Ξεχασμένα σανατόρια - Όταν η Ιστορία σαπίζει... - Της Χριστιάννας Λούπα

Φωτογραφίες: Χαρίκλεια Λούπα

Μεσοπόλεμος. Η μικρούλα Ελλάδα παραπαίει ανάμεσα στους πολέμους, τη μικρασιατική καταστροφή, τις ασθένειες που αποδεκατίζουν, τους πρόσφυγες και τη φτώχεια, το Διχασμό και τις έριδες. Χρόνια απίστευτα κι εφιαλτικά, που καμία σχέση δεν έχουν με τα σημερινά – όσο δύσκολα κι αν μοιάζουν. Η Ελλάδα παλεύει να κρατηθεί στη ζωή. Πεθαίνει κι ανασταίνεται, ξανά και ξανά…

Η φυματίωση, είναι μία ασθένεια που πλέον έχει σημαντικά περιοριστεί και ούτως ή άλλως, χάρη στα αντιφυματικά φάρμακα θεραπεύεται. Για τους παλιότερους όμως, δεν είναι παρά μια λέξη που προκαλεί τρόμο και συνήθως συνδέεται με το θάνατο. Εύκολα μεταδιδόμενη, κυρίως σε εξασθενημένους οργανισμούς, μπορεί να φανταστεί κανείς το μέγεθος της εξάπλωσής της, σε μια χώρα όπου οι μεγάλες μάζες στερούνται όχι μόνο ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, αλλά και τα στοιχειώδη προς το ζην. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, τα θύματα της φυματίωσης ανέρχονταν σε πέντε χιλιάδες άτομα ετησίως, σε μία χώρα με πληθυσμό δύο εκατομμυρίων!

Όπως αναφέρει ο πνευμονολόγος - φυματιολόγος κ. Αλέξανδρος Ρεμούνδος σε σχετική ομιλία του, που δημοσιεύθηκε στα Ευρυτανικά Νέα (26/3/2008, Αρ. φύλλου 280):

«Ο ‘δεκάλογος κατά της φθίσεως’ που εκδόθηκε από τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο κατά της φυματίωσης το 1901, προέτρεπε τους φυματικούς να μην παντρεύονται, να κοιμούνται σε χωριστό δωμάτιο, καλά σκεπασμένοι, με ανοιχτά παράθυρα, να έχουν ιδιαίτερα ποτήρια, σερβίτσια φαγητού, κλινοσκεπάσματα.

Ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός συμβούλευε τους ασθενείς με φυματίωση να είναι εύθυμοι, να έχουν θάρρος, να μην φιλούν ποτέ κανένα, να μην πίνουν οινοπνευματώδη και μεταξύ των άλλων: ‘Οι φρόνιμοι δύσκολα γίνονται φθισικοί και δύσκολα αποθνήσκουν από φθίσιν. Η θεραπεία της φθίσεως είναι ζήτημα υπομονής και θελήσεως’».

Το σανατόριο «Η Σωτηρία», δεν έχει χώρο για όλους και το «χτικιό» θερίζει αλύπητα. Οι πιο εύποροι βολεύονται σε ιδιωτικές κλινικές. Επιτακτική ανάγκη, η ίδρυση επί πλέον σανατορίων σε καθαρό αέρα και σχετικό υψόμετρο. Στην Πάρνηθα, με απόφαση της διοίκησης του Ευαγγελισμού του 1912, ιδρύθηκε το γνωστό σανατόριο, που είχε περιθάλψει πολλούς ασθενείς, μεταξύ των οποίων και τον Γιάννη Ρίτσο, όπου και έγραψε την «Εαρινή Συμφωνία». Η έκταση παραχωρήθηκε από την Ιερά Μονή Ασωμάτων – Πετράκη. Μερικές δεκαετίες αργότερα το σανατόριο μετατράπηκε σε ξενοδοχείο Ξενία και σε Σχολή Τουριστικών Επαγγελμάτων. Ένα τεράστιο κτίριο, σε μια ειδυλλιακή τοποθεσία, που σήμερα ρημάζει εγκαταλελειμμένο.

Φωτο: Ο Γιάννης Ρίτσος (δεύτερος από δεξιά) στο σανατόριο της Πάρνηθας (Πηγή: Δίκτυο Πολιτών για την προστασία της Πάρνηθας)

Στη Βυτίνα, μέσα στο δάσος με τα έλατα, ο πνευμονολόγος γιατρός Μπόμπολας, μεταξύ 1927-28, ίδρυσε το σανατόριο «Άγιος Τρύφων», γνωστό και ως σανατόριο της Ιθώμης, που λειτούργησε αρχικά με λίγους ασθενείς και προσωπικό και αργότερα πουλήθηκε και συνέχισε να λειτουργεί μέχρι τον Μάιο του 1941.

