Αντιγόνη και Πολιτική - Του Γιάγκου Ανδρεάδη

Η εκπομπή παρακάλεσε τον κ. Γιάγκο Ανδρεάδη να της αποστείλει ένα σύντομο κείμενο με τις απόψεις του στο θέμα που θα συζητήσουμε σήμερα. Λόγω του ενδιαφέροντός του σας το παραθέτουμε παρακάτω:

Η Αντιγόνη του Σοφοκλή, αυτή που γνωρίζουν οι περισσότεροι, γιατί υπάρχουν οι ρόλοι της Αντιγόνης στον Οιδίποδα επί Κολωνώ, στις Φοίνισσες, στην Αντιγόνη του Ευριπίδη και στους Επτά επί Θήβας, αν το φινάλε αυτού του έργου δεν είναι Αλεξανδρινή προσθήκη, η Αντιγόνη λοιπόν που γνωρίζουν οι περισσότεροι και που έχει στοιχειώσει το θέατρο και τον πολιτισμό μας είναι έργο άκρως πολιτικό. Εννοείται ότι άλλο το έργο Αντιγόνη και άλλο το πρόσωπο Αντιγόνη μέσα στο έργο. Όμως η επικίνδυνη γοητεία της Αντιγόνης έγκειται και στο ότι, όπως ο Άμλετ και ο Δον Κιχώτης το πρόσωπο ξεχειλίζει με την δύναμή του και μοιάζει όχι μόνο να οικειοποιείται το έργο ολόκληρο, αλλά και να πορεύεται σαν, τρόπον τινά, αυθύπαρκτο ον. Για να σκεφτούμε πρέπει να συλλάβουμε αυτή τη  τρομερή γοητεία αλλά, για να λειτουργήσουμε κριτικά, να της αντισταθούμε.

Η Αντιγόνη, λοιπόν, είναι έργο πολιτικό γιατί η ελληνική τραγωδία είναι αδιανόητη χωρίς τον πολυεπίπεδο διάλογό της με την πόλιν: Η τραγωδία κοιτά τους θεούς με τα μάτια του πολίτη. Δεν απιστεί με την έννοια της μοντέρνας αθεϊας αλλά κρίνει τον ίδιο το θεό και τους χρησμούς του. Η Αντιγόνη όμως είναι πολιτικό έργο και διότι το συγκεκριμένο κείμενο κολυμπάει στους πολιτικούς όρους: Πόλις, πολίτης, δήμος  εύπολις, άπολις, τυραννίδα, κήρυγμα, στρατηγός, φυγάς ( πολιτικός εξόριστος ), πειθαρχία, αναρχία είναι λίγες μόνον από αυτές, που καθιστούν το έργο θεατρικό πολιτικό εγχειρίδιο.  Αλλά και το πρόσωπο Αντιγόνη γίνεται μέσα στην εξέλιξη του έργου άκρως πολιτικό. Στον στίχο 541 ( που ενέπνευσε την Αντιγόνη του Ανούιγ) η Αντιγόνη αγνοεί την έμμεση προσφορά του Κρέοντα να την αθωώσει και αποδεχόμενη την πράξη της μεταβαίνει από το πεδίο της οικογένειας ( θάβω τον αδελφό μου) σε αυτό της πολιτικής ( αψηφώ την τυραννία). Όλοι σχεδόν οι φιλόσοφοι και οι σκηνοθέτες από τον Χέγκελ μέχρι τον Χάϊντεγκερ και τον Καστοριάδη και από τον Μρέχτ ως το Λϊβιγκ Θήατερ συνέλαβαν το έργο και ως δραματική αντιπαράθεση της εξέγερσης προς το κράτος παίρνοντας οι ίδιοι θέση υπέρ των αντιμαχομένων πλευρών. Αλλά ο ελληνικός λαός το είδε το ίδιο πράγμα πιο απλά όταν σε ώρες σαν αυτή της Κατοχής ονόμασε τόσα κορίτσια Αντιγόνες.

Αυτό από την άλλη πλευρά συνδυάζεται με το ότι το έργο είναι έργο βαθιά μυητικό. Ο Σοφοκλής, όπως πολλοί Αθηναίοι πολίτες, ήταν μύστης των Ελευσινίων, όπου λατρεύονταν η Περσεφόνη, η Δήμητρα και ο Πλούτων Διόνυσος και μάλιστα σε ένα απόσπασμά του μας λέει ότι όποιος μυηθεί δεν θα γνωρίσει θάνατο. Η Αντιγόνη δεν αποκαλείται συνεχώς άνους, αφρων και δεν συσχετίζεται με τις μαινάδες(τέταρτο στάσιμο) και με την Σεμέλη ( πέμπτο στάσιμο). Οι θεοί που στέκουν στο πλευρό της είναι ο Έρως, η Αφροδίτη και ο Διόνυσος και στην συνέχεια (μετά την προσβολή του Κρέοντα στον Τειρεσία) όλοι οι θεοί του πάνω και του κάτω κόσμου. Η σχέση της Αντιγόνης με τον Διόνυσο ορίζει και τη σχέση με τον θάνατο. Για τον Ηράκλειτο ( απόσπασμα 15) ο Διόνυσος και ο Άδης είναι ένα. Η Αντιγόνη κινείται μεταξύ έρωτος και θανάτου. Ακριβέστερα όμως κινείται αν προσέξουμε το τελευταίο ( 5ο ) χορικό εκ θανάτου προς ζωήν. Όπως και ο θάνατος του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας κάνει για την σπαρασσόμενη Βερόνα, ο θάνατος της και ο νεκρικός γάμος της με τον Αίμονα ενώνει τα χωρισμένα κομμάτια της πόλης της Θήβας χαρίζοντάς της καινούρια ζωή.

Αυτό το κορίτσι που νικά την τυραννία δεν μπορεί να αρέσει στον  νεοφιλελευθερισμό και την παγκοσμιοποίηση και στους ερμηνευτές που είναι αλλεργικοί στην εξέγερση. Γι αυτό, από τον Σηθ Μπενερντέτε μέχρι την Τζούντιθ Μπάτλερ προσπαθούν να την βγάλουν λεσβία, αιμομίκτρια, νεκρόφιλη. Ο Σεφέρης είδε τα πράγματα πιο απλά όταν έγραψε: Τραγούδησε μικρή Αντιγόνη, τραγούδησε. Ο τύραννος μέσα στον άνθρωπο έχει πέσει. Ένας ύμνος στο τρελό κορίτσι της ελευθερίας. Αραγε είναι παρούσα; Για μένα ναι. Αν κάνετε μια βόλτα στις πλατείες των αγανακτισμένων σαν το Σύνταγμα, πέρα από τις υπερβολές, τα λάθη, τις όποιες αστοχίες  θα δείτε το φάντασμα της Αντιγόνης να διαβαίνει.

Ανιχνεύσεις