Οδυσσέα Ελύτη «Η Μαρίνα των βράχων» - Της Γιόλας Αργυροπούλου-Παπαδοπούλου*

Το ποίημα «Η Μαρίνα των βράχων» του Οδυσσέα Ελύτη ανήκει στην Ενότητα «Η θητεία του καλοκαιριού» της Συλλογής «Προσανατολισμοί». Πρόκειται για ένα από τα πιο γνωστά ποιήματα του «μεγίστου» των ποιητών μας, για μια εξαιρετική σύνθεση που όλοι έχουμε διαβάσει και αγαπήσει. Ποιος από μας, στ’ αλήθεια, δεν γνωρίζει και δεν έχει λατρέψει τον πρώτο στίχο του ποιήματος, αυτό το μαγικό «Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη –», έναν στίχο που επαναλαμβάνεται σαν ηχώ μέχρι το τέλος της θεσπέσιας αυτής σύνθεσης;

Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη – Μα πού γύριζες

Ολημερίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας

Αετοφόρος άνεμος γύμνωσε τους λόφους

Γύμνωσε την επιθυμία σου ως το κόκαλο

Κι οι κόρες των ματιών σου πήρανε τη σκυτάλη της Χίμαιρας

Ριγώνοντας μ’ αφρό τη θύμηση!

Πού είναι η γνώριμη ανηφοριά του μικρού Σεπτεμβρίου

Στο κοκκινόχωμα όπου έπαιζες θωρώντας προς τα κάτω

Τους βαθιούς κυαμώνες των άλλων κοριτσιών

Τις γωνιές όπου οι φίλες σου άφηναν αγκαλιές τα διοσμαρίνια

- Μα πού γύριζες

Ολονυχτίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας

Σου ’λεγα να μετράς μες στο γδυτό νερό τις φωτεινές του μέρες

Ανάσκελη να χαίρεσαι την αυγή των πραγμάτων

Ή πάλι να γυρνάς κίτρινους κάμπους

Μ’ ένα τριφύλλι φως στο στήθος σου ηρωίδα ιάμβου.

Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη

Κι ένα φόρεμα κόκκινο σαν το αίμα

Βαθιά μες στο χρυσάφι του καλοκαιριού

Και τ’ άρωμα των γυακίνθων – Μα πού γύριζες

Κατεβαίνοντας προς τους γιαλούς τους κόλπους με τα βότσαλα

Ήταν εκεί ένα κρύο αρμυρό θαλασσόχορτο

Μα πιο βαθιά ένα ανθρώπινο αίσθημα που μάτωνε

Κι άνοιγες μ’ έκπληξη τα χέρια σου λέγοντας τ’ όνομά του

Ανεβαίνοντας ανάλαφρα ως τη διαύγεια των βυθών

Όπου σελάγιζε ο δικός σου αστερίας.

Άκουσε, ο λόγος είναι των στερνών η φρόνηση

Κι ο χρόνος γλύπτης των ανθρώπων παράφορος

Κι ό ήλιος στέκεται από πάνω του θηρίο ελπίδας

Κι εσύ πιο κοντά του σφίγγεις έναν έρωτα

Έχοντας μια πικρή γεύση τρικυμίας στα χείλη.

Δεν είναι για να λογαριάζεις γαλανή ως το κόκαλο άλλο καλοκαίρι

Για ν’ αλλάξουνε ρέμα τα ποτάμια

Και να σε πάνε πίσω στη μητέρα τους

Για να ξαναφιλήσεις άλλες κερασιές

Ή για να πας καβάλα στον μαΐστρο.

Στυλωμένη στους βράχους δίχως χτες και αύριο

Στους κινδύνους των βράχων με τη χτενισιά της θύελλας

Θ’ αποχαιρετήσεις το αίνιγμά σου.

Πιστεύω πως θα μπορούσε να γραφεί ένα εκτενέστατο κείμενο για το αριστουργηματικό αυτό ποίημα· πως θα μπορούσε να αναλυθεί σε βάθος ο κάθε στίχος και ως προς το νοηματικό του βάρος και ως προς την αισθητική του παρουσία. Προσωπικά, εκφράζω την ακλόνητη πεποίθησή μου πως «Η Μαρίνα των βράχων» αποτελεί μία από τις «ιερότερες» στιγμές έμπνευσης και γραφής του Οδυσσέα Ελύτη.

