Μόσχα: Ένας Σταυρός Μνήμης για τους Έλληνες, θύματα των σταλινικών διώξεων

Δέκα μέρες πριν, σ' έναν τόπο μακρινό, στο Μαγκαντάν της Ρωσίας, ο καιρός "πενθούσε" σαν να ήθελε ν' αποτίσει φόρο τιμής σ' εκείνους που έχασαν τη ζωή τους τόσο άδικα, στα γκουλάκ. Ήταν η ημέρα της εκδήλωσης των αποκαλυπτηρίων του ελληνικού μνημείου "Σταυρός της Μνήμης", που ανεγέρθηκε με πρωτοβουλία των Ελλήνων της Ρωσίας και του προέδρου της Ομοσπονδίας Ελληνικών Κοινοτήτων Ρωσίας, βουλευτή της ρωσικής Δούμα Ιβάν Σαββίδη, στη μνήμη των Ελλήνων που έχασαν τη ζωή τους στα γκουλάκ της Σιβηρίας, την περίοδο 1930-1938.

Η εκδήλωση ξεκίνησε με χαμηλή θερμοκρασία και καταρρακτώδη βροχή, αλλά- ως δια μαγείας- η βροχή σταμάτησε κι ένα πελώριο ουράνιο τόξο στόλισε σαν θεϊκό στεφάνι το "Σταυρό της Μνήμης", κάνοντας πολλούς από τους παρευρισκόμενους να μιλούν για έναν συμβολικό ξεκάθαρο και μαγικό.

"Πρώτη φορά το ουράνιο τόξο αναφέρεται στην Παλαιά Διαθήκη, όταν στο τέλος της πλημμύρας, ο Νώε πρόσφερε θυσίες στο Θεό, και ο Θεός τον ευλόγησε και στον ουρανό εμφανίστηκε το ουράνιο τόξο ως σημείο καταλλαγής μεταξύ Θεού και ανθρώπου ... Η σημερινή μέρα είναι μια μέρα περισυλλογής για το πώς πρέπει να προστατεύουμε την ειρήνη και τον άνθρωπο από την καταστροφή και την αδικία", σχολίασε χαρακτηριστικά, μετά τη δέηση, ο επίσκοπος του Μαγκαντάν Γκούρι (Γεώργιος) Σαλίμωβ.

"Δεν έχουμε δικαίωμα να ξεχνάμε το παρελθόν μας. Το μνημείο είναι φόρος τιμής στους προγόνους μας, που διώχθηκαν την ιστορική στιγμή αυτή κι άφησαν τις ζωές τους στα στρατόπεδα της Καλιμάς", ανέφερε στη συνέχεια, σε δηλώσεις του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο Ιβάν Σαββίδης.

Το μνημείο, που είναι ένας "Σταυρός της Μνήμης", από άσπρο μάρμαρο, βάρους περίπου δύο τόνων, ανεγέρθηκε στο Μαγκαντάν, στο σταυροδρόμι του οδικού δικτύου, σε έκταση που παραχώρησε η διοίκηση της περιοχής Κολιμά, έτσι ώστε καθημερινά κάτοικοι κι επισκέπτες να βλέπουν το μνημείο.

Κάτω από τα πανιά της Παναγίας

"Δεν μπορεί να καταλάβει ο αλήτης-άνεμος/Ο χρόνος εδώ - είναι ένας γιατρός κι ένας δάσκαλος/Όλα όσα συμβαίνουν στον πλανήτη μας/Είναι εκατό φορές πιο ορατά/Εδώ/Η ημέρα διαρκεί περισσότερο από έναν αιώνα/Αλλά η ζωή είναι ένα μικρό μονοπάτι/μέχρι το κελί/Και η ένα μου τρίζει, διαλύει και δακρυρροεί το χαρτί/Κάτω από τα πανιά της Παναγίας".

Το παραπάνω είναι ένα ποίημα, σ' ελεύθερη μετάφραση, ενός πολιτικού κρατουμένου στις φύλακες του Μαγκάνταν. Ήταν ένας από τους 38.000 ελληνικής καταγωγής Σοβιετικούς πολίτες, που "εξαφανίστηκαν" στη μαύρη τρύπα των γκουλάκ στην Άπω Ανατολή της Ρωσίας, που χαρακτηρίζεται … η άκρη του κόσμου.

Η Κίρα (Κυριακή) Γεροντίδη είναι παιδί ενός εξ' αυτών των εξόριστων Ελλήνων. Ζει όλη τη ζωή της σε μια μικρή πόλη, κοντά στο Μαγκαντάν. "Δύσκολες οι συνθήκες εδώ, αλλά αγαπήσαμε τον τόπο. Στο Μαγκαντάν, με κατοίκους πάνω από εκατό χιλιάδες, πριν από δέκα μέρες έγιναν τα θυρανοίξια της μεγαλύτερης ορθόδοξης εκκλησία της Αγίας Τριάδας, στην ευρύτερη περιοχή [...] Είμαι γιατρός, νιώθω χρήσιμη εδώ και τα παιδιά μου, ο Ανάστασης και ο Βάνια, εργάζονται στο χώρο της δικαιοσύνης. Αδικήθηκαν οι γονείς μου- τον πατέρα μου τον εκτέλεσαν το 1937, αλλά τα εγγόνια του ίσως διορθώσουν τα κακώς κείμενα της ζωής, υπηρετώντας τη δικαιοσύνη", λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Κίρα.

"Ύστερα από επτά δεκαετίες αρχίσαμε να μαθαίνουμε για τον τόπο και την αιτία θανάτου των πατεράδων μας. Κι όλα αυτά χάρη στην έρευνα του Ιβάν Τζούχα, και το σχέδιο της Ομοσπονδίας, το 'Ελληνικό Μαρτυρολόγιο', που ερευνά όλες τις διαστάσεις των καταπιέσεων της σταλινικής εποχής κατά των Ελλήνων", προσθέτει.

Ο ελληνικής καταγωγής κάτοικος του Μαγκαντάν Αλέξανδρος Μαζάν, που ήρθε στην εκδήλωση με τη νεαρή σύζυγο του Νάστια, μας είπε από την πλευρά του: "Δεν είμαστε πολλές οικογένειες σ' αυτόν τον τόπο, που χαρακτηρίζεται 'η άκρη του κόσμου', αλλά τώρα, μ' ένα ελληνικό μνημείο, νιώθουμε πλέον η πιο δυνατή κοινότητα στην περιοχή!".

Ένας άλλος Αλέξανδρος (Ιωαννίδης), μαζί με τη δωδεκάχρονη κόρη του, τη Λία, κατάθεσαν στο "Σταυρό της Μνήμης" ένα μπουκέτο γαρίφαλα. "Ο πατέρας μου λέει πως δεν πρέπει ποτέ να ξεχνώ ότι είμαι Ελληνίδα […]Στο σχολείο έχουμε πολλά παιδιά διαφόρων εθνικοτήτων, αλλά Ελληνίδα είμαι μόνο εγώ. Θα τους πω για το 'Σταυρό της Μνήμης' και θα έρθουμε μ' όλη την τάξη μου εδώ. Πολλά παιδιά στο σχολείο μου είναι δισέγγονα κι εγγόνια πολιτικών κρατουμένων από πολλές πόλεις της πρώην Σοβιετικής Ένωσης", μας λέει η μικρή Λία.

Στην πόλη υπάρχει ήδη ένα μεγάλο μνημείο για τα θύματα των γκουλάκ, είναι η "Μάσκα της Οδύνης". Είναι το έργο του παγκοσμίως γνωστού γλύπτη κι αρχιτέκτονα Έρνεστ Νεϊζβεστνι. Ωστόσο, ο "Σταυρός της Μνήμης" είναι το πρώτο μνημείο αφιερωμένο σε μια εθνότητα, στους Έλληνες.

"Τίποτα δεν ήταν εύκολο- μας ρωτούσαν γιατί επιμένουμε να κάνουμε το δικό μας, ελληνικό μνημείο στην πόλη, αφού ήδη υπάρχει ένα μεγάλο μνημείο. Αλλά προχωρήσαμε, επειδή θέλαμε δικαίωση, ζητούσαμε λύτρωση και το κάναμε, με τη συμμέτοχη όλων των Ελλήνων της Ρωσίας (σ.σ. μαζευτήκαν περίπου 2 εκατομμύρια ρούβλια), και του μεγάλου ευεργέτη Ιβάν Σαββίδη", επισημαίνει ο Μιχαήλ Ατματσίδης, ο οποίος είχε την ευθύνη όλων των εργασιών για το μνημείο.

