όλη τη δεκαετία του ’80. Μόνο που τότε, η φράση αυτή, κατέγραφε την ουσιαστική διαφορά μεταξύ δύο περιόδων: αυτής που έκλεινε και εκείνης που ανοιγόταν. Σήμερα, πίσω μας είναι οι βεβαιότητες και ό,τι ανοίγεται μπροστά μας είναι ήδη υποθηκευμένο.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