Η χρήση του β΄ προσώπου, καθώς ο ποιητής απευθύνεται στο κυρίαρχο πρόσωπο του ποιήματος, στην… Μαρίνα των βράχων, προσδίδει αμεσότητα και μιαν άμετρη ζωντάνια και γλαφυρότητα στη σύνθεση (Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη, Μα πού γύριζες, …την επιθυμία σου, …οι κόρες των ματιών σου, …οι φίλες σου, Σου ’λεγα να μετράς…, …να χαίρεσαι, να γυρνάς…, Μ’ ένα τριφύλλι φως στο στήθος σου, Κι άνοιγες μ’ έκπληξη τα χέρια σου, Άκουσε…, Κι εσύ πιο κοντά του…, Για να ξαναφιλήσεις άλλες κερασιές, Θ’ αποχαιρετήσεις το αίνιγμά σου). Η παρουσία σύνθετων και σπάνιων αλλά και απλών και εύχρηστων επιθέτων, όπως: αετοφόρος (άνεμος), γδυτό (νερό), φωτεινές (μέρες), κίτρινους (κάμπους), κρύο αρμυρό (θαλασσόχορτο), παράφορος (γλύπτης), πικρή (γεύση), οι συχνές αναφορές στον κόσμο της θάλασσας (γεύση τρικυμίας, τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας, στο γδυτό νερό, κατεβαίνοντας προς τους γιαλούς τους κόλπους με τα βότσαλα, ένα κρύο αρμυρό θαλασσόχορτο, ανεβαίνοντας ανάλαφρα ως τη διαύγεια των βυθών, ο δικός σου αστερίας, στυλωμένη στους βράχους), διάφορες υπέροχες εικόνες με έντονο το φυσιολατρικό στοιχείο, όπως: Ή πάλι να γυρνάς κίτρινους κάμπους / Μ’ ένα τριφύλλι φως στο στήθος σου…, Έχεις… και τ’ άρωμα των γυακίνθων…, Για ν’ αλλάζουνε ρέμα τα ποτάμια, Για να ξαναφιλήσεις άλλες κερασιές, αποτελούν μερικά από τα στοιχεία εκείνα που αναμφισβήτητα συντελούν στη σύνθεση ενός απερίγραπτου κάλλους ποιήματος, και σίγουρα υπογραμμίζουν την ξεχωριστή ποιητική δεινότητα του δημιουργού του…

Ο κάθε αναγνώστης δεν μπορεί παρά να μείνει άφωνος κι εκστασιασμένος από το τετράστιχο: Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη / Κι ένα φόρεμα κόκκινο σαν το αίμα / Βαθιά μες στο χρυσάφι του καλοκαιριού / Και τ’ άρωμα των γυακίνθων – Μα πού γύριζες… Όπως, επίσης, δεν μπορεί παρά να υπογραμμίσει την εκπληκτικού νοηματικού βάρους στροφή: Άκουσε, ο λόγος είναι των στερνών η φρόνηση / Κι ο χρόνος γλύπτης των ανθρώπων παράφορος / Κι ο ήλιος στέκεται από πάνω του θηρίο ελπίδας / Κι εσύ πιο κοντά του σφίγγεις έναν έρωτα / Έχοντας μια πικρή γεύση τρικυμίας στα χείλη.

Η ανάλαφρη και συνάμα θυελλώδης, η αέρινη και ταυτόχρονα τόσο γήινη, η κυριολεκτικά αινιγματική και μυστηριώδης, η στυλωμένη στους βράχους δίχως χτες και αύριο Μαρίνα αποτελεί αναμφίβολα ένα από τα αθάνατα έργα του Οδυσσέα Ελύτη… Και, σίγουρα, ένα απάνεμο, γαλήνιο κι ηλιόλουστο λιμάνι για την ψυχή του καθενός μας… Ιδιαίτερα τώρα, που το …χρυσάφι του καλοκαιριού μας έχει σκιαστεί από τόσο πυκνά, σκοτεινά κι απειλητικά σύννεφα…

Γιόλα Αργυροπούλου – Παπαδοπούλου.

* Η κυρία Γιόλα Αργυροπούλου-Παπαδοπούλου είναι επ. καθηγήτρια της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών και ποιήτρια