Πεθαίνοντας στην Σομαλία: Η Αφρική θύμα του Δυτικού Καπιταλισμού - Του Νικολάου Μόττα*

Σε κόστος 750.000 ανθρώπινων ζωών υπολογίζει ο ΟΗΕ τον τραγικό απολογισμό που ενδέχεται να έχει η κρίση ξηρασίας που μαστίζει την Σομαλία. Την ίδια στιγμή, έξι τουλάχιστον περιοχές έχουν κηρυχθεί σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης ενώ περί τα 12 εκατομμύρια ψυχές σε Σομαλία, Αιθιοπία, Κένυα και Τζιμπουτί χρίζουν άμεσης ανθρωπιστικής βοήθειας. «Τις πταίει», άραγε, γιά την απελπιστική αυτή κατάσταση;

Τα ευρωπαϊκά και αμερικανικά μέσα ενημέρωσης κάνουν λόγο γιά «πρωτοφανή ξηρασία» που μαστίζει την περιοχή, ενώ διάφορα ρεπορτάζ από την Σομαλία επικαλούνται τη δυσκολία των ανθρωπιστικών οργανώσεων να προσεγγίσουν πληγείσες περιοχές εξαιτίας...ομάδων ισλαμιστών που εμποδίζουν την πρόσβαση. Η ουσία όμως του προβλήματος - χωρίς να παραγνωρίζεται ο ούτως η άλλως επιβαρυντικός ρόλος της έντονης λυψειδρίας - βρίσκεται αλλού. Βρίσκεται στη μακροχρόνια, συνεχιζόμενη και πλήρως ανισοβαρή, ιμπεριαλιστική σχέση εξάρτησης της αφρικανικής ηπείρου από το δυτικό καπιταλιστικό οικοδόμημα. Αυτή η σχέση δεν είναι τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από μιά μετεξέλιξη της αποικιοκρατίας των προηγούμενων αιώνων, που είχε και έχει ως ρίζες της δύο βασικές έννοιες της καπιταλιστικής θεωρίας: την εκμετάλλευση και το κέρδος.

Η παραπάνω διαπίστωση δεν είναι καθόλου ένα γενικόλογο ευφυολόγημα. Τουναντίον μάλιστα, η πολιτική εξάρτηση των αφρικανικών χωρών από τις σύγχρονες υπερδυνάμεις (ΗΠΑ, Κίνα, Ε.Ε.) αλλά και τους διεθνείς οικονομικούς οργανισμούς (ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου κλπ) έχει προκαλέσει ουκ ολίγες ανθρωπιστικές κρίσεις στη μαύρη ήπειρο. Πληθώρα επίσημων στατιστικών στοιχείων που βλέπουν κάθε χρόνο το φως της δημοσιότητας μιλάνε από μόνα τους:

Περίπου 315.000.000 άνθρωποι στην υποσαχάρια Αφρική, δηλαδή το 1/2 του συνολικού της πληθυσμού, ζουν με λιγότερο από 1 δολάριο τη μέρα.

184.000.000 αφρικανοί, δηλαδή το 33% του συνολικού πληθυσμού της ηπείρου, υποφέρουν από υποσιτισμό

Ένα στα έξι παιδιά πεθαίνουν πριν συμπληρώσουν τα πέντε τους χρόνια. Η αιτία είναι συνήθως ο υποσιτισμός, η δυσκολία πρόσβασης σε πόσιμο νερό η ασθένειες που τις περισσότερες φορές είναι ιάσιμες στο δυτικό κόσμο.

Έξι αφρικανικές χώρες, μαζί με το Αφγανιστάν, έχουν το μικρότερο προσδόκιμο ζωής (κάτω των 50 ετών). Ο μέσος όρος του προσδόκιμου ζωής στην Αφρική γενικότερα είναι 41 έτη.

Κάθε λεπτό, ένα παιδί στην υποσαχάρια Αφρική πεθαίνει από ιλαρά. Το εμβόλιο γιά την ασθένεια κοστίζει όσο 1 δολάριο γιά κάθε παιδί.

Τα παραπάνω στοιχεία [1] αποτελούν ένα μικρό μόνο δείγμα της πραγματικότητας που βιώνει η μαύρη ήπειρος. Και λαμβάνουν χώρα την ίδια χρονική περίοδο που πολυάριθμες πολυεθνικές της Δύσης εμφανίζουν υπερκέρδη - την ίδια στιγμή που το κυρίαρχο υπερκαταναλωτικό μοντέλο ζωής σε ΗΠΑ και Ευρώπη συνεχίζει να γιγαντώνεται παρά την βαθιά συστημική κρίση που διαπερνά το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα. Η «ρίζα του κακού» - πέραν των φυσικών φαινομένων - πρέπει να αναζητηθεί στο ρόλο των πολυεθνικών εταιρειών που έχουν εισβάλλει στην καρδιά της Αφρικής εδώ και δεκαετίες. Κερδοσκοπικές εταιρείες αγροχημικών, αγροτοκαλλιέργειας, ύδρευσης, πετρελαίου, ακόμη και εμπορίου... πουλερικών, που επιδίδονται σε ένα ανελέητο κυνηγητό κέρδους στις πλάτες των αφρικανικών λαών. Σύμφωνα με τον Κάμερον Ντούοντο, δημοσιογράφο από τη Γκάνα, τα αγαθά που παράγονται στην Αφρική αποτελούν "λεία" των ξένων πολυεθνικών που τα διοχετεύουν στις δυτικές αγορές, πάντα με το αζημίωτο. Η γη που υποτίθεται ότι θα χρησιμοποιούνταν γιά να θρέψει τους ντόπιους πληθυσμούς που λιμοκτονούν αποτελεί ουσιαστικά φέουδο στα χέρια πολυεθνικών που νοικιάζουν από τις διεφθαρμένες τοπικές κυβερνήσεις χιλιάδες εκτάρια μέσω ενός συστήματος απίστευτης διαπλοκής, με στόχο πάντοτε το μέγιστο κέρδος. Έτσι, την στιγμή που αμερικανικές εταιρείες αγροχημικών (Cargill, Monsanto κλπ) προσθέτουν μηδενικά στα ετήσια κέρδη τους, στη γη της Αιθιοπίας και της Κένυας καλλιεργούνται τεράστιες εκτάσεις καλαμποκιού, ζαχαροκάλαμων και οπωροκηπευτικών που θα θρέψουν τις αγορές του Λονδίνου, του Ντουμπάι και του Τόκυο. Ακόμη όμως και αν φτάσουν στην αγορά του Μογκαντίσο, του Ναϊρόμπι η της Αντις Αμπέμπα, η τιμή τους θα είναι σίγουρα απαγορευτική γιά την συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού.

Το έγκλημα που συνελείται στην Αφρική δεν είναι τωρινό, έχει πίσω του ιστορία. «Κατά τη διάρκεια της τρομερής ξηρασίας του 1984-85», γράφει ο Ντουόντο, «όταν εκατομμύρια άνθρωποι πέθαιναν της πείνας στην Αιθιοπία, η χώρα ήταν σε θέση να παράγει 179.000 τόνους καφέ γιά εξαγωγές [...] Βλέπετε, μέρος της πλέον εύφορης γης χρησιμοποιούνταν γιά την παραγωγή καφέ» [2]. Στην Ουγκάντα, το 99,8% του κέρδους από τις πωλήσεις του καφέ πηγαίνουν στους ξένους εμπόρους και τις εταιρείες τους ενώ ο ντόπιος παραγωγός καρπώνεται μόλις το 0,2%. Αυτή η πατέντα ξεδιάντροπης εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο αποτελεί συχνότατο φαινόμενο στην αφρικανική ήπειρο από την εποχή της αποικιοκρατίας. Γιά τα παραδείγματα δε των απίθανων κερδών που αποφέρουν οι μπιζνες των πολυεθνικών απομυζώντας τον φυσικό και ορυκτό πλούτο των αφρικανικών εθνών θα μπορούσαν να γραφτούν τόμοι εγκυκλοπαίδειας.

Ποιό είναι το συμπέρασμα; Το κολοσσιαίο πρόβλημα υποσιτισμού της Αφρικής είναι απότοκο του διεθνούς καπιταλιστικού συστήματος που εκπορεύεται από την «πολιτισμένη» Δύση. Οι εκκλήσεις γιά ανθρωπιστική βοήθεια και φιλανθρωπική δράση ακούγονται το λιγότερο ως κακόγουστο ανέκδοτο, όταν:

1. Κάθε χρόνο οι 48 χώρες της υποσαχάριας Αφρικής πληρώνουν περί τα 13,5 δισεκατομμύρια δολάρια [3] σε δυτικές κυβερνήσεις, τραπεζικούς κολοσσούς και μεγαλοδανειστές προς αποπληρωμή των τεράστιων συσσωρευμένων (παράνομων) χρεών που τους έχουν επιβληθεί.

2. Πολυεθνικές εταιρείες, έχοντας εξασφαλίσει φορολογική ανοχή, κερδοσκοπούν σε βάρος των αφρικανικών πληθυσμών εκμεταλλευόμενες τεχνητές «κρίσεις» εκτίναξης τιμών βασικών προϊόντων, όπως κατά την κρίση του 2008 [4].

3. Οι όροι εμπορικών συμφωνιών που έχουν συνάψει οι ανεπτυγμένες χώρες της Δύσης με αφρικανικές κυβερνήσεις παραμένουν κατάφορα ανισοβαρείς υπέρ των ιμπεριαλιστικών συμφερόντων των πρώτων. «Συμφωνίες» που γίνονται στη βάση μιάς αποικιοκρατικής αντίληψης που στόχο έχει το μεγαλύτερο δυνατό κέρδος γιά τα μονοπώλια που λυμαίνονται τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της ηπείρου.

4. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση συνεχίζουν να βλέπουν τα ανθρώπινα δικαιώματα υπό το πρίσμα του οικονομικού κέρδους - κάνοντας τα στραβά μάτια σε δικτατορικά καθεστώτα που αποδεικνύονται «συνεργάσιμα» απέναντι στις κερδοσκοπικές, αποικιακού χαρακτήρα, βλέψεις τους (Μπίγια στο Καμερούν, Νγκούεμα στην Ισημερινή Γουϊνέα, Ντεμπύ στο Τσαντ κλπ).

Αυτό, λοιπόν, που παραλείπουν να αναφέρουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης στις ανταποκρίσεις τους από τη Σομαλία είναι ότι η «ρίζα του κακού» δεν είναι κανένα ατυχές φυσικό φαινόμενο - είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζει το διεθνές καπιταλιστικό σύστημα των «ανοιχτών» αγορών και του ανταγωνισμού την αφρικανική ήπειρο. Είναι εν τέλει η διαμόρφωση ενός επιθετικού Ιμπεριαλισμού που έχει συνειδητά καταδικάσει ολόκληρους λαούς στην ανέχεια και την εξαθλίωση, χάρην της ευημερίας μιάς χούφτας ολιγαρχών της «άγριας» Δύσης.

[1] Child Poverty in Africa, standupforafrica.org.uk

[2] Cameron Duodu, "Africa is being cheated by the West", The Independent, June 2005.

[3] Ann Louise Colgan, "Africa's Debt". July 2001.

[4] "Multinationals make billions in profit out of growing global food crisis", The Independent, May 2008.

*Ο κ. Νικόλαος Μόττας γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το Γενάρη του 1984. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Westminster του Λονδίνου και κατέχει μεταπτυχιακούς τίτλους στις Διπλωματικές Σπουδές (Διπλωματική Ακαδημία Λονδίνου) και στις διπλωματικές διαπραγματεύσεις (Πανεπιστήμιο Τελ Αβιβ). Υπήρξε επί τριετία τακτικός συνεργάτης των εφημερίδων «Μακεδονία» και «Θεσσαλονίκη» αρθρογραφώντας γιά διεθνή γεγονότα, ενώ κείμενα του περί ελληνικής, ευρωπαϊκης και διεθνούς πολιτικής έχουν δημοσιευθεί και σε αγγλόφωνες πηγές.