"Ο σκοπός του έργου αυτού είναι η νομική, ηθική και κοινωνική αποκατάσταση του ελληνικού λαού της πρώην ΕΣΣΔ, που υπέφερε από τις σταλινικές καταπιέσεις και διωγμούς", λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο 35χρονος Ηλίας Κανακίδης, πρόεδρος της ελληνικής κοινότητας της πόλης Νοβοροσίσκ, στην περιοχή Κρασνοντάρ- Κουμπάν της Νότιας Ρωσίας, μιας περιοχής, που το 1937 έχει σχεδόν "αδειάσει" από Έλληνες.

Οι μεγαλύτερης έκτασης συλλήψεις Ελλήνων έγιναν στην κοιλάδα του Κουμπάν, στη Νότια Ρωσία, όπου υπήρχε Αυτόνομη Ελληνική Περιοχή, μέχρι την άνοιξη του 1938. Η μυστική αστυνομία συνέλαβε μαζικά τους Έλληνες άνδρες, από 16 ετών και άνω. Στην περιοχή αυτή δεν υπήρχε ελληνική οικογένεια που να μην είχε θύματα.

Η απόφαση για την ανέγερση του μνημείου ελήφθη στο πλαίσιο του σχεδίου "Ελληνικό Μαρτυρολόγιο", στο οποίο εντάσσεται η πολύχρονη έρευνα του συγγραφέα κι ερευνητή Ιβάν Τζούχα, σύμφωνα με τον οποίο, η "ελληνική επιχείρηση" εκκαθάρισης ξεκίνησε τη νύχτα της 15ης Δεκεμβρίου του 1937, ταυτόχρονα σ' όλη την επικράτεια της τότε Σοβιετικής Ένωσης. Πάνω από 20.000 εκτελέστηκαν και οι μισοί από τους υπόλοιπους στάλθηκαν στα στρατόπεδα της Κολιμά- Μασγκαντάν, όπου ελάχιστοι κατάφεραν να επιζήσουν.

Μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Ιβάν Τζουχά επισημαίνει: "Ο σταλινικός διωγμός του 1937, πέρα από τη γενική τρομοκρατία είχε δύο καθαρά ελληνικές αιτίες. Ο Στάλιν υπολόγιζε πάρα πολύ στην Ελλάδα ως μια χώρα, από την οποία θα μεταδιδόταν η ιδέα του κομμουνισμού σε άλλες χώρες. Στη Μόσχα υπήρχαν πάρα πολλοί Έλληνες υπήκοοι, οι οποίοι ετοιμάζονταν γι' αυτή τη διάδοση. Αλλά το 1935-'36, στην Ελλάδα συνέβησαν δύο γεγονότα, τα οποία έθεσαν τέλος στα σχέδια του Στάλιν. Ήταν η αποκατάσταση της μοναρχίας κι ο ερχομός του Μεταξά στην εξουσία. Ο Στάλιν δεν μπορούσε να εκδικηθεί την Ελλάδα ως κράτος, αλλά μπορούσε να εκδικηθεί τους Έλληνες που βρίσκονταν στη Σοβιετική Ένωση".

Στις εκδηλώσεις στο Μαγκαντά το "παρών" έδωσε και ο Χρίστος Ασλανίδης, πρόεδρος της ελληνικής κοινότητας της πόλης Ανάπα στη Μαύρη Θάλασσα, μιας πόλης, που αιώνες πριν ιδρύθηκε ως ελληνική παροικία. "Το βιβλίο του Ιβάν Τζούχα τιτλοφορείται 'Πίσω στεκόταν ο Παρθενώνας, μπροστά μας απλωνόταν η Μαγκαντάν'. Έναν χρόνο πριν, ήταν απλά ένα σπουδαίο ιστορικό βιβλίο και σήμερα, μετά την ανέγερση του 'Σταυρού της Μνήμης', σ' αυτό το μακρινό από εστίες των Ελλήνων μέρος, είναι μια εκπλήρωση της τιμής στους πατεράδες μας, που θυσίασαν τις ζωές τους για το δικαίωμα να είναι και να λέγονται 'γκρέκι', Έλληνες", μας λέει με συγκίνηση.

Αποστολή: Σοφία Προκοπίδου

© ΑΠΕ-ΜΠΕ ΑΕ. Τα πνευματικά δικαιώματα ανήκουν στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ΑΕ και παραχωρούνται σε συνδρομητές μόνον για συγκεκριμένη χρήση.