Φωτο: Το σανατόριο της Ιθώμης σήμερα

Στα Μαγούλιανα εξ άλλου, είχε λειτουργήσει και το σανατόριο Κορφοξυλιάς, «Η Μάννα». Η Άννα Μελά-Παπαδοπούλου, αδελφή του Παύλου Μελά, γνωστή και ως «Μάννα του Στρατιώτη», αφού είχε προσφέρει τεράστιες υπηρεσίες σε τραυματίες στρατιώτες μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους, κατάφερε με πολύ κόπο να συγκεντρώσει χρήματα με εράνους και χορηγίες αποδήμων Ελλήνων και να ιδρύσει μεταξύ 1925 και 1928 το σανατόριο για τη νοσηλεία των φυματικών αρρώστων της μικρασιατικής εκστρατείας του 1920-22. Το μακρόστενο αυτό επιβλητικό κτίριο είναι έργο Λαγκαδινών μαστόρων, κτισμένο με τοπική πέτρα. Ας δούμε όμως τί αναφέρεται σχετικά, σε δημοσίευμα της εφημερίδας «Μορέας της Τρίπολης» (Κυριακή 9 Νοεμβρίου 1930):

«Το Σανατόριο Κορφοξυλιάς! Με τέσσερα πατώματα, χτισμένο με πέτρα τοπική από το λατομείο «Αλογόβραχος», σωστό κάστρο της Υγείας. Είναι κάτι που δεν το περιμένει κανείς εκεί στην ερημιά. Πώς έγινε; Ας μας το πει η ίδια η Μάνα: «Το Σανατόριο είναι εκείνο που απεφάσισα να κάμω, όταν στο 1919 υπηρετούσα στο Αϊδίνι, και έπαθε αιμοπτύσιν ο Γιάννης Ανδρουλάκης, συνάδελφός μου εκ Ρεθύμνης Κρήτης». Έτσι λοιπόν γεννήθηκε η Μεγάλη Ιδέα. Τα μετέπειτα σας είναι γνωστά.
Όταν καθόμαστε στην αίθουσα αναγνωστηρίου-αναμονής θαυμάζουμε την καθαρότητα, την τάξη. Τίποτε δεν λείπει. Μια μικρή βιβλιοθήκη κι' ένας φωνογράφος για την ψυχαγωγία των αρρώστων. Γύρω στις πόρτες, στον τοίχο στα παράθυρα λουλούδια ζωγραφισμένα, με φροντίδα νοικοκυράς, απ' το χέρι της Μάνας. Δεν λείπει και το σύνθημά της: ‘Ποτέ δεν είναι αργά!’».

Φωτο: Το Σανατόριο της Μάννας - Τα κάγκελα που βλέπετε στην τελευταία φωτογραφία υπήρχαν μέχρι το 2010. Φέτος δεν υπάρχουν πια. Έχουν κλαπεί, όπως και τα κάγκελα που υπήρχαν κάποτε στις σκάλες της προηγούμενης φωτογραφίας.

Στην περιοχή επίσης βρίσκεται και τρίτο, ημιτελές αλλά πολύ εντυπωσιακό κτίσμα από πέτρα που έφτιαξαν πάνω από την Αλωνίσταινα οι πνευμονολόγοι Μπόμπολας και Γερουλάνος με χρηματοδότηση ενός εμπόρου που λεγόταν Πολίτης. Όπως διαβάζουμε σε άρθρο των «Νέων» της 28ης Μαρτίου 2008, «γύρω υπάρχουν πηγές όπου μεταξύ 1920-1945, όταν θέριζε η φυματίωση, έφτιαχναν καλύβες και έμεναν για να πίνουν το εξαιρετικό νερό και να ζουν στον καθαρό αέρα τρώγοντας ψωμί από τους τρεις φούρνους της Αλωνίσταινας».

Οι εικόνες και των τεσσάρων αυτών σανατορίων που αντικρίζει ο σημερινός επισκέπτης, είναι πέρα για πέρα αποκαρδιωτικές, αφού τα ιστορικά αυτά κτίρια, πρότυπα νοσοκομειακής αρχιτεκτονικής της εποχής, χάσκουν μισογκρεμισμένα, προσφέροντας κατάλυμα σε αρουραίους, ενώ διάφορες πτέρυγες έχουν σωριαστεί σε ερείπια. Τόσος κόπος, τόσα χρήματα, τόση Ιστορία, πεταμένα και παραδομένα στη λήθη. Και τί δεν θα μπορούσαν να γίνουν αυτά τα πάλαι ποτέ θαυμάσια κτίσματα, αφού αναπαλαιωθούν! Πολιτιστικά κέντρα, ξενοδοχεία, μουσεία…

Κάποιοι «πεφωτισμένοι» και πρωτοπόροι πάντως, ταγμένοι στην ανακούφιση του συνανθρώπου, πρόσφεραν ένα ανυπολόγιστης αξίας έργο, υλικό και πνευματικό. Σήμερα τους θυμάται άραγε κανείς; Κι αναρωτιόμαστε οι αφελείς: Με ποιο δικαίωμα ένα ανάλγητο και παχύδερμο κράτος – κατά την προσφιλή του συνήθεια - πετά το έργο τους στα σκουπίδια και ποδοπατά την Ιστορία μας και την πολιτιστική μας κληρονομιά;

ΥΓ: Μια ματιά – μεταξύ πολλών άλλων - στις ρημαγμένες εγκαταστάσεις των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 άλλωστε, επιβεβαιώνει το συμπέρασμα ότι οτιδήποτε βρίσκεται στα χέρια του κράτους είναι καταδικασμένο σε θάνατο.

Χριστιάννα Λούπα

Στο video που ακολουθεί μπορείτε να δείτε θλιβερές φωτογραφίες από το σανατόριο της Πάρνηθας, όπως ρημάζει σήμερα: