Κύπρος: Στη Γενεύη αποφασίσθηκε το 1974 - Του Αντώνη Κακαρά*

Στη Γενεύη αποφασίσθηκε[1]...

(από την ελληνική και κυπριακή αντιπροσωπεία -όπως παραδέχθηκε ο Κληρίδης στις 16-8-1974-«…όπως μη υπογραφεί συμφωνία, αλλά οι Τούρκοι να καταλάβουν μόνοι τους την γραμμή Γκιουνές…» εξ ου και οι απανωτές συμπτύξεις των Ελλήνων χωρίς μάχη και η εγκατάλειψη της Αμμοχώστου.)[2]

Λίγες ημέρες μετά την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο, το ΓΕΕΦ προβαίνει σε σύνταξη εγγράφου,[3] όπου το παράρτημα Α΄ είναι ΄΄ΕΚΘΕΣΙΣ Αφορώσα εις την εφαρμοσθείσαν τακτικήν και την επιδεισθείσαν μαχητικήν αξίαν των εν Κύπρω εισβαλλουσών Τουρκικών Δυνάμεων, από της 20ης Ιουλίου και επέκεινα΄΄. Η έκθεση δείχνει να μελετά την τακτική και μαχητική αξία των Τούρκων. Έστω και εάν αυτή η μελέτη συντάσσεται μέρες μόνον μετά την εισβολή. Την υπογράφει ο υποστράτηγος Ευθύμιος Καραγιάννης αρχηγός ΓΕΕΦ και ως τμηματάρχης του 2ου ΕΓ/ΙΙ/ΓΕΕΦ ο Γ. Παπασταθόπουλος, που πρέπει να είναι και ο εισηγητής/ συντάκτης. Αποκαλεί αιφνιδιαστική και απρόκλητη την επίθεση των Τούρκων. Ορίζει ως σκοπό της επίθεσης, την κατάληψη εδαφών για εξαναγκασμό των Κυβερνήσεων Ελλάδας και Κύπρου σε διαπραγματεύσεις, προς επίλυση του Κυπριακού προβλήματος. Ως επιχειρήσεις ο συντάκτης της μελέτης βλέπει τις πέντε φάσεις των κινήσεων των Τούρκων. Δηλαδή τη δημιουργία προγεφυρώματος, τη συνένωση με το θύλακα ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ- ΑΓΥΡΤΑΣ, τη διεύρυνση του τομέα ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ –ΚΥΡΗΝΕΙΑΣ, την επέκταση προς τις περιοχές Αμμοχώστου και Μόρφου (πρόκειται για τον ΑΤΤΙΛΑ ΙΙ). Την εκκαθάριση των περιοχών, λέει το έγγραφο, την ανέλαβαν οι στρατοχωροφύλακες και κομάντος Τούρκοι.

Ο Καραγιάννης στις διαπιστώσεις που διατυπώνει στην έκθεση, δεν λέει από την πρώτη στιγμή πως οι Τούρκοι πέτυχαν τον αντικειμενικό τους σκοπό, και αποφεύγει να εκθέσει τους λόγους. Δεν αναφέρεται στο πραξικόπημα και την αποδυνάμωση ως εκ τούτου των ελληνικών και ελληνοκυπριακών δυνάμεων. Αντ’ αυτών επεκτείνεται σε σχόλιο για την μεγάλη δύναμη που διέθεσαν στην επιχείρηση, και σημειώνει ότι, οι Τούρκοι αδιαφόρησαν για τη διεθνή κατακραυγή και τις μεγάλες τους απώλειες. Κάνει και δυσμενή γι’ αυτούς κριτική, διότι τα επιτευχθέντα αποτελέσματα δεν ήσαν ανάλογα προς τις διατεθείσες δυνάμεις και τον όγκο πυρός.

Οι παρατηρήσεις του Καραγιάννη μπορεί να ήταν σωστές και χρήσιμες στην περίπτωση που διεξαγόταν με τους Τούρκους ανά εβδομάδα και μια τέτοια επιχείρηση, έτσι ώστε να αξιοποιηθούν οι διαπιστώσεις του ΓΕΕΦ. Παραβλέπει πως, δεν πλήττονται οι νικητές της εισβολής και κάτοχοι έκτοτε του μισού νησιού από τέτοιες αναλύσεις. Πέτυχαν τον σκοπό που από δεκαετίες είχαν βάλει. Πού θα αξιοποιήσουν οι Έλληνες την έκθεση του Καραγιάννη; Είναι χαρακτηριστικό τυπολατρίας και ελλιπές αυτό το έγγραφο. Αφού, ανεξάρτητα εάν δεν είναι αυτός ο σκοπός του, δεν περιέλαβε πρώτα απ’ όλα στις διαπιστώσεις του, το γιατί δεν συνάντησαν σοβαρή αντίσταση οι Τούρκοι στο νησί.

Συνεχίζοντας τις παρατηρήσεις του, προχωρά σε ανάλυση κατά όπλο των εισβολέων με σαφή προσπάθεια να μειώσει τους επιτιθέμενους, αφού αναφέρει πως, οι μονάδες πεζικού ενεργούσαν πάντοτε με την προϋπόθεση της υποστήριξης τους με πυρά. Το πεζικό κινείται μετά τον βομβαρδισμό των στόχων και την απαραίτητη παρουσία αρμάτων. Ο ευφυής αναλυτής μόνον βλάκες δεν θεωρεί τους Τούρκους, που χρησιμοποίησαν το πυροβολικό και τα άρματα. Είναι καθαρή η προσπάθεια που κάνει να υποβαθμίσει τον αντίπαλο, προβάλλοντας το επιχείρημα της χρησιμοποιήσεως υπέρτερων δυνάμεων. Η εντύπωση που αποκομίζει από το έγγραφο, όποιος δεν γνωρίζει περί τίνος πρόκειται, είναι πως ένα πεζικό ασχέτων, δειλών, ανεκπαίδευτων, ασυντόνιστων στρατιωτών έκανε αχαρακτήριστες επιχειρήσεις και διαλύθηκε. Ανάλογες είναι οι παρατηρήσεις και τα συμπεράσματα για το πυροβολικό. Τα αποτελέσματα ήταν ελάχιστα ή μηδαμινά, απώλειες προσωπικού αμελητέες, έλλειψη συγκεντρωτικών πυρών, απουσία βολών που χρειάζονται τεχνικές γνώσεις, εκπαίδευση του προσωπικού σε χαμηλό επίπεδο. Και όλα αυτά για τους Τούρκους εισβολείς.

Και καταλήγει ο στρατηγός δίνοντας και συμβουλή για το πυροβολικό ΄΄Προτιμότερος μικρός αριθμός πυροβόλων μεγάλου βεληνεκούς, παρά μεγάλος αριθμός πυροβόλων μικρού βεληνεκούς.». Έχει ξεχάσει ο Καραγιάννης γράφοντας το έγγραφο, πως με τον τρόπο αυτόν οι Τούρκοι κατέλαβαν το μισό νησί. Για τα τεθωρακισμένα είναι ανάλογες οι παρατηρήσεις του αναλυτή (στον ίδιο πάντα τύπο του ουδέτερου παρατηρητή, που κάνει και χάρη στους Τούρκους, εντοπίζοντας τα τρωτά τους και δίνοντας και γνώμη για το τι έπρεπε να γίνει). Διαπιστώνει διστακτικότητα χρησιμοποιήσεως των αρμάτων, χρησιμοποιήθηκαν άρματα επί ΠΕΝΤΑΔΑΚΤΥΛΟΥ, απέφευγαν τη χρήση τους εναντίον ΑΝΣΚ (Αντικειμενικού Σκοπού) όπου, η αντιαρματική άμυνα ήταν σταθερή και συνεχής. Πήγαιναν λέει ο Καραγιάννης τα άρματα από άλλες κατευθύνσεις, όπου προφανώς δεν συναντούσαν αντίσταση. Και το θεωρεί αυτό τρωτό. Υπάρχει όμως και μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση στο έγγραφο « …ενήργησαν ναυτικόν αποκλεισμόν Νήσου από της ενάρξεως των επιχειρήσεων τη συγκαταθέσει ή τη ανοχή τουλάχιστον των εγγύς περιπολούντων Βρετανικών και Αμερικανικών Στόλων...» Επίσης πως, ειδικό τμήμα δυνάμεως 300 ανδρών που μιλούσαν άπταιστα Ελληνικά και φορούσαν στολές παρόμοιες με του ΟΗΕ, βρισκόταν στην Κύπρο για προετοιμασία της εισβολής. Ο οπλισμός αυτού του τμήματος ήταν με καινούργια τυφέκια και αυτόματα αλλά και ο ομαδικός (οπλοπολυβόλα …) ήταν αμερικανικής κατασκευής. Στην πράσινη γραμμή τα τυφέκια είχαν τηλεσκοπικές διόπτρες και σιγαστήρες, το ηθικό των στρατευμάτων ήταν μεν υψηλό, αλλά η πειθαρχία καταναγκαστική παρά συνειδητή.

Όσο για τις κύριες διαπιστώσεις, εκτός από την επανάληψη των παρατηρήσεων με τα μειονεκτήματα, καταλήγει πως «...ουδεμία αμφιβολία υφίσταται ότι η προετοιμασία της εισβολής αποτελεί έργον μακροχρονίου μελέτης και σχεδιάσεως υποβοηθηθείσης υπό προσώπων Βρετανικής υπηκοότητος διαμενόντων εις Κύπρον υπό κάλυμμα … »

Το έγγραφο έχει συνταχθεί λίγες μόνον ημέρες μετά την ολοκλήρωση της εισβολής. Όλοι οι επιτελείς του ΓΕΕΦ ΄΄λαμβάνουν γνώσιν ΄΄ και υπογράφουν στο τέλος. Κανείς δεν καταχωρεί παρατήρηση. Μία μόνον σημείωση υπάρχει δίπλα από την παράγραφο, όπου ο Καραγιάννης αναφέρει πως, τμήματα πεζικού των Τούρκων σε κάποιες περιπτώσεις «…ωδηγήθησαν επί των ΑΝΣΚ συντεταγμένα εις φάλαγγα κατά τριάδας...λόγω αγνοίας των κανόνων ασφαλείας…». Πολύ σωστά καταχωρεί δίπλα την απορία του ο άγνωστος επιτελής ΄΄Δηλαδή τους κατέλαβον άνευ αντιστάσεως;΄΄ Ο Καραγιάννης δε σκέφτηκε πως οι σε φάλαγγα κατά τριάδες προελαύνοντες Τούρκοι πήγαιναν έτσι, όχι γιατί ήταν άσχετοι, που νόμιζαν πως μεταβαίνουν σε εκδρομή, όπως εννοεί ο ΄΄αναλυτής΄΄, αλλά γιατί δεν εύρισκαν παντού ισχυρή αντίσταση.

Ανεξάρτητα από τις σωστές παρατηρήσεις ή όχι του συντάκτη, είναι προφανής ο στόχος του να μειώσει τις ικανότητες των Τούρκων στο πεδίο της μάχης. Γνωρίζουν όλοι όσοι ήταν εκεί τότε, ποιοι αντιστάθηκαν από την πλευρά των Ελλήνων και Ελληνοκυπρίων και μάλιστα με μεγάλη γενναιότητα. Όπως και ποιος δείλιασε και φυγομάχησε. Η χρησιμότητα από τέτοιες αναλύσεις, προκύπτει μόνον όταν λέγονται τα πράγματα με το όνομά τους. Παρότι όμως οφείλουν τα στελέχη των ΕΔ, να εκθέτουν και αναλύουν ζητήματα, που είναι της αρμοδιότητάς τους και έχουν εκπαιδευτεί να το κάνουν αυτό στις σχολές πολέμου και εθνικής άμυνας, δεν το συναντάμε στο συγκεκριμένο έγγραφο.

Η αναφορά του Καραγιάννη με τις παρατηρήσεις για την τουρκική πλευρά στις επιχειρήσεις δεν πρέπει να κάλυψε τους παραλήπτες ούτε να τους έπεισε.

Την τελευταία ημέρα του χρόνου το ΓΕΕΦ υποβάλλει αναλυτική έκθεση υπογραμμένη από τον ίδιο, ΄΄ΕΠΙ ΤΩΝ ΔΙΕΞΑΧΘΕΙΣΩΝ ΕΝ ΚΥΠΡΩ ΠΟΛΕΜΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΑΠΟ 20 ΙΟΥΛ. ΕΩΣ 18 ΑΥΓ. 1974 (ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΕΙΣ- ΣΧΟΛΙΑ- ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ)΄΄.

Σε εξήντα δύο σελίδες καταγράφονται οι απόψεις του επιτελείου εθνικής φρουράς Κύπρου στα συμβάντα. Σύμφωνα με διαταγή του ΑΕΔ έπρεπε στην έκθεση «..να προσδιορισθούν τυχόν διαπιστωθείσαι αδυναμίαι ή ελλείψεις εις το σύστημα αμύνης της ΚΥΠΡΟΥ, από αυστηρώς στρατιωτικής πλευράς, να εντοπισθούν τα αίτια τα οποία προεκάλεσαν ταύτας και να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα..» Γίνεται κατανοητό το σημείο όπου, περιορίζει τον αποδέκτη της διαταγής στην ΄΄ αυστηρώς στρατιωτική πλευρά΄΄, αποκλείοντας την ευκαιρία να προσεγγισθούν οι ουσιαστικότεροι παράγοντες της ανάμειξης του αμερικανικού και βρετανικού παράγοντα, του πραξικοπήματος, των εμπλοκών χουντικών με μακαριακούς, ΕΟΚΑ Β κ.λ.π. Με λίγα λόγια απαγορεύει στους στρατιωτικούς, να αναφερθούν επί της ουσίας των αιτιών της όλης υπόθεσης του κυπριακού ζητήματος.

Θα παρουσιαστούν εδώ εκείνα τα στοιχεία από το έγγραφο, που δεν άπτονται πραγματικών απορρήτων θεμάτων. Δηλαδή θεμάτων που θα ζημίωναν την Κύπρο ή την Ελλάδα. Τα πάντα εξάλλου είναι γνωστά. Το χαρακτηριστικό στο πρώτο κεφάλαιο, όπου περιγράφεται η προ της εισβολής κατάσταση στην Κύπρο, είναι η ισοπέδωση των γεγονότων και η μή προβολή του πραξικοπήματος ως του πλέον σημαντικού και καθοριστικού παράγοντα, που έδωσε την αφορμή στους Τούρκους για την επέμβαση. « Από μακρού η εσωτερική πολιτική κατάστασις εις την νήσον ήτο ανησυχητική. ...προσπάθειαι αλληλοεξοντώσεως αντιμαχομένων μερίδων...εδημιουργήθη πνεύμα αποσυντονισμού..». Αναφέρει για διαμάχη μεταξύ ελληνικής και κυπριακής κυβέρνησης και όχι για υπονόμευση του Μακαρίου. Αποδίδει στη δημιουργία του επικουρικού σώματος ευθύνη για επιδείνωση της κατάστασης , για προνομιακή μεταχείριση των μελών του, για απροκάλυπτη εμπάθεια μεταξύ των ανδρών του έναντι της ΕΦ (Εθνικής Φρουράς). Εκδηλώνεται παράλληλα δυσφημιστική εκστρατεία εναντίον του συνόλου των Ε/Ε αξιωματικών «..διά του Τύπου και δημοσίως..» Όσο για την εξαγγελία της μείωσης της στρατιωτικής θητείας από τον Μακάριο ενώ την ίδια στιγμή διαφωνεί το ΓΕΕΦ, αυτά είχαν ως αποτέλεσμα την δημιουργία ΄΄ αντιμιλιταριστικού πνεύματος΄΄. Το πραξικόπημα αναφέρεται ως «τα γεγονότα της 15-7-74» τα οποία και υπήρξαν το «...αποκορύφωμα της διαμάχης και η συμμετοχή της ΕΦ εις ταύτα υπήρξεν απροκαλύπτως ενεργός.»

Έτσι η προσπάθεια για ανατροπή του Μακαρίου, οι νεκροί του πραξικοπήματος, οι λεηλασίες κ.λ.π. δεν είναι παρά αποκορύφωμα μιας διαμάχης επομένως η ευθύνη βαρύνει και τους Κύπριους, συμπεραίνει ο αναγνώστης της έκθεσης με τον τρόπο που παρουσιάζεται. Με λίγα λόγια ο ανίδεος παραλήπτης της αναφοράς τάσσεται με την άποψη πως, ήταν αναπόφευκτο το πραξικόπημα, αφού η διαμάχη πήρε τέτοια έκταση.

Όσο για τους Τούρκους στην αρχή παρακολουθούσαν τα συμβαίνοντα με ΄΄χλιαρή αντίδραση΄΄ «..δηλούντων ότι η εν Κύπρω αναταραχή αποτελεί εσωτερικόν θέμα των Ε/Κ..». Παράλληλα κυκλοφορούσαν από αγνώστους διάφορες φήμες βασιζόμενες σε δηλώσεις του Κίσιντζερ «...ότι ο αμερικανικός παράγων ηυνόει τας εν Κύπρω πολιτικάς εξελίξεις δημιουργουμένου ούτω ενός αισθήματος ασφαλείας εξ εξωτερικής απειλής...».

Οι Τούρκοι από τις 18 Ιουλίου εκδηλώνουν κατά τον συντάκτη της έκθεσης ανησυχία για την ασφάλεια των Τουρκοκυπρίων, ενώ άρχισαν να έρχονται και πληροφορίες για συγκέντρωση στρατευμάτων στις απέναντι τουρκικές ακτές και τέλος για τον απόπλου των τουρκικών πλοίων. Η περιγραφή τελειώνει με την προσεκτική διατύπωση πως η Τουρκία «...ήρχισε να διαφαίνεται ότι επεδίωκε να εκμεταλλευτεί την σημειωθείσαν ενδοελληνικήν πολιτικήν κρίσιν εν Κύπρω...» αλλά εκτιμάτο πως «...η επέμβασις του αμερικανικού παράγοντος θα απέτρεπε την εισβολήν.» Κανένα συσχετισμό δεν κάνει ο συντάκτης της έκθεσης, του απόπλου των Τούρκων στις 19 Ιουλίου με το προ τεσσάρων ημερών πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου. Έχουμε απλά ΄΄ενδοελληνική πολιτική κρίση΄΄ που εκμεταλλεύονται οι Τούρκοι και τίποτε άλλο.

Εκεί όμως που δεν κρύβονται οι πικρόχολες παρατηρήσεις και περιγραφές είναι στα αφορούντα τον οπλισμό (ελλείψεις), το τηλεπικοινωνιακό υλικό (παλαιό, ανομοιογενές), τα πυρομαχικά (ελλείψεις), την εκπαίδευση. Δεν αναφέρεται στη πλημμελή συντήρηση των αρμάτων, η οποία οδήγησε στην ελάχιστη χρησιμοποίησή τους. Όσο για το ηθικό των Μονάδων «...προ του πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου δεν ευρίσκετο εις καλήν κατάστασιν λόγω της δεδηλωμένης εχθρότητος..» όλων στην Κύπρο έναντι των Ε/Ε (Ελλήνων εξ Ελλάδος) αξιωματικών και της ΕΦ γενικότερα. Είναι έτσι διατυπωμένο ως να βελτιώνεται το ηθικό μετά το πραξικόπημα, αλλά αμέσως μετά συμπληρώνει πως «...η εμπλοκή της ΕΦ εις το πραξικόπημα επέδρασεν δυσμενώς επί του ηθικού των Μονάδων..»

Η μαχητική αξία που άμεσα συναρτάται με το ηθικό των Μονάδων, με την εκπαίδευση, τον οπλισμό κ.ο.κ. μέχρι την 15-7-1974 ήταν καλή, αλλά μετά «..την ατυχή έκβασιν των επιχειρήσεων κατά την 1ην φάσιν, η μαχητική αξία της ΕΦ κατήλθεν εις κατάστασιν κάτω του μετρίου» Μετά δε το πέρας όλων των επιχειρήσεων η μαχητική αξία της ΕΦ ήταν ανύπαρκτη (του πεζικού), μέτρια των ΤΘ (τεθωρακισμένα), λίαν καλή του ΠΒ (πυροβολικού) και καλή μέχρι λίαν καλή των καταδρομών.

Στις παρατηρήσεις και τα αποτελέσματα της επιστράτευσης σημειώνεται πως αυτή απέτυχε γιατί κηρύχθηκε μετά την εκδήλωση της εχθρικής επίθεσης, η διασπορά δεν έγινε έγκαιρα, οι έφεδροι πήγαιναν στις μονάδες διασποράς, αλλά ο οπλισμός ήταν αλλού και με μεγάλες ελλείψεις. Η έκθεση συντάσσεται από το Γ΄ ΕΓ του ΓΕΕΦ που υπογράφει ως διευθυντής του ο αντισυνταγματάρχης Ν. Μαγκαφώσης και ο αρχηγός του ΓΕΕΦ υποστράτηγος Ευθύμιος Καραγιάννης.

Στην περιγραφή της κατάστασης των εχθρικών δυνάμεων δεν είναι μεμψίμοιρη η έκθεση. Οι Τούρκοι και Τουρκοκύπριοι είχαν μεγάλο αριθμό ανδρών στις Μονάδες τους, οπλισμό σύγχρονο, ευάριθμους Τούρκους αξιωματικούς στις Τ/Κ Μονάδες, άριστες επικοινωνίες, καλή προπαρασκευή κ.λ.π. Αντίθετα οι Μονάδες της ΕΦ και κυρίως οι ΜΚ (Μονάδες Καταδρομών) είχαν φύγει από τις θέσεις τους και οι περισσότερες βρίσκονταν μέσα στη Λευκωσία για τις ανάγκες του πραξικοπήματος, «..αι πλείσται των διαταγών εδίδοντο προφορικώς, υπό του Α/ΓΕΕΦ απ’ ευθείας εις τους διοικητάς των Μονάδων..», μερικές Μονάδες είχαν κινηθεί προς Λεμεσό και Πάφο «.. την νύχτα 16/17-7-74 διά την εξουδετέρωσιν αντιστάσεων..» όσο για τα όπλα ΄΄ενίων΄΄ επιστρατευομένων Μονάδων «...ιδία εις την περιοχήν Λεμεσού εχορηγήθη, υπό συνθήκας πλήρους συγχύσεως, οπλισμός διά τον εξοπλισμόν προσελθόντων εφέδρων και μελών της ΕΟΚΑ Β΄, άνευ χρεώσεως..»

Παράλληλα οι δυνάμεις ασφαλείας αποδυναμώθηκαν και «..άοπλοι και διηρημέναι, απετέλουν απλούν θεατήν πάσης φύσεως παρανομίας. Ανάλογον ηθικήν και ψυχολογικήν αποδυνάμωσιν υπέστη και η ΕΦ» Στο σημείο αυτό ο συντάκτης παραδέχεται, ίσως χωρίς να το αντιληφθεί, πως η πλειοψηφία του πληθυσμού ήταν υπέρ του Μακαρίου αφού καταγράφει ότι η θέση των Ε/Ε αξιωματικών «...κατέστη δυσχερεστάτη, λόγω της έναντι τούτων εχθρικής στάσεως του μείζονος μέρους του...»

Η κατάσταση της άμυνας της Κύπρου, όπως την περιγράφει η έκθεση του ΓΕΕΦ, δεν αφήνει περιθώρια για αμφιβολίες, όσον αφορά την στρατιωτική πλευρά. Είναι σαφής και πλήρης. Εκεί που πάσχει είναι στην προβολή των αιτίων της εισβολής, στην αποδυνάμωση του πραξικοπήματος ως τέλειας αφορμής και στον επιμερισμό των ευθυνών Μακαρίου/οπαδών του και των αντιπάλων του/χούντας/ΕΦ για την προ του πραξικοπήματος «ενδοελληνική πολιτική κρίση».

Ο Καραγιάννης και το επιτελείο του θέλουν να μοιράσουν στη μέση τις ευθύνες, ως να πρόκειται για νομάρχη ελληνικού νομού αναφέροντα περί τριβών στο εσωτερικό του και όχι για ανεξάρτητο κράτος με κυβέρνηση, Πρόεδρο κ.ο.κ.

Στο επόμενο κεφάλαιο με την περιγραφή των επιχειρήσεων καταγράφονται οι κινήσεις των Τούρκων, οι αδυναμίες και καθυστερήσεις των Ελλήνων και Ε/Κ, η γενική σύγχυση από την ΄΄αιφνιδιαστικήν επίθεσιν΄΄ ενώ παρακολουθούσαν λεπτό προς λεπτό την έλευση της δύναμης απόβασης και εισβολής, αναφέρεται «...χαρακτηριστικώς το ΑΕΔ συνίστα ΄΄αυτοσυγκράτησιν΄΄ προκειμένου να διαπιστωθεί μήπως επρόκειτο διά ρίψιν εφοδίων και ουχί δι’ αλεξιπτωτιστάς..» !! Μέχρι τότε το ΑΕΔ διαβεβαίωνε το ΓΕΕΦ πως δεν πρόκειται για εισβολή αλλά για άσκηση! Στη φάση αυτή οι δυνάμεις των Ελλήνων «..ήρξαντο την εκκαθάρισιν των Τ/Κ θυλάκων και εστιών και την περίσχυσιν των ισχυροτέρων τοιούτων..» Οι άνθρωποι διατάχθηκαν να κάνουν εθνοκάθαρση υλοποιώντας το ισχύον σχέδιο αντιμετώπισης εισβολής και την ίδια στιγμή οι Τούρκοι ισχυροποιούσαν τον θύλακα στην περιοχή αποβάσεως.

Η περιγραφή των δραστηριοτήτων των ελληνικών δυνάμεων καλύπτεται στην πλειοψηφία τους τουλάχιστον από επισημάνσεις για διάφορες Μονάδες όπως «...αι διαταχθείσαι ενέργειαι, πλην ασημάντων τοπικών επιτυχιών...εν τω συνόλω τους απέτυχον... το...ουσιαστικώς απεδιοργανώθη του διοικητού του σοβαρώς τραυματισθέντος...υπολείμματα τούτου αφίχθησαν εις ... .δεν ηδυνήθη εξαλείψει το προγεφύρωμα λόγω...βομβαρδισμού και της διστακτικότητος (;) του διοικητού του....η επιθετική αναγνώρισις ...ανεκόπη λόγω εκτεταμένης πυρκαϊάς εις θαμνώδη έκτασιν ...νυκτερινή ενέργεια ανεκόπη λόγω καταιγιστικών πυρών ...η ...τη διαταγή ΓΕΕΦ ανεδιπλώθη εις τας αρχικάς θέσεις...{λόγω} ελλείψεως πυρομαχικών...ηναγκάσθησαν να συμπτυχθούν... απέτυχεν εις τας προσπαθείας να εξαλείψει τούτο {το προγεφύρωμα}...τα τάγματα...διελύθησαν εξ ολοκλήρου... η Μονάδα...ενεκλωβίσθη και διετάχθη να αυτοδιαλυθή... »

Μνημονεύει και τις Τ/Λ 1 και 3 που επιτέθηκαν αλλά καταστράφηκαν με θυσία του Τσομάκη και του πληρώματός του, καθώς και τη Νο 2 που ΄΄εξώκειλεν εις την ακτήν..εγκαταληφθείσα...΄΄.

Όσο για τη δράση των Τούρκων είναι μια συνεχής παράθεση των ενεργειών τους με συχνή χρήση των εκφράσεων «..επολυβόλησαν ...εβομβάρδισαν ...προσήγγισαν... απεβίβασαν ...αντιτορπιλικά ενεφανίσθησαν..» κ.λ.π.

Σημειώνει μία επιτυχία «...της καταλήψεως του χωρίου ΠΥΛΕΡΙ, το οποίον {όμως} ανακατελήφθη υπό του εχθρού...» Δεν γίνεται παράλληλα κατανοητό το σημείο στην αναφορά όπου η ΕΛΔΥΚ «...ετήρει εν ετοιμότητι ΤΠ+ΤΘ (Τάγμα Πεζικού και Τεθωρακισμένα}δι’ επέμβασιν...»

Το πυροβολικό είναι το μόνο, όπως και οι καταδρομείς και τα αντιαεροπορικά, που εμφανίζονται να δρουν αποτελεσματικά. Στις 22 Ιουλίου καταρρίπτονται δέκα εχθρικά αεροσκάφη. Στις 22 Ιουλίου και ώρα 1600 γίνεται η κατάπαυση του πυρός και οι ελληνικές δυνάμεις διατάσσονται να αναδιοργανωθούν στις 1830. Δεν επιτρέπει όμως το ΓΕΕΦ να μετακινηθούν Μονάδες που αντιμετωπίζουν «..κίνδυνον αποκοπής των συνεπεία διαρροής τμημάτων του ...τάγματος εκ του αυχένος...» Είναι γνωστό πως οι Τούρκοι εκμεταλλεύτηκαν την κατάπαυση του πυρός και συνέχισαν τις επιχειρήσεις για διεύρυνση του προγεφυρώματος και ένωσή του με τον θύλακα της Λευκωσίας, ενώ οι Έλληνες προσπαθούσαν να αναδιοργανωθούν.

Αυτή είναι και η μεγάλη προσφορά της κυβέρνησης των Αθηνών διά του Αραπάκη στους Τούρκους και τους Αμερικανούς. Δώρο τόσες ώρες συνέχισης των επιχειρήσεων, όσες ακριβώς χρειάζονταν για να ολοκληρώσουν τον πρώτο τους στόχο και να αποβιβάσουν την υπόλοιπη δύναμη που δεν είχαν προλάβει.

Την πρώτη ημέρα το πρωί 0800 εμφανίζονται ένδεκα πλοία τουρκικά και ένα βρετανικό ελικοπτεροφόρο «..εγγύς των ακτών της Κυρήνειας...πλην του βρετανικού, προσήγγισαν το προγεφύρωμα, απεβίβασαν στρατεύματα, άρματα, οχήματα και υλικά...»

Στα επιμέρους συμπεράσματα και τις παρατηρήσεις για το διήμερο αυτό ο Καραγιάννης και οι επιτελείς του απαριθμούν σειρά αιτιών όπως: Η αποτυχία της επιστράτευσης, οι ελλείψεις στο υλικό επιστράτευσης αλλά και τα διπλά καθήκοντα αξιωματικών του επιτελείου και συγχρόνως διοικητών Μονάδων επιστράτευσης, (που σημαίνει πως δεν επαρκούσαν οι αξιωματικοί), η αδυναμία στις ασύρματες επικοινωνίες, η διστακτικότητα στη λήψη αποφάσεων «..περισσότερον του δέοντος..» , η κίνηση των Μονάδων την ημέρα και μάλιστα συντεταγμνένων με αποτέλεσμα να τις προσβάλλουν οι Τούρκοι με σοβαρές απώλειες και διάλυση δύο ταγμάτων, ενώ ομολογείται πως «...ουδεμία συγκεκροτημένη Μονάς ενήργησεν κατά του Π/Γ{Προγεφυρώματος}.

Να θυμηθούμε εδώ πως ο ίδιος ο Καραγιάννης σε προηγούμενη έκθεση στηλιτεύει την κίνηση τουρκικών Μονάδων την ημέρα συντεταγμένων και τη θεωρεί απαράδεκτη, αλλά πουθενά δεν μνημονεύει εάν προσβλήθηκαν εκείνες και διαλύθηκαν, όπως οι ελληνικές. Σημειώνει ότι «...αι αναμενόμεναι και μη πραγματοποιούμεναι ενισχύσεις εξ Ελλάδος και ιδία αι αεροποιρικαί τοιαύται επέφερον πτώσιν του ηθικού...».

Να υπενθυμίσουμε και εμείς εδώ πως ο τότε αρχηγός της αεροπορίας Παπανικολάου τιμήθηκε, όπως και ο αντίστοιχος του ναυτικού Αραπάκης, με τον τίτλο του επιτίμου αρχηγού του όπλου του, που σημαίνει πως εκτέλεσε τα καθήκοντά του με άριστο τρόπο.[4]

Και οι μαχητές στην Κύπρο περίμεναν τα αεροπλάνα και τα υποβρύχια από την Ελλάδα να αναπτερωθεί το ηθικό τους! Όσο για τη σχολίαση και κριτική των συντακτών της έκθεσης, για το τί έπρεπε να έχει γίνει και δεν έγινε, δεν αφορά τη διατριβή.

Είναι όμως χρήσιμο το συμπέρασμα, που καταλήγει ο αναγνώστης της έκθεσης, πως η Κύπρος αφέθηκε αβοήθητη, οι εκεί δυνάμεις ήταν μέτρια εξοπλισμένες, βρίσκονταν εκτός των θέσεων για υπεράσπιση του νησιού λόγω του πραξικοπήματος, πολλές διαλύθηκαν, το στρατηγείο δεν είχε την ικανότητα/ δυνατότητα/ σθένος να διευθύνει τον αγώνα, το ΑΕΔ βοηθούσε στην αποδιοργάνωση και διάλυση αντί στην ισχυροποίηση της άμυνας κ.λ.π. Η ΕΛΔΥΚ, οι καταδρομείς, το πυροβολικό και τα στελέχη (δηλαδή οι αξιωματικοί και υπαξιωματικοί που πουθενά όμως δεν αναφέρονται σε αντίθεση με τους αξιωματικούς) κρατούσαν και έκαναν ό,τι μπορούσαν.

Αυτή η διαπίστωση διατρέχει την έκθεση του Καραγιάννη, ο οποίος παραλαμβάνει καθήκοντα στις 7 Αυγούστου έχοντας έλθει από την Ελλάδα στη Λεμεσό το απόγευμα της προηγουμένης. Εν τω μεταξύ στη Γενεύη διεξάγονται οι συνομιλίες Ελλήνων, Τούρκων και Κυπρίων αντιπροσώπων, και στην Ελλάδα ο Καραμανλής έχει σχηματίσει κυβέρνηση απ’ όλα τα Κόμματα πλην της αριστεράς.

Στην περίοδο από 221600 Ιουλίου μέχρι 13 Αυγούστου οι μεν Τούρκοι κάνουν στην Κύπρο ότι θέλουν, συνεχίζοντας τις επιχειρήσεις όπου χρειάζεται για επέκταση του θύλακα που είχαν καταλάβει, και το ΓΕΕΦ προσπαθεί να ανασυγκροτήσει τις διαλυμένες σχεδόν δυνάμεις της ΕΦ.

Στην πρόσκληση για υπογραφή του πρωτοκόλλου κατάπαυσης του πυρός, σύμφωνα με την απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας, ο Τούρκος αρχηγός των τουρκικών δυνάμεων δεν προσέρχεται (στις 221600/7/74). Ενώ η επιτροπή που συγκροτείται από δύο Βρετανούς συνταγματάρχες, δύο Τούρκους και έναν Έλληνα (τον ταγματάρχη Ε. Τσολάκη του ΓΕΕΦ) «...προέβη εις επισήμανσιν επί του εδάφους της συμφωνηθείσης γραμμής καταπαύσεως του πυρός ...η ακολουθηθείσα υπό των Τούρκων τακτική κατά τας εργασίας της επιτροπής ήτο απαράδεκτος...»

Τελικά η γραμμή που συμφωνήθηκε ήταν εκείνη, όπου βρίσκονταν οι αντιμαχόμενες δυνάμεις την ημέρα της υπογραφής ήτοι στις 8 Αυγούστου και όχι στις 22 Ιουλίου. Οι νικητές έκαναν ό,τι ήθελαν. Στο διάστημα μέχρι την επόμενη επίθεση των Τούρκων οι προσπάθειες να ανασυγκροτηθούν οι ελληνικές δυνάμεις φαίνεται πως αποδίδουν, αλλά όχι σε επιθυμητό επίπεδο. Ειδικά από άποψη ηθικού το μεν πεζικό είναι «...καταπεπτωκός και μαχητική αξία μηδαμινή...» Στα τεθωρακισμένα καταβάλλεται προσπάθεια να αξιοποιήσουν τα διατιθέμενα άρματα, οι καταδρομές βρίσκονται σε αξιόμαχη κατάσταση αλλά δεν εκμεταλλεύθηκαν τις δυνατότητές τους σε νυχτερινές επιχειρήσεις (κατά την έκθεση πάντα) εφόσον τις χρησιμοποίησαν ως πεζικό, τα αποθέματα είναι σε κρίσιμο σημείο και ως ΄΄γενική εντύπωση΄΄ κυριαρχεί η «...άμεσος ανάγκη καταπαύσεως του πυρός προς αποφυγήν ολοσχερούς διαλύσεως των Μονάδων ΕΦ...»

Η πιο δραματική επισήμανση του προηγούμενου αρχηγού ΓΕΕΦ εμφανίζεται σε αναφορά/σήμα του προς ΑΕΔ στις 29 Ιουλίου σύμφωνα με το οποίο οι Μονάδες έχουν φτάσει στα πρόθυρα αποσύνθεσης, παρουσιάζονται σοβαρά κρούσματα αυτοδιάλυσης, που παίρνουν τη μορφή ανταρσίας και εκτιμά πως, εάν καθυστερήσει η υπογραφή συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός η διάλυση θα είναι πλήρης, το δε στράτευμα και ο πληθυσμός θα στραφούν κατά των Ελλήνων αξιωματικών και γενικότερα κατά της Ελλάδας.

Με άλλη αναφορά στις 1 Αυγούστου τονίζει και πάλι πως, το πεζικό βρίσκεται σε αποσύνθεση, οι έφεδροι αρνούνται να μείνουν στις θέσεις τους, η διατήρηση της γραμμής επαφής με τους Τούρκους «...οφείλεται εις τον ηρωϊσμόν και την ανδρείαν των αξιωματικών μαχομένων εις την πρώτην γραμμήν και καταβαλλόντων μεγάλας προσπαθείας διά να συγκρατήσουν τους οπλίτας...» Σχολιάζει όμως παρακάτω πως, στις σύγχρονες πολεμικές συγκρούσεις δεν αρκεί ο ηρωισμός των στελεχών.

Η αναφορά παρουσιάζει τον τρόμο που προκαλούν τα τεθωρακισμένα των Τούρκων στη θέα των οποίων, τρέπονται σε φυγή και διαλύονται οι Μονάδες. Δεν είναι παράλογο το φαινόμενο αφού, και η έκθεση σημειώνει πως τα τεθωρακισμένα μόνον με Τ/Θ θα μπορούσαν να αντιμετωπισθούν. Προχωρεί στα ίδια με της προηγούμενης φάσης συμπεράσματα και σχόλια, ενώ εμφανίζει να είναι καθημερινή και συνεχής η ανάμειξη του ΑΕΔ με διαταγές επιχειρήσεων, που κανονικά ένα επιτόπου στρατηγείο (δηλαδή το ΓΕΕΦ) είναι αρμόδιο να πράξει. Και πάλι εκθειάζει την μαχητικότητα και αποτελεσματικότητα της ΕΛΔΥΚ και των καταδρομών, ενώ τονίζει πως η δέσμευση του πυροβολικού για τήρηση της εκεχειρίας τη στιγμή που οι Τούρκοι προέβαιναν σε επιχειρήσεις , «...ήτο βασικός συντελεστής επιτυχίας των εχθρικών ενεργειών...»

Ειδικά αυτή η παρατήρηση παραπέμπει στην άποψη της μοιρολατρικής αποδοχής, αν όχι της άτυπης συμφωνίας στο παρασκήνιο, για κατάληψη συγκεκριμένης περιοχής από τους Τούρκους κάτω από τις συνθήκες, που είχαν δημιουργηθεί και της μη ουσιαστικής αντίστασης των ελληνικών δυνάμεων. Το φαινόμενο παίρνει την τελική του μορφή στην τελευταία φάση μετά την διακοπή των συνομιλιών στη Γενεύη και την επανάληψη της προέλασης των Τούρκων και της κατάληψης μέχρι και των σημερινών θέσεων.

Η έκθεση για την τελευταία φάση των επιχειρήσεων παρουσιάζει και τα μόνα υπογραμμισμένα σημεία. Το πρώτο είναι εκείνο της διαταγής του ΑΕΔ μετά τις πρωϊνές ώρες της 14ης και καθορίζει « ν’ αποφευχθεί εγκλωβισμός των τμημάτων Βορ. της γραμμής ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ-ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΥ» Αμέσως μετά έπεται η εντολή του ΥΕΘΑ (Αβέρωφ) να εκδώσει το ΓΕΕΦ τις απαραίτητες διαταγές για «την απαγγίστρωσιν των τμημάτων και την αποφυγήν της αιχμαλωσίας των». Αυγούστου που έχει αρχίσει ο ΑΤΤΙΛΑΣ- ΙΙ

Είναι καθαρό πως ο μεν Αβέρωφ διατάσσει στην ουσία να υποχωρήσουν όλοι και να μην προβληθεί πουθενά αντίσταση (η μόνη περίπτωση που θα υπήρχαν αιχμάλωτοι), ο δε αρχηγός ενόπλων δυνάμεων καθορίζει τη γραμμή υποχώρησης, που δεν είναι άλλη από τη σημερινή.

Η συμπλήρωση της γραμμής υποχώρησης βορειοδυτικά της Λευκωσίας γίνεται με πρόταση του Καραγιάννη ο οποίος «..επρότεινεν έγκαιρον ωσαύτως απαγκίστρωσιν των δυνάμεων ΕΦ του Δυτικού Τομέως (ΜΥΡΤΟΥ- ΛΙΟΡΙΟΣ- ΣΚΥΛΛΟΥΡΑ). Αυτά τα σημεία αποτελούν ισχυρή ένδειξη, είναι δε τα πιο σοβαρά της έκθεσης και καταδείχνουν πως υπήρχε αναγκαστική αποδοχή και συνεννόηση στο παρασκήνιο της Γενεύης για διαίρεση της Κύπρου εκεί που είναι σήμερα. Ο δε αποτυπωμένος χάρτης της Κύπρου σε κάρτες, που βρέθηκαν σε Τούρκους στρατιώτες στη διάρκεια των επιχειρήσεων και περιλάμβανε ολόκληρη τη Λευκωσία υπό τουρκική κατοχή (τυπωμένες οι κάρτες προ της εισβολής) δείχνουν τον στόχο των Τούρκων για κατάληψη όλης και όχι της μισής πρωτεύουσας του νησιού. Έτσι εξηγούνται και οι αλλεπάλληλες επιθέσεις στον τομέα που κρατήθηκε από το τάγμα επιστράτων 336 με διοικητή τον Αλευρομάγειρο. Είναι αξιοπρόσεκτο πως δεν καταγράφει η έκθεση του Καραγιάννη τη δράση αυτού του τάγματος.

Και μόνον η ύπαρξη τέτοιων διαταγών αιτιολογεί τη βιασύνη του Αβέρωφ να συγκεντρωθούν όλα τα αρχεία, οι εκδοθείσες διαταγές και να σφραγισθούν και παραδοθούν, απαγορεύοντας συγχρόνως το άνοιγμα του φακέλου της Κύπρου.[5] Δεν παραλείπει να αναφέρει συνεχώς ο Καραγιάννης για αριθμό λιποτακτών «..εις επικίνδυνον βαθμόν..» για διάλυση τμημάτων, για άτακτες υποχωρήσεις, για αποτελεσματική όμως άμυνα της ΕΛΔΥΚ παρά «..τας επιμόνους επιθέσεις ΠΖ-ΤΘ κατά του στρατοπέδου της...» Το μόνο όνομα στελέχους που αναφέρει η έκθεση είναι του λοχαγού Κάτσιου ο οποίος με τμήμα 50 ανδρών εγκαταστάθηκε στην περιοχή «..από Ν.16/17...μέχρι ΠΦ/17-8-74 Ακώς ΑΓΓΛ.ΒΑΣΕΩΝ» (νύχτα 16 προς 17 μέχρι πρώτο φώς 17 Αυγούστου ανατολικά της αγγλικής βάσης).

Στα συμπεράσματα αυτής της φάσης διαβλέπεται η προσπάθεια να αιτιολογήσει την εγκατάλειψη της Αμμοχώστου που την αποδίδει στην μη έγκαιρη πρόβλεψη, στην αδυναμία να προετοιμαστεί κατάλληλη άμυνα, αλλά τονίζει πως και στις περιπτώσεις αυτές πάλι δε θα γινόταν τίποτα αφού «...ήτο αμφίβολος η υλοποίησις της λόγω της αποδιοργανώσεως των Μονάδων ΠΖ της ΕΦ και της πτώσεως του ηθικού τούτων..»

Ο Καραγιάννης πρέπει να είχε συγκεκριμένες διαταγές κατεβαίνοντας στην Κύπρο και αυτές υλοποίησε. Η κυριότερη απ’ όλες, που οδηγεί σε αγώνα αμυντικό και υποχωρήσεις, είναι να μην υπάρξουν άλλα θύματα από συγκρούσεις.

Στο επόμενο κεφάλαιο από τις 17 Αυγούστου μέχρι της υποβολής της έκθεσης στις 31 Δεκεμβρίου λίγα είναι τα αξιόλογα σημεία. Οι Τούρκοι ισχυροποιούν την παρουσία τους και όπου κρίνουν απαραίτητο επιτίθενται, οι ελληνικές δυνάμεις προσπαθούν να αναδιοργανωθούν, ο Καραγιάννης ασχολείται ακόμα και με την «...συμφιλίωσιν των αντιμαχομένων πολιτικών παρατάξεων, και την επίτευξιν εσωτερικής ηρεμίας...».

Ένα παρήγορο σημείο εδώ (εκτός του αγώνα του ΤΠ 336 του Αλευρομάγειρου) είναι η μάχη με υψηλό ηθικό και σθένος και η αντίσταση σε αλλεπάλληλες προσπάθειες υπέρτερωντουρκικών δυνάμεων να καταλάβουν το χωριό Πυρόϊ, που τελικά πέτυχαν. Παράλληλα ομάδες της ΕΟΚΑ Β΄περιφέρονται στην περιοχήγ κυρίως της Λεμεσού και «...προβαίνουν εις αυθαιρεσίας...» ενώ οι αστυνομικές δυνάμεις αδυνατούν να επέμβουν.

Ο Αβέρωφ στέλνει πάλι εντολή ότι σε περίπτωση εχθρικής επίθεσης «...επιθυμούμεν σοβαράν μεν γνωστήν {;} παρενόχλησιν, αποφυγήν όμως μάχης εκ παρατάξεως ήτις μοιραίως θα διεξαχθή υπό δυσμενεστάτας συνθήκας...» Πώς να ερμηνεύσει κανείς αυτές τις διαβρωτικές στην ουσία παρεμβάσεις του Αβέρωφ που είναι και υπουργός εθνικής άμυνας στην Ελλάδα;

Η έκθεση κλείνει με τα γενικά συμπεράσματα και τις παρατηρήσεις, που είναι τα όσα μέχρι τέλους επαναλάμβανε για κακή προετοιμασία, κακό εφοδιασμό, λίγο και παλαιό υλικό κάθε είδους, πολύπλοκα και σχεδόν ανεφάρμοστα σχέδια, στρατηγικό και τακτικό αιφνιδιασμό, αποδυνάμωση της άμυνας με τις εντολές του ΑΕΔ να μην χρησιμοποιηθούν τα Α/Α και το πυροβολικό τις πρώτες ώρες, την αποτυχία της επιστράτευσης, το διαλυμένο ηθικό κ.λ.π. Αξιοσημείωτες είναι οι παρατηρήσεις του για τα εξ Ελλάδας στελέχη.

Ασχολούνται από μακρού λέει ο Καραγιάννης με «..ευδαιμονιστικάς δραστηριότητας...» και τα πολιτικά θέματα αντί της στρατιωτικής ασχολίας τους. Ήταν ένα σημαντικό ποσοστό αξιωματικών της ΕΦ «...μετρίας ποιότητος ή απροετοίμαστον...», αντιμετώπιζαν τον πληθυσμό του νησιού με εχθρική διάθεση, που οδηγούσε σε έλλειψη αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Εν τούτοις παρά τον κλονισμό του ηθικού και την κάμψη της αγωνιστικής διάθεσης στην πρώτη φάση σημαντικού αριθμού αξιωματικών, «...η πλειονότης των εξ Ελλάδος στελεχών επεδείξατο προσωπικήν ανδρείαν και αυταπάρνησιν, πολλών αξιωματικών αγωνισθέντων μόνων επί κεφαλής δρακός ανδρών εις πλείστας περιπτώσεις καθ’ ας τα τμήματα ετρέποντο εις φυγήν...»

Και έτσι ο Καραγιάννης και το επιτελείου του έχουν όλους ευχαριστημένους και κύρια τους αξιωματικούς. Δεν αναφέρει τίποτε για πολιτικούς Κύπρου ή Ελλάδας. Επίσης όλες του οι αναφορές στους στρατευσίμους και επιστράτους Κυπρίους εκτός ελάχιστων περιπτώσεων (καταδρομές) είναι αρνητικές.

Απόλυτος είναι στην εκτίμηση πως, εάν είχαν βοηθήσει αεροπλάνα και υποβρύχια από την Ελλάδα, όπως όλοι περίμεναν, τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά.

Για την Αμμόχωστο ξεπερνά πολύ άνετα την εγκατάλειψή της, που έγινε επί δικής του διοικήσεως όπως και όλη η φάση του ΑΤΤΙΛΑ-ΙΙ και των λοιπών δράσεων από της παραλαβής του στις 7 Αυγούστου και μετά.

Η συνολική εικόνα της έκθεσης ισχυροποιεί την εκτίμηση πως για τη διαίρεση της Κύπρου στα δύο, υπήρξε στο παρασκήνιο αναγκαστική συναίνεση. Αυτό βαραίνει όχι μόνον τους πρωτεργάτες της δικτατορίας (κύρια τον Ιωαννίδη) αλλά στρέφει την προσοχή στους πολιτικούς της εποχής.

Όσο για το ρόλο των Αμερικανών, Βρετανών και Τούρκων εκεί δεν πρέπει να μιλάει κανείς για ευθύνες, αφού η πολιτική πρακτική στη διεθνή σκακιέρα επιτρέπει τα πάντα, προκειμένου να εξυπηρετηθούν τα συμφέροντα όσων κινούν τα νήματα. Αυτοί υπηρετούσαν δικά τους συμφέροντα. Που εξυπηρετούνταν με θυσία των ελληνικών και κυπριακών καθώς και κάθε αντιστεκόμενου.

Από πολύ καιρό πριν, ο σημερινός χάρτης της Κύπρου είχε σχεδιαστεί σε συνεργασία των Αμερικανών με τον Κίσινγκερ γενικό ρυθμιστή. Η σύμπραξη του Ιωαννίδη και των συνεργατών του στη σχεδίαση και προετοιμασία, έγκειται όχι μόνο στην ασυνείδητη λειτουργία του ως 5η φάλαγγα των Τούρκων, αλλά στη ουσιαστική συνεργασία μαζί τους με συντονιστές τους Αμερικανούς για καθορισμό των ορίων διχοτόμησης. Μόνο που οι Τούρκοι με έγκριση των Αμερικανών, μετέφεραν τα συμφωνημένα σύνορα των δύο κοινοτήτων. Εκεί ακριβώς που είναι σήμερα. Γι’ αυτό φώναζε δήθεν ο ταξίαρχος Ιωαννίδης πως τον εξαπάτησαν. Θέατρο έπαιζε.

Και αυτός και όσοι συνέργησαν τότε, είναι στελέχη των ΕΔ της μετεμφυλιακής περιόδου, τέτοια που ποτέ αυτός ο τόπος δεν γνώρισε. Είναι η πρώτη φορά που χάνεται έδαφος από σύγχρονο κράτος ελληνικών συμφερόντων με Έλληνες κατοίκους. Και χάθηκε με συνεργασία και συνειδητή σύμπραξη αξιωματικών των ελληνικών ΕΔ.

Και παρά την προσπάθεια στην επίσημη έκθεση του Καραγιάννη να συγκερασθεί η αντικειμενική ανάλυση των αιτίων της ήττας με «...επιδειχθείσαν προσωπικήν ανδρείαν και αυταπάρνησιν, πολλών αξιωματικών {εξ Ελλάδος}...» στις συγκρούσεις με τους εισβολείς, και με τις υπόλοιπες σαρωτικές παραλείψεις και αδυναμίες, δεν καταφέρνει να πείσει. Κάποιοι απ’ αυτούς έδειξαν και δειλία τις ώρες που έπρεπε να πάρουν αποφάσεις. Στο πεδίο των επιχειρήσεων υπήρξαν κάποια στελέχη που επέδειξαν επίσης δειλία. Το λέει στη συνέντευξή του στον γράφοντα ο Νικολόπουλος ο κύριος υποστηρικτής της χούντας στο Ναυτικό.[6] Το αναφέρει και ο στρατηγός ε.α. Γ.Μπονάνος, πλήρως υπεύθυνος ως ΑΕΔ για όλα τα γεγονότα και τις παραλείψεις.

Επανερχόμενοι στα λίγα σημεία των αναφορών για το Κυπριακό, σημειώνουμε την χωρίς επιφύλαξη παρατήρηση του αρχηγού ΓΕΕΦ, πως Βρετανοί βοήθησαν αν όχι σχεδίασαν την εισβολή και μάλιστα ΄΄μακροχρονίως΄΄. Άρα από καιρό ετοίμαζαν την επέμβαση όλοι μαζί. Εξ άλλου στις 13 Ιουλίου, οι Βρετανοί συγκεντρώνουν όλους τους υπηκόους τους που δούλευαν στο κυπριακό έδαφος ακόμα και στα υπουργεία και στις βάσεις. Δεν ξενίζει ο ρόλος τους. Όπως και η παρατήρηση για το ρόλο των ΄΄συμμαχικών΄΄ στόλων Αμερικανών και Βρετανών κοντά στην Κύπρο. Που όχι μόνον δεν εμπόδισαν τις επιχειρήσεις και το ναυτικό αποκλεισμό από τους Τούρκους, αλλά μάλλον ΄΄συγκατατέθηκαν΄΄ και συνέργησαν/ βοήθησαν. Εκτιμάται πως ένας από τους λόγους που δεν ΄΄ανοίγει΄΄ ο φάκελος της Κύπρου, είναι ακριβώς και αυτός ο ρόλος των συμμάχων μας στο ΝΑΤΟ. Και στην προετοιμασία, προεργασία, σχεδίαση της επιχείρησης, και στο πολιτικό επίπεδο της κυβέρνησης των ΗΠΑ με Κίσινγκερ και το επιτελείο του.

Ο Καραγιάννης με την αρχική του έκθεση δεν ακουμπάει καθόλου την πλευρά των αμυνομένων, δηλαδή Ελλήνων και Ελληνοκυπρίων. Ακόμα και εάν δεν είναι σκοπός του κάτι τέτοιο, θα ‘πρεπε να πει δυο λόγια καθαρά και ωμά για το προηγηθέν πραξικόπημα και την ουσιαστική διάλυση/ αποδυνάμωση της αμυντικής ικανότητας του νησιού. Για να είναι αξιόπιστο το κείμενό του. Διότι τώρα αναγκάζει τον αναγνώστη, να θεωρεί τους συντάκτες του εθελοτυφλούντες και για την ουσία και το αποτέλεσμα της εισβολής και για τη διάβρωση της άμυνας του νησιού. Η παράγραφος 28 του κειμένου αναφέρει πως, πιθανόν η ημερομηνία της εισβολής να μην ήταν τυχαία, αλλά να οφείλεται στο γεγονός ότι την 20η Ιουλίου 1974 θα πραγματοποιείτο απόλυση του μισού περίπου της δυνάμεως της ΕΦ (Εθνικής Φρουράς), λόγω μειώσεως της στρατιωτικής θητείας.

Η σημασία αυτής της επισήμανσης βρίσκεται στην εξής ρήση του Μακαρίου στο γράμμα του προς Γκιζίκη της 2ας Ιουλίου 1974 «…Εμείωσα την στρατιωτικήν θητείαν διά να ελαττωθεί η οροφή της Εθνικής Φρουράς και το μέγεθος του κακού...» Και ζητάει να αποσύρει η χούντα τους Έλληνες αξιωματικούς από την Κύπρο. Λέει δηλαδή έξυπνα ο Καραγιάννης, πως οι Τούρκοι διάλεξαν αυτήν την ημέρα εισβολής, επειδή ο Μακάριος εκείνη την ημέρα θα μείωνε την ΕΦ. Οι Τούρκοι όμως επιτίθενται σε μια φρουρά με διαλυμένο ηθικό και μειωμένη μαχητική ικανότητα και όχι μειωμένο αριθμό υπηρετούντων. Εξάλλου εισέβαλλαν μόλις ήταν έτοιμοι αμέσως μετά το πραξικόπημα της 15ης. Επομένως είναι εκ του πονηρού η επισήμανση του Καραγιάννη. Όχι πως ο Μακάριος δεν έχει ευθύνες για την πορεία του Κυπριακού.

Οι στρατιωτικοί γαλουχήθηκαν στο Κυπριακό και απέναντι στον Μακάριο με τρόπο, που εξηγεί και τις συμπεριφορές τους στα γεγονότα.

Ο Αντιπλοίαρχος ε.α. Νικολόπουλος που απαρχής τάχθηκε με το μέρος της ΄΄επαναστάσεως΄΄ και του Ιωαννίδη, (αργότερα παραδέχεται το αναντικατάστατο του Μακαρίου).....αποκαλύπτει πως στις 14 Ιούλη την ημέρα του πραξικοπήματος πήγε σε δεξίωση στη γαλλική πρεσβεία, όπου οι ακόλουθοι και διπλωμάτες, ήταν οι περισσότεροι ουδέτεροι, εκτός ενός Ρώσου συνταγματάρχη, ο οποίος μίλησε εκνευρισμένος. Οι δε Αμερικάνοι δεν είχαν πάει στη δεξίωση, και εμφανίστηκαν προς το τέλος όλοι χαρούμενοι.. Δε διστάζει να στιγματίσει τη στροφή του Αραπάκη ο οποίος «... απλώς λόγω ότι ήξερε αγγλικά ευρέθηκε με τους Αμερικάνους......ο Μπονάνος μαζί με τον Αραπάκη συνέπραξαν...» Αποδίδει ευθύνες στη Νέα Δημοκρατία διότι μεταπολιτευτικά δικαίωσε τους αρχηγούς αυτούς και τους ονόμασε και επίτιμους. Αποδίδει την απομάκρυνσή του ακριβώς στο ότι, εκδηλώθηκε εναντίον τους «… γιατί είπα στον Μπονάνο και σε αυτούς ότι ΄΄θα έπρεπε να κάνουμε χαρακίρι, και μαζί τους και εγώ που δεν φταίω, θα πάρω ένα αυτόματο και θα καθαρίζω΄΄...». Κάνει έρευνα ο Νικολόπουλος και μαθαίνει ότι, διαβεβαίωναν την ελληνική πλευρά πως μετά την εισβολή θα πάνε στη Γενεύη και θα πάρουνε οι Τούρκοι μια βάση και το υπόλοιπο νησί θα ενωθεί με την Ελλάδα. Μεταφέρει στη συνέντευξη διάλογο που είχε με τον Μπονάνο και ο τελευταίος αφήνει να καταλάβει, πως ήταν όλα συμφωνημένα. Αφού του λέει ωμά πως κατά λάθος χτύπησαν οι Τούρκοι ελληνικές τορπιλακάτους και την ΕΛΔΥΚ. Αναφέρει στον Αραπάκη πως ο Μπονάνος του μιλάει ως Τούρκος στρατηγός και εκείνος αδιαφόρησε. «... Δηλαδή, εάν δεν τους πεις προδότες, τους λες βλάκες….Στράβωσε το πράγμα... οι Τούρκοι και οποιοσδήποτε Τούρκος λέει "μακάριοι οι κατέχοντες"…. Άρχισαν οι συνομιλίες και μετά κατέλαβαν και το υπόλοιπο της Κύπρου επί κυβερνήσεως Καραμανλή...».

Από τις αναφορές των στρατιωτικών στο Κυπριακό κατά τις συνεντεύξεις τους επισημαίνονται τα εξής:

· Σχεδόν όλοι λένε καθαρά πως, τα στελέχη των ΕΔ δεν συμπαθούσαν τον Μακάριο, τον θεωρούσαν ανθενωτικό σε αντίθεση με το Γρίβα. Και η συμπάθεια δεν είχε να κάνει με πρόσωπα, αλλά με το ότι ο ένας ήταν υπέρ και ο άλλος ενάντιος της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα.

· Κανείς δεν βρέθηκε να μιλήσει θετικά για την ηγεσία των ΕΔ τις ημέρες του πραξικοπήματος και εισβολής των Τούρκων. Ιδιαίτερα επιθετικοί είναι όσοι πίστευαν στην ΄΄επανάσταση΄΄.

· Μερικοί είναι πεισμένοι (Νικολόπουλος) πως, ήταν προσχεδιασμένη η εισβολή με σύμφωνη γνώμη της ηγεσίας ώστε, να καταλάβουν μια περιοχή για βάση οι Τούρκοι και η υπόλοιπη Κύπρος να ενωθεί με την Ελλάδα.

· Η αναφορά του Νικολόπουλου στον Μπονάνο και ο διάλογος μαζί του είναι τοποθέτηση και στοιχείο ενδεικτικό. Ο Μπονάνος γνώριζε για την εισβολή των Τούρκων. Απλά οι Τούρκοι προχώρησαν (αφήνει να εννοηθεί ο Νικολόπουλος πως πίστευε ο Μπονάνος) πολύ περισσότερο από ότι είχε συμφωνηθεί.[7]

· Θεωρούν προδότες την στρατιωτική ηγεσία (Γαλατσάνο, Αραπάκη, Μπονάνο, Παπανικολάου). Θεωρούν όμως πως και η πολιτική ηγεσία της μεταπολίτευσης έχει ευθύνες, γιατί δεν άφησε να πολεμήσει η Ελλάδα.

· Ο Ιωαννίδης χάνει τους θαυμαστές και υποστηρικτές του, που ήταν και οι πιο θερμοί οπαδοί της ένωσης. Δεν τον χρεώνουν με προδοσία αλλά με ΄΄βλακεία΄΄.

· Τα στελέχη των ΕΔ και ο στρατός γενικότερα δεν είχαν και μεγάλη διάθεση για πόλεμο. Η επιστράτευση ήταν ΄΄μπάχαλο΄΄.

· Συναντάμε για πρώτη φορά και τους ΄΄εβραίους και μασόνους΄΄ να θεωρούνται ως παράγοντες στην όλη κατάσταση (ο Ιωαννίδης φέρεται να συνεργάζεται και με εβραίους και ο Μακάριος ήταν αρχιμασόνος). Δεν είναι τυχαίο πως την αντίθεση με αυτές τις δύο κατηγορίες ανθρώπων, και την αρχαιολατρία τα βρίσκουμε να συνυπάρχουν στα ίδια πρόσωπα. Παράλληλα με έντονο εθνικισμό, και σωβινισμό.

· Όλοι οι συνεργαζόμενοι με τη χούντα γνώριζαν πως, στην Κύπρο ετοιμάζεται πραξικόπημα. Ο Σταματελόπουλος έχει επαφές με τον Αμερικανό πρέσβη.

Ο Πάτροκλος Σταύρου παρεμβαίνει σε εκδήλωση με θέμα «ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ» στην Αθήνα στις 15 Νοεμβρίου 2002 (και κύριους ομιλητές τους Τσοβόλα, Στοφορόπουλο και Ευρυβιάδη). Μεταξύ των άλλων κατέθεσε πως όταν έγινε το πραξικόπημα, μια ομάδα ανδρών βάδισε κατά της Κυρήνειας και ο επικεφαλής αξιωματικός εξ Ελλάδος, «...χουντικός έχω το όνομά του[8]...» διέταξε τον οδηγό άρματος να ρίξει με το πυροβόλο του κατά της Κυρήνειας. Εκείνος αρνήθηκε. «...Πάνω στη Μητρόπολη της Κυρήνειας; Τη Μητρόπολη; Όχι....» Ο Σταύρου περιγράφει πως τον εκτέλεσε με μια σφαίρα στο κεφάλι και η βολή του άρματος έγινε από άλλους. Ο επικεφαλής αξιωματικός θα λάβει ως ηθική αμοιβή τον πολεμικό σταυρό, λέει ο Σταύρου, εννοώντας την υπόθεση απονομής μεταλλίων που ήδη καταγράφτηκε. «...Ελπίζω να το μάθει ο κύριος Παπαντωνίου και αυτό. Έχω κατάλογο γι’ αυτά…».

Έπρεπε να αρχίσουν ανακρίσεις και να τιμωρηθούν όποιοι εγκλημάτησαν. Να ξεκαθαρίσει και να μάθει όλος ο κόσμος εάν:

• Στη Γενεύη αποφασίσθηκε από την ελληνική και κυπριακή αντιπροσωπεία (όπως παραδέχθηκε ο Κληρίδης στις 16-8-1974)«…όπως μη υπογραφεί συμφωνία, αλλά οι Τούρκοι να καταλάβουν μόνοι τους την γραμμή Γκιουνές…» εξ ου και οι απανωτές συμπτύξεις των Ελλήνων χωρίς μάχη και η εγκατάλειψη της Αμμοχώστου.[9]
• Πλοίο που αναχώρησε από Χάιφα με 1200 Κύπριους εθελοντές «…εμποδίστηκε από δύο αντιτορπιλικά του αγγλικού στόλου…» [10]
• Ο διοικητής των βρετανικών δυνάμεων Κύπρου ειδοποίησε το ΓΕΑ την επομένη της πτήσης των ελληνικών μεταγωγικών αεροπλάνων στην Κύπρο, πως εάν επαναληφθούν τέτοιες πτήσεις «…τα αεροσκάφη της ελληνικής αεροπορίας θα αναχαιτίζονται υπό των βρετανικών…» [11]
• Ερωτώμενος από τον Ετσεβίτ (και γιατί;) ο Κίσινγκερ, τί να κάνουν με το ελληνικό αρματαγωγό που πήγαινε Κύπρο για αλλαγή της ΕΛΔΥΚ (υπό τον Χανδρινό κυβερνήτη που βοήθησε, βομβαρδίζοντας τους Τ/Κ στην Κυρήνεια), «…πήρε την απάντηση να το βυθίσουν…»
• Αμερικανικά αεροπλάνα περιπολούσαν μεταξύ Κρήτης και Τουρκίας τις ώρες που βομβαρδιζόταν η Κύπρος. Με εμφανή αποστολή τον αποκλεισμό της περιοχής των επιχειρήσεων από πιθανή ελληνική αεροπορική ή άλλη επέμβαση. Υπήρξε εμπλοκή δύο ελληνικών αεροσκαφών F-5 «…μετά ζεύγους F-4 του 6ου στόλου εις περιοχήν Μήλου, ο ημέτερος σχηματισμός ευρεθείς εις πλεονεκτικήν θέσιν ητήσατο άδειαν βολής …πλην όμως τούτο δεν ενεκρίθη...». (έκθεση του ταξιάρχου Σεμερτζάκη και κατάθεσή του στην επιτροπή,
• Το βρετανικό ελικοπτεροφόρο ΄΄ΕΡΜΗΣ΄΄ «…ευρίσκετο περί την 22.00 εγγύς των ακτών της ΚΥΡΗΝΕΙΑΣ …κύρια αποβατική προσπάθεια των Τούρκων …και εκ τηλεπικοινωνιακής υποκλοπής εξήχθη ότι τούτο συνεργάζετο μετά των Τούρκων…». (έκθεση ταξίαρχου Σεμερτζάκη από ΚΑΠΠΟ σ.78)

Εάν αυτά αληθεύουν, εξηγείται γιατί δεν ανοίγουν το φάκελο της Κύπρου. Όλα γίνονταν υπό τον έλεγχο και την σύμπραξη Αμερικανών και Βρετανών. Είχαν σχεδιαστεί από τον Ιωαννίδη και τους δικούς του, με παράλληλη σχεδίαση του Ετσεβίτ και του επιτελείου του. Με μεσολαβητές /συντονιστές/ εγγυητές τον Κίσινγκερ και το δικό του επιτελείο και με τους Βρετανούς από δίπλα. Μια σχεδίαση (συνωμοσία) την οποία επέκτειναν οι Τούρκοι με την έγκριση του Κίσινγκερ. Την οποία σχεδίαση πρέπει να έμαθαν Καραμανλής- Αβέρωφ-Κληρίδης. Ο Αβέρωφ γνώριζε και από πριν για το πραξικόπημα. Εξ άλλου τον ενημέρωσε δείχνοντάς του το σχετικό τηλεγράφημα ο Τάσκα, Αμερικανός πρέσβης στην Αθήνα, ώστε να ειδοποιήσει τον Μακάριο και δεν το ‘κανε.

Όλοι βλέπουν τον Μακάριο ως εμπόδιο στα σχέδιά τους. Προκύπτει καθαρά και από τα γεγονότα αλλά και από τα γραπτά στοιχεία.

Οι Αμερικανοί, οι Βρετανοί και οι Τούρκοι έκαναν αυτό που τους συνέφερε. Και οι υπηρεσίες του ΝΑΤΟ συνέπραξαν. Σταδιακά έρχονται στη δημοσιότητα και έγγραφα και τηλεγραφήματα που στάλθηκαν τις ημέρες εκείνες από την πλευρά του Κίσινγκερ και του Joseph Luns του Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ.

Τα στελέχη των ΕΔ που αποτελούσαν και στήριζαν το καθεστώς των Αθηνών, έκαναν αυτό, που τους έπεισαν να κάνουν οι υπόλοιποι. Ενδιαφέρει εάν αυτή ήταν η πρόθεσή τους, μόνο για ερμηνεία συμπεριφορών. Το ότι δεν γνώριζαν πως στην πραγματικότητα εργάζονται για ξένα συμφέροντα, όταν διαπραγματεύονται κυπριακά εδάφη για παράδοσή τους, με αντάλλαγμα δήθεν ένωση, σημαίνει πως στερούνται στοιχειώδους ευστροφίας και γνώσης της ιστορίας.

Τις ίδιες ώρες που μαχητές Έλληνες και Κύπριοι σκοτώνονταν, και άλλοι απέξω προσπαθούσαν να φτάσουν και να πολεμήσουν στο νησί, ο Ιωαννίδης και κάποιοι αξιωματικοί του ΑΕΔ και η ηγεσία των ΕΔ έλεγαν στους βομβαρδιζόμενους στην Κύπρο, ΄΄συγκρατηθείτε΄΄. Η γενιά αυτή των στελεχών των ΕΔ που εξετάζουμε, εμφανίζει περισσότερους δειλούς και με εύκαμπτη συνείδηση, απ’ ότι όλες οι προηγούμενες στο σύγχρονο ελληνικό κράτος. Και ο λόγος είναι η κουλτούρα, που τους καλλιεργήθηκε. Η στρεβλή πεποίθηση περί πατριωτισμού και εθνικών συμφερόντων. Η προπαγάνδα που μπόλιασε το μυαλό τους με την κυρίαρχη άποψη, πως τα συμφέροντα του ελληνικού έθνους είναι ταυτισμένα με του ΝΑΤΟ, άρα αποδέχτηκαν το ΄΄δώστε κάτι απ’ την Κύπρο στους Τούρκους, ώστε να πάρει και η Ελλάδα την υπόλοιπη και να μπει έτσι ολόκληρη στη συμμαχία΄΄! Δεν λάβαιναν καθόλου υπόψη τους πως είναι κυρίαρχο κράτος.

Έτσι γίνεται πιο κατανοητή η ΄΄ανάγκη΄΄ για το πραξικόπημα του 1967, όπως και το άλλο κατά του Μακαρίου.

Πρέπει η δικαιοσύνη να εξετάσει όλους αυτούς, που εμπλέκονται στην κυπριακή υπόθεση πριν πεθάνουν. Ώστε να απονεμηθεί το δίκαιο και να αποκαλυφθεί η αλήθεια ολόκληρη με δικαστικές αποφάσεις.

Άντ’ αυτού έβαλαν μπροστά τη διαδικασία απονομής μεταλλίων/ παρασήμων.

Το πρόβλημα είναι με τους ζωντανούς, απ’ τους οποίους όσοι συμμετείχαν στο πραξικόπημα και πολέμησαν στη συνέχεια τους Τούρκους εισβολείς, αισθάνονται διπλά υπερήφανοι εάν είναι απ’ τους αμετανόητους οπαδούς της 21ης Απριλίου 1967.

*Δρ Α.Κακαράς, Συγγραφέας, απόστρατος Αρχιπλοίαρχος